„Hvers vegna þarf þrefalt hærri stýri­vexti hér en í Evr­ópu til að vinna gegn verð­bólgu sem er sú næst lægsta í álf­unn­i?“

Þannig hljóð­aði spurn­ing Þor­bjargar Sig­ríðar Gunn­laugs­dótt­ur, þing­manns Við­reisn­ar, til Katrínar Jak­obs­dóttur for­sæt­is­ráð­herra í óund­ir­búnum fyr­ir­spurn­ar­tíma á Alþingi í dag.

Pen­inga­­stefn­u­­nefnd Seðla­­banka Íslands ákvað í gær að hækka stýri­vexti bank­ans um 0,25 pró­­sent­u­­stig. Meg­in­vextir bank­ans, vextir á sjö daga bundnum inn­­lán­um, verða því 6 pró­­sent. Stýri­vext­ir, sem ákvarða fjár­­­­­magns­­­kostnað heim­ila og fyr­ir­tækja, hafa nú verið hækk­­­aðir við síð­­­­­ustu tíu vaxta­á­kvarð­­­anir nefnd­­­ar­inn­­­ar, en þeir voru 0,75 pró­­­sent í maí í fyrra.

Þor­björg tók dæmi um birt­ing­ar­mynd þeirrar þró­unar sem hækkun stýri­vaxta, tíu sinnum í röð, hefur haft. Þannig hefur greiðslu­byrði heim­ilis með 50 milljón króna óverð­tryggt land til 40 ára á breyti­legum vöxtum hækkað úr 180 krónum á mán­uði í 330 þús­und krón­ur. Greiðslu­byrðin hefur því auk­ist um 150 þús­und krónur á mán­uði.

„Horf­urnar eru dökk­ar, áhrifin á heim­ilin eru þung, á fyr­ir­tækin og allt sam­fé­lag­ið. Og auð­vitað er þessi staða erfið inn í kjara­samn­inga,“ sagði Þor­björg. Hún benti á að vextir hér á landi eru hærri en í Evr­ópu þrátt fyrir að verð­bólgan sé það ekki.

„Verðbólgan ytra er í hæstu hæð­um, það þekkjum við, meðal ann­ars vegna inn­rásar Rússa í Úkra­ínu og orku­kreppu sem fylg­ir. En þrátt fyrir það eru strýri­vextir hér þrefalt hærri en stýri­vextir evr­ópska seðla­bank­ans, þrefalt hærri en á hinum Norð­ur­lönd­un­um.“

Þá sagði hún útlit fyrir að hús­næð­is­vextir verði áfram tölu­vert hærri á Íslandi en í nágranna­ríkj­un­um. „Þetta er gömul saga og ný, saga sem gleymd­ist að ræða þegar lág­vaxa­skeiðið svo­kall­aða var boðað og ástæðan er ekki bara sú að þjóðin leyfi sér að fara í sum­ar­frí á sól­ina á Tenerife. Verð­bólgan var ekki fundin upp á Tene. En vegna þess­ara íslensku aðstæðna er líka aukin þörf á aðhaldi í rík­is­fjár­mál­um, á ábyrgri efna­hags­stjórn, án hennar eru heim­ili lands­ins dæmd til að bera eina þung­ann af þessu verð­bólgu­skeið­i.“

Þor­björg spurði í fram­hald­inu for­sæt­is­ráð­herra hvers vegna stýri­vextir hér þurfi að vera þrefalt hærri en í Evr­ópu til að vinna gegn verð­bólgu sem er sú næst lægsta í álf­unni?

Tveir val­kostir í boði: Seðla­bank­inn eða Evr­ópu­sam­bandið

Verð­bólga jókst á ný í októ­ber og mælist nú 9,4 pró­sent. Í yfir­lýs­ingu pen­inga­stefnu­nefndar segir að gert er ráð fyrir því verð­bólgan verði 9,4 pró­sent að með­al­tali núna á síð­asta árs­fjórð­ungi, en að hún taki smám saman að hjaðna og verði komin niður í 4,5 pró­sent á síð­asta árs­fjórð­ungi næsta árs.

