Eitt sinn kom Hall­dór, móð­ur­afi minn, fær­andi hendi úr ein­hverri ­sigl­ing­unni. Hann gaf mér tusku­apa í smekk­buxum og með eyrna­lokk í öðru eyr­anu. Hann sagði að tusku­ap­inn héti Múhameð. Ég held að hann hafi ekki órað fyrir vand­ræð­unum sem annar nóbels­verð­launa­hafi átti eftir að koma sér í út af spá­mann­inum Múhameð. Ég held að hann hafi bara viljað færa heim­inn heim í hús.

Múhameð hefur fylgt mér alla tíð síð­an, þegar sonur minn fædd­ist þurftum við að setja hann inn í frysti til að drepa líf­ríkið í feld­in­um. Nú er sonur minn svo hræddur við Múhameð að við þurfum að hafa hann lok­aðan ofan í kassa. Kannski má hann vera hrædd­ur! Fyrir nokkrum árum var bresk kennslu­kona í Súdan, Gillian Gibbons, hand­tekin fyrir að leyfa sjö ára nem­endum sínum að nefna bangsa Múhameð í skóla­verk­efni – en það er algengt karl­manns­nafn á meðal múslima. Þetta þótti svo mikil móðgun við spá­mann­inn að hund­ruðir manna kröfð­ust þess að hún yrði líf­lát­in. Ef við afi hefðum verið stödd á öðrum stað á öðrum tíma með tusku­apann hefðum við verið fang­elsuð og kannski upp­skorið fjöru­tíu vand­ar­högg, jafn­vel líf­lát­in, fyrir græsku­laust upp­á­tæki afans og það er eitt­hvað rangt við það.

Grunn­stoð frekar en heil­agt

Um dag­inn birt­ist pist­ill eftir mig hérna í Kjarn­an­um þar sem ég sagði að tján­ing­ar­frelsið væri heil­agt. Ég held að það sé gáfu­legra að segja að tján­ing­ar­frelsið sé grunn­stoð. Grunn­stoð sem við reisum nútíma­leg sam­fé­lög á því án þess er hætt við að bæði mann­rétt­indi og frelsi til ann­arra hluta séu í hættu. En tján­ing­ar­frelsið er auð­vitað ekki án fyr­ir­vara. Og Ísland er langt í frá heil­agt í þeim efn­um. Sem dæmi má nefna að blaðið Speg­ill­inn lagði upp laupana hér um árið þegar rit­stjór­inn, Úlfar Þor­móðs­son, var dæmdur fyrir guð­last.  Myndir eftir mann­inn minn, Þór­ar­inn Leifs­son, sem sýndu þáver­andi rík­is­stjórn Íslands við mannát voru bann­aðar á sýn­ingu. Hann ­mál­aði líka eitt sinn mynd af for­seta Íslands, Vig­dísi Finn­boga­dótt­ur, með Mercedes-Benz-­merki um háls­inn á öld­ur­húsi í Reykja­vík en lög­valdið lét starfs­fólk öld­ur­húss­ins mála svart yfir mynd­ina. Viku seinna bætti hann um betur með því að mála Ólaf biskup í félags­skap tígris­dýrs sem var með Benz-­merkið í munn­in­um, líkt og það hefði étið Vig­dísi. Hann fékk lög­bann á mynd­ina, auk þess sem bisk­upinn lét hafa eftir sér í fjöl­miðl­um, gott ef ekki á for­síðu Tím­ans, að þetta væri afskap­lega óynd­is­legt athæfi.

Ætli mynd­in hafi ekki líka stang­ast á við lög um guð­last sem fólki hefur verið tíð­rætt um upp á síðkast­ið. Auð­vitað verjum við okkur sjálf með lögum sem kveða á um sekt ef við hæð­umst að eða smánum annað fólk vegna þjóð­ern­is, lit­ar­hátt­ar, kyn­þátt­ar, trú­ar­bragða, kyn­hneigðar og kyn­vit­und­ar. Við áskiljum okkur rétt til að lög­sækja aðra fyrir ummæli um okk­ur.

Tákn­ræn skot­mörk

Sumir telja að skop­myndir af Múhameð hæð­ist að menn­ing­ar­heimum múslima. Að vissu leyti er það rétt en við lifum á tímum þar sem það fyr­ir­finnst alltaf ein­hver reiðu­bú­inn að hæð­ast að hvers kyns tákn­mynd­um, sama þá hvort um er að ræða Krist eða Múhameð. Það má ekki mynd­gera Múhameð spá­mann en nú eru tímar mik­illa fólks­flutn­inga, þegar menn­ingar mæt­ast í fjöl­mennum vest­rænum borgum þar sem allt heil­agt er dæmt til að verða afhelgað og sama hvað hver segir þá verða alltaf teikn­aðar myndir af Múhameð.

