Stjórn Neyt­enda­sam­tak­anna hefur sent frá sér ályktun þar sem hún gagn­rýnir harð­lega hvernig staðið var að skipun starfs­hóps sem skoðar breyt­ingu á stofna­naum­gjörð sam­keppn­is- og neyt­enda­mála á Íslandi. „Óá­sætt­an­legt er að full­trúi atvinnu­lífs fái sæti í nefnd­inni, en horft sé fram hjá neyt­endum líkt og sam­keppn­is- og neyt­enda­mál komi þeim ekki við. Stjórn Neyt­enda­sam­tak­anna gerir kröfu um sæti við borðið til að tryggja að raddir og sjón­ar­mið neyt­enda komi fram.“

Starfs­hóp­ur­inn sem um ræðir var skip­aður 24. ágúst síð­ast­lið­inn af Lilju D. Alfreðs­dótt­ur, menn­ing­ar- og við­skipta­ráð­herra. Í hann voru skip­aðir þrír ein­stak­ling­ar: Þor­geir Örlygs­son, fyrr­ver­andi for­seti Hæsta­rétt­ar, for­mað­ur, Ang­an­týr Ein­ars­son, fram­kvæmda­stjóri stjórn­sýslu- og fjár­mála­sviðs Vest­manna­eyja, og Svan­hildur Hólm Vals­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri Við­skipta­ráðs Íslands.

Meg­in­mark­mið hóps­ins, sem á að skila til­lögum til ráð­herra fyrir 1. febr­úar 2023, er að finna leiðir til að styrkja sam­keppni inn­an­lands, tryggja stöðu neyt­enda betur í nýju umhverfi við­skipta og efla alþjóð­lega sam­keppn­is­hæfni íslensks atvinnu­lífs. 

Vakið undrun víðar

Kjarn­inn hefur rætt við ýmsa fleiri, meðal ann­ars innan verka­lýðs­hreyf­ing­ar­inn­ar, sem undra sig sér­stak­lega á skipan Svan­hildar í hóp­inn. Bæði vegna þess að full­trúar neyt­enda eða laun­þega eiga þar engan full­trúa og þess að Við­skipta­ráð hefur verið afar gagn­rýnið á starf­semi og umfang Sam­keppn­is­eft­ir­lits­ins á und­an­förnum árum.

Í októ­ber í fyrra sendi Sam­keppn­is­eft­ir­litið frá sér til­kynn­ingu þar sem það brýndi fyrir for­svars­fólki hags­muna­sam­taka í atvinnu­líf­inu að taka ekki þátt í umfjöllun um verð­lagn­ingu og mark­aðs­hegðun fyr­ir­tækja. Þar sagði meðal ann­ars: „Ákvæði sam­keppn­islaga setja hags­muna­sam­tökum skorður í hags­muna­gæslu sinni og verða sam­tök fyr­ir­tækja því að fara afar gæti­lega þegar kemur að umræðu og fræðslu sem getur haft áhrif á mark­aðs­hegðun félags­manna. Öll þátt­taka í umræðu um verð og verð­lagn­ingu er sér­stak­lega var­huga­verð og ætti ekki að eiga sér stað á vett­vangi hags­muna­sam­taka.“

Sögðu athuga­semdir „að­för að upp­lýstri umræðu“

Hags­muna­sam­tökin brugð­ust illa við þess­ari til­kynn­ingu. Sam­tök atvinnu­lífs­ins og Við­skipta­ráð sendu í kjöl­farið frá sér sam­eig­in­lega yfir­lýs­ingu þar sem þau sögðu athuga­semdir Sam­keppn­is­eft­ir­lits­ins vera „að­för að upp­lýstri umræð­u“.

Í umræðu út á við væri eðli­legt að þau ræði ýmis mál er tengj­ast félags­mönnum sínum og íslensku atvinnu­lífi í heild. „Þar má til dæmis nefna umræðu sem snýr að launa­kjörum, kvöðum stjórn­valda á borð við gjöld og leyf­is­veit­ing­ar, hrá­vöru­verði og fleiri atriðum sem öll geta haft áhrif á almennt verð­lag. Að benda á þá stað­reynd að þróun varð­andi fyrr­greind atriði geti leitt til verð­hækk­ana felur hvorki í sér brot á sam­keppn­is­lögum né hvetur það til þeirra. Í raun er óum­flýj­an­legt að hags­muna­sam­tök fyr­ir­tækja láti sig verð­lag í land­inu varða þegar ýmsar kvaðir sem stjórn­völd setja hafa áhrif á verð­lag á þeim vörum og þjón­ustu sem félags­menn þeirra bjóða upp á.“

Engin ákvæði sam­keppn­islaga banni sam­tökum fyr­ir­tækja þátt­töku í opin­berri umræðu. „Það er mat SA og VÍ að með aðfinnslum sínum sé Sam­keppn­is­eft­ir­litið komið langt út fyrir lög­bundið hlut­verk sitt. Hversu langt má ganga? Hverjir mega tjá sig? Verða settar skorður á Seðla­bank­ann að tjá sig um verð­lag í land­inu? Eða grein­ing­ar­að­ila, t.d. innan við­skipta­bank­anna? Mega hags­muna­sam­tök fyr­ir­tækja tjá sig um vaxta­hækk­an­ir?“