Hvernig líst þér á að koma með yfir Fimm­vörðu­háls?

Fimm­vörðu­hvað?

Það verður farið í Þórs­mörk í kvöld, gist þar, vaknað í býtið og gengið yfir Fimm­vörðu­háls og komið að Skógum um kvöld­mat­ar­leytið og farið í sund.

Eru fimm vörður á þessum Fimm­vörðu­hálsi?

Við getum reynt að telja vörð­urn­ar.

Er þetta ekki svaka­lega brattur háls?

Hann er í þús­und metra hæð. Þú kemst það alveg.

Gleymdu því. Ég á fullt í fangi með að kom­ast upp Banka­stræti. Ég sit í sól og blíðu á kaffi­húsi við Aust­ur­völl, til­tölu­lega óhult, þegar vinur minn af prúss­neskum aðal­sættum birt­ist með þetta kosta­boð. Þórs­mörk? Ég hef aldrei komið þang­að. Fimm­vörðu­háls? Ég hef aldrei heyrt um hann. Fjall­ganga? Ég myndi deyja. Fyrst myndi ég drag­ast aftur úr hópnum en másið í mér heyrð­ist langar leið­ir, svo fengi ég hjarta­á­fall og heila­blóð­fall af áreynsl­unni. Ég reyki nefni­lega of mik­ið. Svo hef ég ekk­ert verið að klífa fjöll uppá síðkast­ið. Og fara í ein­hverjum brjál­uðum hóp þar sem allir eru í súper­þjálfun í spútnik­göll­um.

Nei, ég held ég fái mér bara meira kaffi. Og aðra sígar­ettu. En vinur minn vill ekki gefa sig og stingur uppá að ég fari í auð­veld­ari göngu í Þórs­mörk, ef ég treysti mér ekki yfir Fimm­vörðu­háls. Hann er sem fyrr segir af prúss­neskum aðal­sætt­um, heitir Gústav Stolzen­vald, alinn uppá fjöllum og í fjalla­kof­um, hleypur „Lauga­veg­inn“ á nokkrum tím­um, vinnur þetta sumar sem leið­sögu­maður hjá Ferða­fé­lagi Íslands en stofn­aði sjálfur ferða­klúbb fyrir ári síð­an. Það er Allsnægta­klúbb­ur­inn, sem er nýtt fyr­ir­bæri í ferða­málum á Íslandi. Ferðin yfir Fimm­vörðu­háls er á vegum Ferða­fé­lags­ins en óneit­an­lega með allsnægta­legu yfir­bragði. Gústav skrifar lista yfir það sem ég skuli hafa með og síð­ast á list­an­um, á eftir svefn­poka, lopa­peysu og regn­galla, stend­ur: Töfra­dót.

Töfra­dót?

Já, þú mátt hafa eitt­hvert töfra­dót með þér.

Ég skil.

Og ef þú átt bangsa.

Ég á hvítan ísbjörn.

Fínt, taktu hann með.

Ég þarf að taka ákvörðun í einum grænum og það tekst. Ég skelli mér með. Það er líka gaman að fara svona all­tíeinu. Á ljós­hraða. Beint útí óviss­una. Taka áhætt­una. Þó ég eigi enga fjall­göngu­skó og eigi á hættu að vera langt á eftir hópn­um. Ég syng þá bara með sjálfri mér og skima eftir álf­um. Það er maður með íslenskar rúnir í poka á kaffi­hús­inu. Ég fæ að draga rún og fæ auðu rún­ina.

Er það ekki eitt­hvað hræði­legt. Ég dey sem­sagt.

Það er rún fíflsins. Þú átt að taka áhættu og skemmta þér.