Því hlýtur að vera hættu­legt að stuðla að því að þessar myndir séu slíkt tabú að þær geti gert teikn­ara, hvar sem er í heim­in­um, að tákn­rænu skot­marki fyrir ofstæk­is­fólk. Þær þurfa að fá að birt­ast og fara í gegnum sitt skeið. Múhameð og Kristur verða að sitja við sama borð, og líka allar hinar helgu tákn­mynd­irn­ar, að öðrum kosti geta sak­laus­ustu upp­á­tæki, hvar og hvenær sem er, leitt til hörm­unga. Hörm­unga sem bitna ekki síst á vel mein­andi fjöld­an­um, hóf­sömum múslimum út um allan heim.

Marg­tuggið tján­ing­ar­frelsið

Ég held að múslimar upp til hópa, búsettir í Evr­ópu til lengri tíma eða jafn­vel alla ævi, láti ekki myndir sem þessar trufla sitt dag­lega líf, jafn­vel þótt þær geti ýtt undir staðalí­myndir og verið móðg­andi, krossað fínar línur og virkað nið­ur­lægj­andi. Stundum eru skop­myndir not­aðar mark­visst í þeim til­gangi eins og þegar skop­ast var að gyð­ingum á sínum tíma, nokkuð sem mér finn­st, per­sónu­lega, að sé ekki sam­bæri­legt við t.d. Charlie Hebdo þar sem var gert grín að öllu, auk þess sem ein­hverjar myndir þar hafa verið teknar úr upp­runa­legu sam­hengi í umræð­unni. Eðli skops er að stinga, það sær­ir, það afskræmir og það kæt­ir, meira að segja ára­mótaskaup­ið, en það hjálpar okkur líka til að hlæja að sjálfum okkur og öðl­ast margræðni í hugs­un, í því felst frels­un.

Múhameð á for­síðu Charlie Hebdo.

Þó verður seint sagt um marg­tuggið tján­ing­ar­frelsið að það sé trygg­ing fyrir jafn­ræði allra hópa í mis­skipt­um, flóknum heimi, jafn­vel þó að það sem grunn­stoð sam­fé­lags sé skásta sýni­lega leiðin til að sem flestir geti látið rödd sína heyr­ast. Til þess að jafn­ræðið verði sem mest þurfum við stöðugt að velta flökt­andi birt­ing­ar­mynd þess fyrir okk­ur, eygja mann­legan tví­skinn­ungs­hátt­inn, og rýna í öll orðin sem falla á degi hverj­um, já, rök­ræða og ríf­ast um þau. Þegar skop­mynd­irnar af Múhameð birt­ust fyrst í Jót­land­s­póst­inum bjó ég í Dan­mörku og upp­lifði þær niðr­andi í garð minni­hluta­hóps sem átti erfitt upp­dráttar í sam­fé­lag­inu. Ég held ennþá að það sé fróð­legt að velta dönsku sam­fé­lagi fyrir sér í ljósi þess­ara mynda; atburðir eru sjaldn­ast annað hvort svartir eða hvítir í mann­legri sam­búð.

En þegar skop­myndir af Múhameð eru not­aðar sem ástæða fyrir öðru eins ódæði þarf allt þetta sak­lausa fólk að sitja undir hat­urs­orð­ræðu, fyr­ir­litn­ingu og alls­konar aðdrótt­un­um, jafn­vel ofbeldi. Mann­hatri sem það á ekki skilið frekar en ég eða þú. Ang­ela Merkel steig fram nú í vik­unni og sagði: Der Islam gehört zu Deutschland. Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son ætti að stíga fram og segja hið sama um Ísland. Hann ætti að sýna þeim lands­mönnum sem eru múslimar stuðn­ing í verki.

Múslimar myrtir

Eig­in­lega átti Sig­mundur Davíð lítið erindi í göng­una í Frakk­landi, maður sem virð­ist halda að hug­takið tján­ing­ar­frelsi sé sam­heit­i við hags­muna­gæslu og popúl­isma Fram­sókn­ar­flokks­ins. Hann átti ekki heima þar frekar en barna­morð­ing­inn Benja­min Net­anyahu sem labb­aði þar þétt upp við aðra þjóð­höfð­ingja (án þess að ætl­unin sé að líkja þeim saman að öðru leyt­i).

Og talandi um Benja­min Net­anya­hu. Í gær sá ég átak­an­legt við­tal á ein­hverri stöð­inni í þýska sjón­varp­inu. Það var við lít­inn dreng sem hafði misst bæði hönd og fót í árásum Ísra­els­manna á Palest­ínu síð­ast­liðið sum­ar. Hann hafði líka misst mömmu sína og þrjú systk­ini. Dreng­ur­inn hafði verið fluttur til lækn­inga til Þýska­lands þar sem hann dvelur nú ásamt fjölda ann­arra barna í svip­uðum aðstæð­um.

