Þing­menn úr þremur stjórn­ar­and­stöðu­flokkum hafa lagt fram þings­á­lykt­un­ar­til­lögu þess efnis að Alþingi feli for­sæt­is­ráð­herra að skipa nefnd um nýtt starfs­heiti ráð­herra sem end­ur­spegli betur veru­leika og hugs­un­ar­hátt dags­ins í dag. 

Í til­lög­unni segir að verði nefnda­skip­anin sam­þykkt skuli umfjöllun nefnd­ar­innar lokið eigi síðar en 1. sept­em­ber 2022 og liggi þá fyrir til­lögur sem for­sæt­is­ráð­herra hafi til hlið­sjónar við end­ur­skoðun stjórn­ar­skrár­inn­ar.

Fyrsti flutn­ings­maður til­lög­unnar er Guð­mundur Andri Thors­son, vara­þing­maður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, en þing­menn úr hans eigin flokki, Pírötum og Flokki fólks­ins eru einnig á til­lög­unn­i. 

Í grein­ar­gerð sem fylgir til­lög­unni er bent á að þegar Íslend­ingar fengu heima­stjórn árið 1904 hafi upp­haf­lega staðið til að starfið kall­að­ist „ráð­gjafi“ en því var breytt áður en fyrsti íslenski ráð­herr­ann tók til starfa. „Þess má geta að árið 1904 voru konur ekki einu sinni komnar með kosn­ing­ar­rétt og það var því fjar­lægur mögu­leiki að kona gegndi starfi ráð­herra þegar starfs­heitið varð til. Í erlendum málum eru sam­bæri­leg starfs­heiti ekki kyn­bundin á sam­bæri­legan hátt. Í sumum málum er talað um „kansl­ara“ eða „chancell­or“ í þessu sam­bandi, eða „mini­ster“, sem kall­ast á við prest­þjón­ustu. Í Fær­eyjum eru að störfum „lands­stýr­is­menn“ og „l.gmað­ur“, og þannig má áfram telja.“

„Engum datt heldur í hug að ávarpa frú Vig­dísi for­seta sem herra“

Flutn­ings­menn segja að und­an­farin ár hafi átt sér stað vit­und­ar­vakn­ing í sam­fé­lag­inu um  hvernig tungu­málið hefur um aldir end­ur­speglað valda­hlut­föll kynj­anna, þar sem karl­kynið sé hið ráð­andi kyn. „Þannig er orðið „mað­ur“ í dag­legu tali bæði haft um karl­menn sér­stak­lega og mann­kynið yfir­leitt, sem sýnir okkur að ein­ungis virð­ist hafa verið gert ráð fyrir einu kyni í opin­beru rými. Konur hafa um aldir verið sjald­séðar og lítt sýni­legar á vett­vangi stjórn­mála, þing­starfa, vís­inda, lista, fjöl­miðla, fræða og ann­ars staðar í opin­beru rými. Kvenna­bar­átta síð­ustu aldar breytti þessu. Konur kröfð­ust rétt­inda og rýmis með þeim árangri að þær eru nú áber­andi á ótal sviðum sam­fé­lags­ins ekki síður en karl­ar. Tungu­málið end­ur­speglar hinar fornu hug­myndir að nokkru leyti. Áber­andi er að fólk reynir nú að kom­ast svo að orði að tungu­takið úti­loki ekki aðrar mann­eskjur en karla. Af þeim sökum á karl­kynið sem ráð­andi mál­fræði­kyn í vök að verj­ast. Hér getur Alþingi gengið á undan með góðu for­dæmi.“

Í grein­ar­gerð­inni segir að ein birt­ing­ar­mynd þessa gamla ójafn­réttis sem varð­veit­ist í tungu­mál­inu sé starfs­heitið ráð­herra, sem inni­beri fornan virð­ing­ar­titil karl­manns. „Þegar konum hefur fjölgað í hinum svoköll­uðu ráð-„herra“-­störf­um, eins og öðrum störfum sem voru áður ein­okuð af körlum og herrum, er sér­kenni­legt að halda þeim sið að í starfs­heit­inu sé ein­ungis gert ráð fyrir körl­um. Nú þegar biskup er kona þykir ekki fara vel á því að hún sé ávörpuð „herra Agn­es“, eins og gilti um fyr­ir­renn­ara hennar í starfi. Engum datt heldur í hug að ávarpa frú Vig­dísi for­seta sem herra þótt for­verar hennar hefðu verið nefndir svo. Að sama skapi er það nokkuð afkára­legt að við­hafa ráð-„herra“-­titil um þær konur sem gegna því starfi. [...] Það er mat flutn­ings­manna að auð­velt hljóti að vera að finna gott heiti á þetta mik­il­væga starf, heiti sem end­ur­speglar betur breyttan veru­leika og breyttan hugs­un­ar­hátt frá árinu 1904.“