Rútan leggur af stað klukkan átta, þétt­setin ferða­mönnum og frammí situr leið­sögu­maður og segir okkur allt um fjöll, firn­indi og drauga á leið­inni. Mér finnst gaman að ferð­ast í rút­um, þær bruna áfram, allir hugsa sitt, þessi lág­væri kliður og svo fer að rökkva og við brunum inní rökkrið. Útlínur lands­lags­ins sýn­ast breyt­ast því að lit­irnir breyt­ast. Við förum yfir margar ár, stórar og smá­ar, á leið inní Þórs­mörk og það rifj­ast upp þegar ég var lítil og fór með afa Krist­jóni í ferða­lög í gamla daga. Alltaf útí blá­inn. Hóp­ur­inn sem ætlar yfir Fimm­vörðu­háls er ell­efu manns og við eigum að gista á Vest­ur­loft­inu. Ég vakna eldsnemma morg­uns í dag­renn­ingu og kem auga á und­rið, sólin gyllir Eyja­fjalla­jök­ul, yfir jökl­inum er ein­hver töfra­birta, fjall úr öðrum heimi, fjall úr heim­inum mín­um, þetta er landið mitt og jök­ull­inn minn. Og jök­ull­inn leggur af stað, mjakar sér innum glugg­ann, rennir sér ofan í svefn­pok­ann og kúrir sig uppað mér og hvísl­ar: Farðu á fæt­ur, því feg­urðin er vökn­uð. Mér dettur í hug að skreppa út að teyga þessa undra­birtu og gá hvernig Þórs­mörk lítur út. Ég er hrifn­ari af dag­renn­ingu en sól­setri. Í dag­renn­ingu er ein­hver spenna, gull og silfur og maður skynjar að þessi dagur hefur aldrei verið áður. Splunku­nýr dagur utan úr geimn­um. En það er svo gott að hjúfra sig ofaní pok­ann og sofa áfram og ég vakna ekki fyrr en ég er boðin í hafra­graut með púð­ur­sykri og rjóma, algjört sæl­gæti og ég ákveð að hafa í morg­un­mat í allan vet­ur. Ég vissi ekki að hafra­grautur gæti verið svona góð­ur, en þetta er hluti af hug­sjónum Allsnægta­klúbbs­ins, að gera það venju­lega óvenju­legt. Og stundum þarf svo lítið til. Kannski dálitla skín­andi stjörnu. Stundum þarf ég bara að sjá eina stjörnu á næt­ur­himn­inum tl að geta sofn­að.

 Og jök­ull­inn leggur af stað, mjakar sér innum glugg­ann, rennir sér ofan í svefn­pok­ann og kúrir sig uppað mér og hvísl­ar: Farðu á fæt­ur, því feg­urðin er vökn­uð. 

Hvernig fannstu uppá þessu með púð­ur­syk­ur­inn og rjómann?

Það stendur í vís­unni: Ég skal gefa þér uppá grín, allt með sykri og rjóma.

Svo fer hóp­ur­inn að tygja sig af stað. Það er sól og ein­muna­blíða og ein­hver hefur orð á að ekki hafi verið farið yfir Fimm­vörðu­háls í svona veðri í allt sum­ar. Það er oft þoka á háls­in­um. Ég er dol­fallin yfir Þórs­mörk. Hún er allt öðru­vísi en ég ímynd­aði mér, ég hélt að Þórs­mörk væri væmin brekka og þar sætu Sig­urður og María og flétt­uðu blómakransa. En Þórs­mörk er ægi­leg. Hér er landið allt á hreyf­ingu, í mót­un, jökl­arnir skríða niður um allar hlíðar og form í fjöll­unum sem ég hef ekki séð áður. Form þar sem jafn­vægið virð­ist vera að hrynja og fjöllin virð­ast vera að tog­ast í sundur en það munar ein­hverju svo að það ger­ist ekki. Það er einsog þessi fjöll séu ekki til­bú­in, svo til­komu­mikil og stór­skor­in. Skap­ar­inn er enn að slípa þau og pússa. Sandar og straum­harðar ár punta gólf­ið. Í fjall­inu beint á móti er álfa­kirkja. Hún sést greini­lega. Og all­tíeinu fæ ég eld­ingu í hausinn og það rennur upp fyrir mér ljós. Það er hér sem álfarnir og huldu­vætt­irnir verða til. Inní þessum skrítnu fjöllum og í iðrum jarð­ar. Fjöllin eru full af álfum og hér verða þeir til og allt þeirra dót. Héðan fara þeir um allt Ísland. Þórs­mörk er álfasmiðja. Og seinna þegar ég fer inní álfa­kirkj­una á stjörnu­bjartri vetr­ar­n­óttu með kyndil og söng í hjarta skynja ég að það væri ólíft í land­inu ef ekki væru álfarnir sem vernda okkur og vísa okkur veg­inn.

Lands­lagið er mik­il­feng­legt en þó fín­gerður blær yfir því, kjarri vaxnar brekkur og hlíð­ar. Ljúf róm­an­tík og mögnuð spenna og þessar and­stæður gefa manni engan frið. And­stæð­urnar magna upp töfra. Hér getur allt gerst. Við erum komin að fjall­inu þarsem við hefjum göng­una.