Benja­min Net­anyahu er ekki þekktur fyrir að vera hrif­inn af blaða­mönnum sem fjalla um barna­morð­in. Ólíkt Sig­mundi hefur hann lík­lega eygt tæki­færi til að hressa upp á ímynd­ina með því að mæta í þessa mik­il­feng­legu göngu.

Hvað um það. Í gær var fleira áhuga­vert í þýska sjón­varp­inu. Meðal ann­ars hring­borðsum­ræður þar sem aldr­aður hug­s­uð­ur, maður sem lifði hel­för­ina af, spurði hin í salnum hvort þau vissu hversu margir múslimar hefðu verið myrtir á síð­asta ári.

Þeir eru ófá­ir.

Út um allar jarðir á fólk sem er kennt við múhameðstrú á bratt­ann að sækja af ólíkum ástæð­um. Sumt berst fyrir lífi sínu í stríðs­á­standi, margt er lokað inni í flótta­manna­búð­um,  millj­ónir þrá að fá að lifa líf­inu í virkum lýð­ræð­is­ríkj­um, óáreittir fyrir for­dómum og hat­urs­orð­ræðu. Hat­urs­orð­ræðu sem blossar upp í hvert sinn sem öfga­mönnum tekst að fremja hryðju­verk.

Ein­angrað fólk í Peg­ida

Raunar er skrýtið að tala um allt þetta ólíka fólk, með ólíkan bak­grunn og sem býr við ólík lífs­kjör, sem einn hóp undir þessu til­tekna heiti, múslim­ar. Fólk í galla­buxum með heyrnatólk í strætó, fólk að hræra í pottum á mann­mörgum mat­sölu­stöð­um, fólk að lækna börn á spít­öl­um, fólk að kenna í háskólum eða fólk að læra þýsku, bara hvað sem er. Hér í Berlín er hlut­fall múslima hátt og þau, múslima­kon­ur- og karl­ar, eiga stóran þátt í að gera borg­ina að þeim mann­væna og marg­breyti­lega stað sem hún er.

Þá er komið að því að alhæfa, jafn­vel ýta undir stað­al­mynd­ir, en ég vil samt láta það flakka.

Þegar sonur minn átti afmæli í fyrra gaf fjöl­skyldan í bak­arí­inu á horn­inu, múslimar af tyrk­neskum ætt­um, honum afmælistertu með áletr­un. Í hvert skipti sem ég fer þangað með son­inn er hann kjass­aður og fær gef­ins góð­gæti. Það er reyndar algengt að sonur okkar stór­græði á heim­sóknum á mat­sölu­staði eða í bak­arí sem múslimar reka. Kúlt­úr­inn, ef það er rétt að tala um kúltúr í þessu marg­breyti­lega sam­hengi, er ekki bara barn­vænn heldur líka mann­úð­leg­ur.  Margir kenndir við þessa trú eiga það sam­eig­in­legt að þeim fylgir hlýja í sam­skipt­um. Eins og litla stráknum í neð­an­jarð­ar­lest­inni sem brosti fal­lega til mín eftir að hafa hlaupið sem eldi­brand­ur, frá fjöl­skyldu sinni og á milli hæða, á eftir mér því ég hafði gleymt einni evru í miða­sjálfsal­an­um.

Rann­sóknir hafa sýnt fram á að þeir sem búa í fjöl­menn­ing­ar­legu umhverfi ótt­ast síður inn­flytj­endur og fólk af öðrum trú­ar­brögð­um. Því ein­angr­aðra sem fólk er því frekar ótt­ast það fjöl­breytn­ina. Félagar í PEG­IDA láta mest til sín taka á stöð­u­m eins og Dres­den sem er stað­sett í fyrrum Aust­ur-Þýska­landi og þar sem búa færri inn­flytj­endur en í flestum öðrum þýskum borg­um.  Því er for­vitni­legt að vita hvaða hóp­ur þetta er af fólki sem hefur tekið sig til á Íslandi og stofn­að, a.m.k. á net­inu, afleggjara af PEG­IDA. Ég er til­búin að veðja hund­rað þús­und kalli við hvern sem er að megnið af þessu fólki hefur ekki reynslu af því að búa í fjöl­menn­ing­ar­legu nútíma­sam­fé­lagi innan um marga múslima. Ósköp ein­fald­lega vegna þess að ef þetta fólk hefði gert það, þá væri það ekki að gera sig að fíflum núna.