Myndi karl­maður sætti sig við að vera kall­aður ráð­frú?

Þetta er ekki í fyrsta sinn sem þings­á­lykt­un­ar­til­laga um nýtt starfs­heiti ráð­herra er lögð fram á Alþingi. Það gerð­ist líka árið 2007, fyrir næstum 15 árum síð­an, þegar Stein­unn Val­dís Ósk­ars­dótt­ir, þáver­andi þing­maður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, lagði fram sam­bæri­lega til­lögu. 

Í grein­ar­gerð hennar sagði meðal ann­ars að sú þróun hefði þá átt sér stað í hefð­bundnum kvenna­stéttum þegar karlar hefðu haslað sér þar völl að starfs­heitum hefði verið breytt til þess að bæði kynin geti borið þau. „Þannig urðu hjúkr­un­ar­konur að hjúkr­un­ar­fræð­ing­um, fóstrur urðu leik­skóla­kenn­arar og Fóstru­skóla Íslands var breytt í Fóst­ur­skóla Íslands, m.a. af til­lits­semi við karla því að ekki þótti boð­legt fyrir karl­menn að vera kven­kennd­ir. Um eðli­lega og sjálf­sagða leið­rétt­ingu var að ræða. Í seinni tíð er það orðið æ algeng­ara að konur kalli sig fram­kvæmda­stýrur og konur sem gegnt hafa aðstoð­ar­manns­störfum m.a. ráð­herra og borg­ar­stjóra hafa tekið upp tit­il­inn aðstoð­ar­kona. Ef orðin ráð­herra og sendi­herra væru t.d. „ráð­frú“ og „sendi­frú“ hefði eflaust einnig þótt sjálf­sagt að breyta starfs­heit­inu um leið og fyrsti karl­mað­ur­inn tók að sér slíkt emb­ætti. Það er því í fyllsta sam­ræmi við þessa þróun að breyta einnig starfs­heitum í hefð­bundnum karla­stétt­um, þannig að konur geti borið þau. Ráð­herra­emb­ætti eiga ekki að vera eyrna­merkt körl­u­m.“

Í umræðum um til­lög­una tóku nokkrir karl­kyns­þing­menn til máls og mæltu gegn til­lög­unni af ýmsum ástæð­um. Einn þing­maður tók til máls og studdi það, Stein­unn Þóra Árna­dóttir úr Vinstri græn­um. 

Á meðal þeirra sem töl­uðu gegn því að breyta starfs­heit­inu var Árni Johnsen, þáver­andi þing­maður Sjálf­stæð­is­flokks. Hann sagði það út í hött að velta svona hlutum fyrir sér sem væru orðnir alveg kirfi­lega fastir í mál­inu og hafi í raun­inni aldrei truflað neitt nema kannski sér­visku fólks. „En það má til að mynda nefna orðið „hetja“. Hetja er kven­kyns­orð og þess vegna ætti það ekki að eiga við um karla. Karl­menn eru ekki svo ég viti til almennt að kveinka sér undan því að vera kall­aðir hetjur en orðið er kven­kyns. Við þyrftum alveg eins að breyta því og mörgum öðrum ef við ætlum að fara að gera sér­stakan grein­ar­mun á þessu kynja­lega séð.“

Grund­vall­ar­at­riðið væri, að mati Árna, að konur séu líka menn. „Mér finnst bara gaman að þessu inn­leggi en ég er hræddur um að ýmsir karl­menn mundu kvarta yfir því ef þeir ættu ekki lengur kost á því að vera kall­aðir hetj­ur, því að mörgum er í blóð borið að sækj­ast eftir slík­u.“

Til­laga Stein­unnar Val­dísar var í kjöl­farið svæfð í nefnd.