Ég ákveð að sleppa sígar­ettu í þetta sinn. Svo leggjum við á bratt­ann og göngum í hala­rófu gamlar fjár­göt­ur. Sumar fjár­götur eru mörg hund­ruð ára gamlar og þær eru bæði fyrir menn og kind­ur. Fjár­göt­urnar eru eins og margra alda gam­alt mynstur í land­inu. Kannski má sauma það út við tæki­færi. Þetta er ansi bratt og fyrir neðan eru þessi fínu gil, sem eng­inn vandi er að steyp­ast nið­ur.

 And­stæð­urnar magna upp töfra. Hér getur allt gerst. Við erum komin að fjall­inu þarsem við hefjum göng­una.

Ég reyni að vanda mig við að anda og blæs dug­lega frá mér og þegar við kröngl­umst upp einn mesta bratt­ann, situr einn sam­ferða­manna, löngu kom­inn uppá brún­ina og fylgist með.

Það er einsog það sé hvalur á leið­inni hingað upp.

Jæja, finnst þér það. Ég er líka að leika að ég sé hval­ur. Ég get ekki alltaf verið ég. Ég breyt­ist. Í næstu brekku mjálma ég. Þetta er mað­ur­inn sem stakk af um kvöld­ið. Það er skrítið að vera að ferð­ast í hóp. Að ferð­ast í hóp sem maður þekkir heldur ekki neitt. Ég er að reyna að spá í hvað liðið ger­ir, mað­ur­inn, sem ég hélt að væri bissnissmað­ur, reyn­ist reka kaffi­hús í Hafn­ar­firði. Hann er að springa úr gleði yfir því að vera á ferð­inni uppá fjöll­um. Svo er annar sem ég held að sé barna­kenn­ari en hann er hand­rita­fræð­ing­ur. En það er skrítið að sjá hvernig hópur hagar sér og hvernig maður hagar sér í hóp. Stundum verð ég að draga mig út úr hópnum og ímynda mér að ég sé ein á gangi ásamt stór­kost­legum hugs­unum mín­um. En það er eitt sem er öruggt. Ég verð að hafa mig alla við. Ég er að berj­ast við þetta augna­blik sem er núna. Augna­blik sem kemur aldrei aft­ur. Skref sem verður aldrei stigið aft­ur. Ég er í raun­inni í jóga. Ég er í augna­blik­inu, ann­ars væri mér lífs­ins ómögu­legt að kom­ast áfram. Ef ég leyfði mér að hugsa um næsta áfanga­stað, hvíld, mat eða hvar við vorum áðan, þá væri ég búin að vera. Slíkar hugs­anir draga úr allan mátt. En það er nefni­lega það sem ég geri svo oft í mínu venju­lega umhverfi. Nú er ég komin í nýjar aðstæður og ég verð að vera í augna­blik­inu og ég sæki kraft­inn í þetta eina augna­blik. Og sem betur fer kemur nýtt augna­blik á eftir þessu sem var að líða og þannig kemst ég áfram. Til eilífð­ar. Þannig renn ég inní ein­hvern áður óþekktan tíma, næ sam­bandi við áður óþekkta orku, ég gleymi mér, þetta er nú algleymi ef algleymi er til. Samt er þessi bless­aður Fimm­vörðu­háls ekki eins ógn­væn­legur og ég hélt. Ég hélt hann væri sam­settur úr snar­bröttum og sleipum hamra­veggj­um. Við göngum bara og göngum og stundum er eitt­hvað talað en svo passar líka vel að þegja. Það heyr­ist svo mikið í þögn­inni. En þetta er afskap­lega mikið af gráu grjóti, gróðr­inum fer fækk­andi og þarna blasir Mýr­dals­jök­ull við í allri sinni dýrð. Það er ein­hver sér­stök orka frá jökl­um. Ég er farin að þekkja jökla úr, frá venju­legum snævi­þöktum tind­um. Og þarna sést langt inná öræf­in, þar sem tón­listin verður til og flýtur til byggða einsog raf­magn­ið. Svo förum við yfir Helj­ar­kamb og í gegnum gat á kletti. Við höfum stoppað nokkrum sinnum á leið­inni til að kasta mæð­inni en nú er komið að því að fá sér nesti. Útsýnið gefur auga leið, svo langt sem augað eyg­ir. Gústav telur upp nöfn á fjöllum sem sjást og þarna segir hann og bendir er Hrafn­tinnu­sker. Það rýkur úr því. Þá gat mig ekki grunað að mán­uði seinna væri ég að labba um uppá Hrafn­tinnu­skeri í blind­byl og glæ­nýjum fjall­göngu­skóm. Og hrafn­tinnumol­arnir einsog lakk­rís­bitar all­tíkring. Fjall sem við fórum yfir áðan er full­kom­lega flatt að ofan.

