Það að beita bankakerfinu í efnahagslegum björgunaraðgerðum vegna kórónuveirufaraldursins voru stærstu hagstjórnarmistök síðasta árs að mati Kristrúnar Frostadóttur, hagfræðings og oddvita Samfylkingarinnar í Reykjavíkurkjördæmi suður. Ástandið á fasteignamarkaði svipi nú til áranna 2016-17 þegar mikil spenna var í hagkerfinu sem var fyrirsjáanlegt að mati Kristrúnar, miðað við þær aðgerðir sem ríkisstjórnin í samvinnu við Seðlabankann réðst í á síðasta ári.
„Hugmyndafræðileg tregða gerði það að verkum að enginn vilji var til staðar til að ráðast strax í beina innspýtingu fjármagns, með markvissum hætti, frá ríkinu til þeirra sem lentu í tekjustoppi vegna stórkostlegs markaðsbrests – vegna náttúruhamfara og opinberra aðgerða fyrir almannahag,“ skrifar Kristrún í færslu sinni á Facebook.
Hún segir að sú leið sem hafi verið farin hafi ekki verið almenningi í hag og leitt til verri niðurstöðu fyrir alla. „Með því að úthýsa ákvörðun sem er mjög pólitísk í eðli sínu, hverjum á að bjarga og hverjum ekki, til bankanna varð niðurstaðan ekki almenningi í hag. Bankarnir reyna að minnka áhættutöku sína, ekki hagkerfisins, og vilja helst festa fjármagn í öruggri steypu.“
Eðlilegt sé að skuldir aukist í svona ástandi, skrifar Kristrún, „spurningin er bara hvar sú aukning á sér stað. Það er í góðu lagi að auka skuldir ef fjármagninu er varið í hluti sem ýta undir sköpun starfa, halda fyrirtækjum og fólki á floti, skapa tækifæri.“ Sú áhersla bankanna að festa fjármagn í öruggri steypu hafi ekki skapað verðmæti heldur leitt til gífurlegra verðhækkana á fasteignamarkaði.
„Þetta er skammtímafix. Það er engin verðmætasköpun sem felst í því að borga 10 milljónum meira fyrir íbúð en þú hefðir þurft í fyrra. Þetta er eignabóla, á markaði fyrir grunnþarfir fólks. Venjulegt fólk græðir ekki á svona ástandi. Þetta hækkar bara verð á næstu eign sem þarf að kaupa, hækkar fasteignaskatta, hækkar verðbólgu og skilur stærri hóp eftir án öruggs húsnæðis að lokum,“ skrifar Kristrún.
Ástandið á fasteignamarkaðnum svipar nú til áranna 2016-17 þegar mikil spenna var í hagkerfinu. Þetta var víst...
Posted by Kristrún Frostadóttir on Wednesday, July 21, 2021
Verðhækkanir umfram spár
Tólf mánaða verðhækkun sérbýlis mælist nú 17 prósent og lækkar örlítið milli mánaða. Tólf mánaða hækkun fjölbýlis er um þessar mundir 15,3 prósent og hefur ekki verið meiri síðan í október árið 2017. Þetta kemur fram í nýbirtum tölum Þjóðskrár Íslands sem fjallað er um í Hagsjá Landsbankans. „Hækkanir á íbúðaverði eru nú orðnar áþekkar því sem sást á árunum 2016 og 2017 og hefur spenna aukist nokkuð umfram það sem spár gerðu ráð fyrir,“ segir í Hagsjánni.
Þar kemur fram að ólíklegt þyki að spá um 10,5 prósenta árshækkun íbúðaverðs muni halda. Spáin gerði ráð fyrir að Seðlabankinn myndi beita þjóðhagsvarúðartækjum sínum til að slá á spennuna, líkt og hann gerði í júní þegar veðsetningarhlutfall fasteignalána var fært niður í 80 prósent, úr 85 prósentum. Samkvæmt Hagfræðideild Landsbankans þarf meira til. „Við teljum ólíklegt að sú aðgerð ein og sér dugi til þess að slá á þá miklu eftirspurn sem nú virðist ríkja.“
Ástandið „farið að valda Seðlabankanum áhyggjum“
Metfjöldi íbúða selst nú yfir ásettu verði eða um 43 prósent íbúða í sérbýli. Hlutfallið hefur ekki verið jafn hátt frá því að mælingar hófust í upphafi árs 2013. Hlutfall íbúða í fjölbýli sem selst yfir ásettu verði er 37 prósent. Þar að auki seljast um helmingi fleiri íbúðir í hverjum mánuði það sem af er árs miðað við sama tíma í fyrra.
Að mati Hagfræðideildar er þessi mikla eftirspurn afleiðing lágra vaxta og minni einkaneyslu vegna faraldursins. Hagfræðideildin hefur því gert ráð fyrir því að þessi mikla eftirspurn á húsnæðismarkaði sé tímabundin og að þegar faraldrinum muni linna breytist neysluvenjur fólks og þar með muni hægjast á eftirspurn eftir stærri og dýrari fasteignum.
Hagfræðideildin segir það ekki ólíklegt að gripið verði til frekari aðgerða. „Það virðist hins vegar alls óvíst hvenær lífið kemst endanlega í samt horf og því erfitt að segja með nákvæmni til um það hvenær neysluvenjur og eftirspurn eftir húsnæði breytast. Það er í það minnsta ljóst að ástandið er farið að valda Seðlabankanum áhyggjum og ekki ólíklegt að gripið verði til frekari aðgerða til þess að hægja á eftirspurnaraukningunni.“
