Þing­flokkur Pírata hefur lagt fram þings­á­lykt­un­ar­til­lögu þess efnis að Áslaug Arna Sig­ur­björns­dótt­ir, háskóla-, iðn­að­ar- og nýsköp­un­ar­ráð­herra, leggi fram frum­varp sem veiti Mennta­sjóði náms­manna heim­ild til nið­ur­fell­ingar á náms­lán­um, að hluta til eða öllu leyti, að upp­fylltum ákveðnum skil­yrð­u­m. 

Skil­yrðin eiga að vera almenn eins og að umbreyta hluta af eldri lánum í náms­styrk, vegna efna­hags­á­stands eða sér­tæk vegna alvar­legra og var­an­legra veik­inga lán­taka. Píratar vilja að ráð­herr­ann leggi fram frum­varp um málið á vor­þingi 2023.

Fjár­fest­ing sem sé ekki ólík styrkjum til nýsköp­unar

Í grein­ar­gerð sem fylgir til­lög­una segir að náms­lán og náms­styrkur sé fjár­fest­ing hins opin­bera í menntun lands­manna. „Sú fjár­fest­ing er ekki ólík styrkjum til nýsköp­un­ar. Það er ekki óal­gengt að nýsköp­un­ar­verk­efni heppn­ist ekki sem skyldi, en það kemur ekki í veg fyrir áfram­hald­andi styrki til nýsköp­un­ar, því á heild­ina litið er sú fjár­fest­ing arð­bær. Sama gildir um náms­styrki.“

Með nýjum lögum um Mennta­sjóð náms­manna bætt­ist við heim­ild til þess að umbreyta hluta af náms­láni í náms­styrk að upp­fylltum ákveðnum skil­yrðum að námi loknu. Til­laga þing­flokks Pírata snýr að því að allir lán­takar, óháð því hvenær þeir tóku náms­lán, fái mögu­leika á sam­bæri­legri nið­ur­fell­ingu náms­láns vegna almennra eða sér­tækra ástæðna. „Stundum ger­ast óvæntir atburðir sem leiða til erf­ið­leika við að standa skil á greiðslu náms­lána eða breyta for­sendum þess að hægt sé að hag­nýta nám­ið. Það væri eðli­legt að í slíkum kring­um­stæðum væri til laga­heim­ild til þess að fella niður lán að hluta eða að öllu leyt­i.“

Fram­lag í afskrift­ar­sjóð jókst um rúma fimm millj­arða í fyrra

Á árinu 2020 voru sett ný lög um náms­lán og tóku þau gildi 1. júli 2020. Árið 2021 var því fyrsta heila árið þar sem nýju lögin eru í gild­i. 

Í nýju lög­unum eru lán­þegum gefnir ýmsir val­kostir um hvernig þeir geti hagað end­ur­greiðslum náms­lána sinna. Í grófum dráttum sner­ist breyt­ingin um það að náms­menn sem ljúka námi á réttum tíma geta fengið hluta sinna náms­lána nið­ur­felld eftir að námi lýk­ur, eða 30 pró­sent þeirra. Auk þess var það einnig að finna ýmis ákvæði sem hafa áhrif á eldri náms­lán, svo sem nið­ur­fell­ing ábyrgð­ar­manna, aflsátt vegna auka inn­borg­ana inn á náms­lán, hækkun á upp­greiðslu­af­slætti, lækkun vaxta og árlegra end­ur­greiðslna. 

í árs­reikn­ingi Mennta­sjóðs náms­manna vegna árs­ins 2021 kemur fram að ýmis áhrif nýju lag­anna séu enn ekki komin fram og því hafi ekki verið góðar for­sendur til að byggja á við mat á afskrift­ar­reikn­ingi síð­asta árs. Veru­lega óvissa væri þar til staðar sem gerði það að verkum að smíða þurfti nýtt reikni­lík­an.  

Fram­lag í afskrift­ar­sjóð vegna síð­asta árs var 6.049 millj­ónir króna. Það er marg­falt það fram­lag sem var í sjóð­inn árið áður, þegar það nam 938 millj­ónum króna. 

Með­al­upp­hæð afborg­ana náms­lána var 266 þús­und krónur á síð­asta ári. Hún hækk­aði um 46 þús­und krónur á árinu 2021, eða um 21 pró­sent. Með­al­upp­hæðin hafði lækkað milli áranna 2019 og 2020 um 24 þús­und krónur en hafði verið nokkuð stöðug árin þar á und­an.