Þarna er hægt að hafa dans­gólf, sting ég uppá.

Já, þetta er fínt pláss fyrir fimm­hund­ruð manns og allir að dansa samba.

Og hljóm­sveitin Júpít­ers uppá þessum tindi þarna.

Það væri gaman að hafa nokkra sax­ó­fón­leik­ara ofaná tind­un­um. Landið svona fag­urt og frítt og tón­arnir titr­uðu frá fjalli til fjalls uns þeir ómuðu um allt land. Hóp­ur­inn er í voða fínum skóm, nema ég er í upp­háum leð­ur­skóm með hæl, ekki mjög háum en nóg til þess að geta sagt seinna að ég hafi farið í hæla­háum skóm yfir Fimm­vörðu­háls. Þér að segja lærði ég að ýkja á Horn­strönd­um.

Þú getur sagt að þú hafir farið á hæla­háum skóm yfir Fimm­vörðu­háls.

Ég er líka með síðan kjól í bak­pok­an­um.

Þegar þú ert komin í kjól­inn skal ég gefa þér rós­ina. Gústav Stolzen­vald hefur nefni­lega skreytt bak­pok­ann sinn með rós. Rósin er rauð, ættuð úr Dals­garði í Mos­fells­sveit en það er orð­inn siður hjá honum að ferð­ast með rósir yfir öll fjöll. Af hverju?

 Hóp­ur­inn er í voða fínum skóm, nema ég er í upp­háum leð­ur­skóm með hæl, ekki mjög háum en nóg til þess að geta sagt seinna að ég hafi farið í hæla­háum skóm yfir Fimm­vörðu­háls. Þér að segja lærði ég að ýkja á Horn­strönd­um. 

Það liggur eig­in­lega í augum uppi. Bara furðu­legt að engum skuli hafa dottið það í hug fyrr. Hann seg­ist líka vera að prófa hvað íslenskar rósir þoli mik­ið. Í einni ferð­inni skreytti hann Tinda­fjalla­jökul með gadd­freðnum rós­um. Svo eru þetta líka veislurós­ir. Ferða­lög Allsnægta­klúbbs­ins eru hugsuð eins og veisl­ur. Og á leið­ar­enda eru rós­irnar settar í vasa undir borð­hald­inu sem fer fram á allsnægta­borð­inu. Á allsnægta­borði er allt sem mann vant­ar. Ef það vantar ekki neitt er ekk­ert á borð­inu en það er samt allsnægta­borð. Ef mann langar í lamba­lund­ir, rósir og rauð­vín eru það allsnægt­ir. Og þegar hóp­ur­inn stopp­ar, til að kasta mæð­inni eða dást að útsýn­inu fáum við að þefa af rósinni og fáum kraft úr ilm­in­um. Þetta full­yrðir leið­sögu­mað­ur­inn alveg blá­eygur og við trúum honum og endar með að sumir eru orðnir svo trú­aðir að þeir biðja um rósailm. Ilmur lyftir upp augna­blik­inu einsog tón­list eða bros. Þegar ég er leið fæ ég mér stundum ilm­vatn og þá er allt annað að vera leið­ur. En áfram göngum við og göng­um, rétt einsog við séum að leita að til­gangi lífs­ins. Nú erum við komin á sporð Eyja­fjalla­jök­uls, sem end­ur­kastar sól­ar­ljós­inu. Ein­staka sinnum mætum við öðrum sem eru líka að leita að til­gangi lífs­ins. Og Gústav seg­ir:

Það er skrít­ið, menn rétt heils­ast á fjöllum nú orð­ið. Í gamla daga, ef maður hitti mann á fjöll­um, urðu þeir kannski vinir til ævi­loka.

Þeir skrif­uð­ust alla­vega á, segir hand­rita­fræð­ing­ur­inn.