Katrín sagði að ræða þurfi málið í stærra sam­hengi.

„Ís­land er lítið hag­kerfi, okkar gjald­mið­ill er lít­ill, við sjáum meiri sveiflur í slíku hag­kerfi en stærri hag­kerf­um. Það getur verið kostur og það getur verið gall­i.“

„Ef við ætlum að ræða um gjald­miðil og pen­inga­stefnu þurfum við að ræða stóra sam­heng­ið.“

Katrín sagði tvo val­kosti í boði. Ann­ars vegar að styrkja þau tæki sem til eru til þess að stýra íslenska hag­kerf­inu eins og gert hefur ver­ið, til að mynda með því að veita Seðla­bank­anum auknar heim­ildir til inn­gripa á hús­næð­is­mark­aði.

Hins vegar er val­kost­ur­inn aðilda að Evr­ópu­sam­band­inu og upp­taka evru. „Það felur auð­vitað miklu meira í sér en ein­göngu breyt­ingar á pen­inga­stefn­unni, það er bara miklu stærra mál en svo.“

Katrín fund­aði með aðilum vinnu­mark­að­ar­ins í morgun til að ræða áhrif vaxta­hækk­un­ar­innar á kjara­við­ræður sem nú standa yfir. „Ég tel að það væri mik­ill hagur okkar allra, almenn­ings í þessu landi, ef unnt verður að halda frið á vinnu­mark­aði. Í þeim efnum hafa stjórn­völd lýst sig reiðu­búin til sam­tals, til þess að leggja sitt af mörkum til að greiða fyrir mögu­legum kjara­samn­ing­um.“

En Katrín ítrek­aði að ef ræða ætti pen­inga­stefnu almennt þurfi að ræða það í stærra sam­hengi.

Erum að ræða stóru mynd­ina

Þor­björg Sig­ríður sagði að það væri hún að gera. „Gjald­mið­ill­inn er hluti af stóru mynd­inni, tví­mæla­laust, og um hann er mjög lítið rætt. Það hefur verið rætt um það ára­tugum saman að styrkja þessi tæki sem hæstv. for­sæt­is­ráð­herra vísar til. Staðan er eftir sem áður alltaf sú, og hefur verið lengi, að við búum við þetta vaxta­stig sem er bein afleið­ing af því hver gjald­mið­ill­inn okkar er,“ sagði Þor­björg, sem sagð­ist sakna þess að heyra ekki svar for­sæt­is­ráð­herra við spurn­ing­unni af hverju þörf er á þrefalt hærri stýri­vöxtum hér en ann­ars staðar í Evr­ópu.

Þor­björg sagði rík­is­stjórn­ina bera mikla ábyrgð á að halda verð­bólg­unni í skefjum með aðhaldi í rík­is­rekstr­inum með því að vera ekki í þenslu­hvetj­andi aðgerð­um. „Rík­is­stjórnin verður að axla sinn hlut í þessu máli. Eitt sterkasta fram­lag hæstv. for­sæt­is­ráð­herra núna gagn­vart kjara­samn­ing­unum væri að stýra rík­is­fjár­mál­unum með þeim hætti að mark­mið um að ná tökum á verð­bólg­unni geti náðst fram,“ sagði Þor­björg.

Katrín sagði rík­is­stjórn­ina vera að leggja sitt af mörkum til þess að beita aðhaldi í rík­is­rekstri í fjár­laga­frum­varp­inu sem lagt hefur verið fram.

„Seðla­bank­inn hefur verið að beita sínum tækjum og ég vil bara ítreka það að Seðla­bank­inn er sjálf­stæð­ur. Hann hefur verið að beita stýri­vaxta­tæk­inu vegna lög­gjafar sem kom til að frum­kvæði þess­arar rík­is­stjórn­ar. Þá fékk Seðla­bank­inn víð­tæk­ari stýri­tæki gagn­vart hús­næð­is­mark­aðnum og það er stór­mál þegar kemur að hag­stjórn í þessu landi, stór­mál sem ekki hefur verið nægj­an­lega rætt hér í þessum sal né ann­ars stað­ar,“ sagði Katrín.