Lilja Alfreðs­dótt­ir, ráð­herra við­skipta, ferða­mála og menn­ing­ar, seg­ist ekki hafa verið hlynnt þeirri aðferða­fræði sem var beitt við sölu á 22,5 pró­sent hlut í Íslands­banka 22. mars síð­ast­lið­inn. Hún telur brýnt að í ljósi þeirrar gagn­rýni sem sett hefur verið fram á banka­söl­una þurfi Rík­is­end­ur­skoðun að fara yfir fram­kvæmd og aðferð­ir. Einnig kunni að vera rétt að fela fjár­­­mála­eft­ir­liti Seðla­banka Íslands að fara yfir mál­ið. Þetta kemur fram í Morg­un­blað­inu í dag. 

Hún hafi viljað almennt útboð, en ekki að bréf­in yrðu seld til val­ins hóps fjár­­­festa. Lilja, sem er einn þriggja ráð­herra rík­is­stjórnar sem situr í ráð­herra­nefnd um efna­hags­mál og end­ur­skipu­lagn­ingu fjár­mála­kerf­is­ins, seg­ist hafa komið þeim sjón­ar­miðum sínum skýrt á fram­færi í aðdrag­anda útboðs­ins. „Ég hef alltaf talið skyn­­sam­­legt að taka lít­il og hæg­fara skref. Hafa vaðið fyr­ir neðan sig. Ekki ein­blína á verð, held­ur gæði fram­tíð­ar­­eig­enda. Önnur leið var hins veg­ar val­in og því miður er fátt sem kem­ur á óvart í þessu máli og hver út­kom­an varð.“ 

Lilja seg­ist telja að hægja eigi á einka­væð­ingu Íslands­banka, þótt hún sé fylgj­andi sölu hans. Aðstæður í efna­hags­málum gefi vænt­ingar um að góð staða rík­is­sjóðs muni styrkj­ast hratt, meðal ann­ars vegna upp­gangs í ferða­þjón­ustu í sum­ar. „Í mín­um huga er líka al­­veg ljóst að Lands­­bank­inn skuli vera áfram í eigu þjóð­ar­­inn­­ar. Sala á hon­um kem­ur ekki til greina.“

Auk Lilju sitja Bjarni Bene­dikts­son, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, og Katrín Jak­obs­dóttir for­sæt­is­ráð­herra í ráð­herra­nefnd um efna­hags­mál og end­ur­skipu­lagn­ingu fjár­mála­kerf­is­ins. Sú nefnd á meðal ann­ars að vera stefnu­mót­andi við upp­bygg­ingu fjár­mála­kerf­is­ins auk þess sem henni er ætlað að vera „vett­vangur sam­ráðs og sam­ræm­ingar við end­ur­skoðun fjár­mála­kerf­is­ins í sam­ræmi við þá áherslu í sátt­mála rík­is­stjórnar að breið sátt náist um end­ur­skipu­lagn­ingu fjár­mála­kerf­is­ins á Ísland­i“.

Fyrsti ráð­herr­ann til að setja fram jafn skýra gagn­rýni

Lilja er fyrsti ráð­herra rík­is­stjórn­ar­innar til að stíga fram og gagn­rýna sölu­ferlið með jafn afger­andi hætti. Ýmsir stjórn­ar­þing­menn sem sitja ekki í rík­is­stjórn hafa þó gert það og um helg­ina sagði Bjarni Jóns­son, þing­maður Vinstri grænna, að hann teldi að for­stjóri og stjórn Banka­sýslu rík­is­ins, sem hafði umsjón með sölu á hlut rík­is­ins í umboði fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, ætti að víkja til að auð­velda end­ur­heimt á traust­i. Jón Gunnar Jóns­son, for­stjóri Banka­sýsl­unn­ar, sagði við mbl.is í gær að hann ætli ekki að víkja.

Enginn stjórn­ar­þing­maður hefur hins vegar farið fram á að Bjarni Bene­dikts­son, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, verði lát­inn sæta ábyrgð á söl­unni en hann tók ákvörðun um að hefja umrætt sölu­ferli og tók end­an­lega ákvörðun um að selja hlut­ina í Íslands­banka með þeim hætti sem gert var. Þorri stjórn­ar­and­stöð­unnar hefur kraf­ist þess að skipuð verði rann­sókn­ar­nefnd Alþingis um söl­una en stjórn­ar­þing­menn lagst gegn því. Þess í stað lagði Bjarni fram beiðni til Rík­is­end­ur­skoð­unar um að fram­kvæma stjórn­sýslu­út­tekt á því hvort sala á hlutum rík­is­ins í Íslands­banka í síð­asta mán­uði hafi sam­rýmst lögum og góðum stjórn­sýslu­hátt­um.

Marg­þættar aðfinnslur

Salan fór fram 22. mars síð­ast­lið­inn. Þá var 22,5 pró­sent hlutur í Íslands­banka seldur til 207 fjár­festa (tveimur til­boðum var hafn­að) með 2,25 millj­arða króna afslætti. Salan fór fram eftir svo­kall­aðri til­boðs­leið og ein­ungis þeim sem upp­fylla skil­yrði laga um að telj­ast fag­fjár­festar fengu að taka þátt. Auk stórra stofn­ana­fjár­festa á borð við líf­eyr­is­sjóði, trygg­inga­fé­lög og verð­bréfa­sjóði er það hópur fjár­fest­ing­ar­fé­laga og ein­stak­linga. Hlut­irnir voru seldir á nokkrum klukku­tímum og ráð­gjafar Banka­sýsl­unnar fengu um 700 millj­ónir króna greitt fyrir að koma þeim í verð. 

­Gagn­rýnin á ferlið hefur verið marg­þætt. Í fyrsta lagi töldu margir, meðal ann­ars þing­menn sem sitja í þeim nefndum sem gáfu álit um söl­una áður en hún fór fram, að selja ætti ein­vörð­ungu til stórra fjár­festa sem hefðu fyr­ir­ætl­anir um að vera lang­tíma­eig­endur að Íslands­banka. Komið hefur í ljós að svo var ekki, enda keyptu alls 59 fjár­festar fyrir minna en 30 millj­ónir króna og sá sem keypti fyrir lægstu upp­hæð­ina keypti fyrir ein­ungis 1,1 milljón króna. Bent hefur verið á að ekk­ert hafi kallað á að selja hafi þurfti minni fjár­festum hlut í bank­anum með afslætti. Þeir gætu ein­fald­lega keypt á eft­ir­mark­að­i. 

Í öðru lagi hafa þóknana­greiðslur til ráð­gjafa verið gagn­rýndar en einn meg­in­til­gangur þess að ráð­ast í lokað útboð var að spara kostn­að. Banka­sýslan hefur sagt að kostn­að­ur­inn, um 700 millj­ónir króna, sé ásætt­an­legur en því eru ekki allir sam­mála. 

Í þriðja lagi hefur verið gagn­rýnt hverjir fengu að kaupa, en listi yfir kaup­endur var loks birtur á mið­viku­dag eftir mik­inn þrýst­ing þar um. Á honum er að finna, meðal ann­arra, föður fjár­mála­ráð­herra, starfs­menn sölu­ráð­gjafa útboðs­ins, fjöl­marga aðila sem voru fyr­ir­ferða­miklir í banka­rekstri fyrir banka­hrun, fólk í virkri lög­reglu­rann­sókn, útgerð­ar­eig­endur og ein­stak­linga sem fáum hafði fyr­ir­fram dottið í hug að teld­ust vera fag­fjár­fest­ar.