Við erum uppá háháls­in­um. Urð og grjót, ekk­ert nema urð og grjót og allt grátt og snjó­skafl­ar. Við erum í þús­und metra hæð og héðan liggur leiðin í sælu­hús. Þar sitja sautján draugar til borðs og segja drauga­sögur af öðrum draug­um. Við ákveðum að trufla ekki en setj­umst út á ver­önd­ina og viti menn: Þarna sést haf­ið, langt, óra­langt í burtu og fyrir neð­an. Hafið og landið mæt­ast og renna saman svo skilin verða óljós einsog skil him­ins og hafs geta orð­ið. Sumir staupa sig, aðrir segja sögur eða fara með vísur og við sitjum hér, þessi dálitli hópur og eng­inn í heim­inum veit um okk­ur. Það er sumar en það gæti skollið á hríð og þá yrðum við að hreiðra um okkur í sælu­hús­inu ásamt draug­unum og bíða þar til veðr­inu slot­aði eða láta fyr­ir­ber­ast þangað til okkur yrði bjarg­að. Leið­sögu­mað­ur­inn notar tæki­færið og segir okkur allt um hinn íslenska smala, sem hann vill hefja til vegs og virð­ing­ar. Og svo er farið með vís­ur, það er merki­legt, á ferða­lögum er alltaf verið að syngja söngva, segja sögur og fara með vís­ur. Gústav lofar okkur að heyra vísu eftir Sólon Íslandus, sem er svona:

Ég er gull og ger­semi,

gim­steinn elsku­rík­ur.

Ég er djásn og dýr­mæti,

drottni sjálfum lík­ur.

Þessi vísa er sjálfs­trausts­yf­ir­lýs­ing Allsnægta­klúbbs­ins. Það er mjög gott að finna sér fínt fjall og láta hana berg­mála. Svo getur maður líka búið til berg­mál með fólki. Þá leikur fólkið fjall­ið. Og áfram er haldið af stað. Allt verður svo ljóst á ferða­lög­um. Og manni verður ljóst að lífið er ferða­lag. Það er ekki bara klisja. Það fer að halla undan fæti, við kröngl­umst yfir og gegnum meira grjót, mela og klappir og klung­ur. Þá skyndi­lega einsog úr annarri ver­öld birt­ist nýtt efni, vatn. Streym­andi vatn, mjúkt, glitr­andi, sveigj­an­legt, bjart, and­stæða grjóts­ins. Þetta er líf­ið, lífið sem kemur í ljós. Þarna streymir lífið niður fjall­ið, og glitr­ar. Þetta er efnið sem kveikir og það er súr­efni í því og sólin skín á það. Þetta eru allsnægt­ir, töfr­ar: Vatn, sól­skin og súr­efni. Og brátt kemur áin í ljós, Skógá með öllum sínum fögru og fínu fossum sem eru einsog perlur þræddar á festi. Hver foss gæti sómt sér á póst­korti, það veit bara eng­inn um þá. Mjóar spræn­ur, glað­ir, tign­ar­leg­ir, fyndn­ir, tveir sam­an, fossandi niður gil og kletta, Sumt eru flúðir og við ríf­umst um hvað sé foss og hvað flúð­ir. En þetta er ótrú­leg fjöl­breytni og einn er meirað­segja aftan úr grárri forn­eskju, mosa­vax­inn foss, hvort sem þú trúir því eða ekki. All­tíeinu finnur maður tím­ann, því tím­inn er foss sem streymir áfram og eina sem ég get gert er að reyna að vera í þessu augna­bliki, beisla þannig tím­ann og fá orku til að lifa og streyma í far­vegi. Það eru stans­laus undur á leið­inni og auð­velt að dvelja heilan dag við hvern foss. Og Skóg­ar­foss sjálf­ur, kór­óna þessa sköp­un­ar­verks, það dynur í honum og hann steyp­ist niður og lætur mann ekki gruna alla þessa fögru bræður hans og syst­ur. Maður stendur bara fyrir framan Skóg­ar­foss og hverfur inní úðann og af því hann er svo mont­inn og til­komu­mik­ill fer maður ekk­ert að gá að hinum foss­un­um. Og við steyp­umst niður brekk­una með­fram Skóg­ar­fossi. Fyrir neðan bíður rút­an. Ég komst alla leið, á háum hælum og ber­fætt með blöðrur en alsæl og að springa úr ham­ingju og í sund­laug­inni að Selja­völlum finn ég að allt inní mér er orðið stærra. Það er all­tíeinu miklu meira pláss í heim­in­um, meiri feg­urð, meira líf, allsnægtir og ég sé mig fyrir mér uppá ein­hverjum fjallstindi, ég er alein og ég kalla með öllum lík­am­anum og það berg­málar úr öllum átt­um: Ég elska Ísland.

 Og Skóg­ar­foss sjálf­ur, kór­óna þessa sköp­un­ar­verks, það dynur í honum og hann steyp­ist niður og lætur mann ekki gruna alla þessa fögru bræður hans og syst­ur. Maður stendur bara fyrir framan Skóg­ar­foss og hverfur inní úðann og af því hann er svo mont­inn og til­komu­mik­ill fer maður ekk­ert að gá að hinum foss­un­um.