Námsmenn erlendis eru stórlega vanmetnir. Erfitt er að gera sér í hugarlund hve dýrmætt það er fyrir íslenskt samfélag að fólk fari í nám erlendis og snúi heim með mikilvæga þekkingu og reynslu. Fyrir utan þá fjölbreyttu fagþekkingu sem nýtist fyrirtækjum og stofnunum hér á landi snúa námsmenn oft heim víðsýnni og með aðra sýn á lífið og tilveruna. Fyrir lítið og einangrað samfélag eins og Ísland er það ómetanlegt.
Íslenskt samfélag hlýtur að gera sér grein fyrir þessu. Við hljótum að hvetja fólk til að afla sér dýrmætrar þekkingar í öðrum löndum og kynnast öðrum samfélögum. Eða hvað?
Miklar skerðingar
Á þessu kjörtímabili hefur menntamálaráðherra skorið mikið niður til námsmanna erlendis. Skerðingar á framfærslu þeirra hafa numið allt að 35%. Þetta hefur valdið miklum óþægindum fyrir námsmenn erlendis, svo ekki sé talað um alla óvissuna sem þessu fylgir. Hvernig skipuleggur þú nokkurra ára veru í háskóla erlendis þegar yfirvöld eru alltaf að skerða framfærsluna þína? Annað afrek menntamálaráðherra er að taka frá námsmönnum erlendis möguleikann á ferðaláni einu sinni á ári. Fyrir marga er flug heim til fjölskyldunnar um jólin því ekki inni í myndinni.Hvers vegna verða námsmenn erlendis fyrir svona miklum skerðingum? Hvers vegna núna? Svo ég vitni í sjálfan menntamálaráðherra: „Fyrir alla þá sem eru í þeim sporum að taka slíka ákvörðun (að fara í nám erlendis), þá mæli ég eindregið með því að fara út, búa erlendis, læra erlendis. Það hjálpar manni á svo margan hátt og eitt af því sem það gefur manni er að þegar maður kemur heim, (...) fær maður svolítið öðruvísi sýn á samfélagið sitt, maður sér betur bæði kostina og gallana. Það er þess vegna sem það er svo nauðsynlegt fyrir okkar samfélag, sem er jú fámennt og svolítið úr alfara leið, að sem flest okkar, ef við eigum tækifæri til, nýti sér slík tækifæri sem felast í því að fara í nám erlendis.“
Framtíðin
Ég held að skerðingarnar séu ekki byggðar á neinum skynsemisrökum. Ég held að markmið skerðinganna sé að skapa markað fyrir einkarekinn lánasjóð. Framtíðin er okurlánasjóður sem var stofnaður af fjárfestingafélaginu GAMMA snemma árs 2015. Á heimasíðu Framtíðarinnar kemur fram að Lánasjóður íslenskra námsmanna „dugi ekki alltaf þegar um kostnaðarsamt háskólanám er að ræða.” Þá segir að Framtíðin „brúi bilið“. Lán Framtíðarinnar eru mun dýrari en lán LÍN og af umsögnum af heimasíðu fyrirtækisins að dæma sækja námsmenn í Framtíðina einmitt vegna þjónustuskerðingar hjá LÍN.Það er þyngra en tárum taki að vegna skerðinga ríkisstjórnarinnar þurfi námsmenn erlendis að leita aðstoðar okurlánafyrirtækja. Þetta er breyting frá þeirri stefnu að allir eigi að hafa jöfn tækifæri til náms og mun að öllum líkindum fækka þeim sem fara í nám erlendis. Viljum við það?
Ég vil búa í samfélagi þar sem allir hafa jöfn tækifæri til náms. Þar sem þú þarft ekki að eiga sterkt efnahagslegt bakland eða að taka okurlán til að geta farið í háskóla erlendis. Mikilvægt er að draga skerðingar menntamálaráðherra til baka sem allra fyrst. Þá þarf að hækka frítekjumarkið sem er skammarlega lágt og dregur verulega úr möguleika fólks til að lifa á námslánum. Að lokum þarf útborgun námslána að eiga sér stað fyrir fram en ekki eftir að tilteknum einingafjölda er skilað, eins og nú er. Þessar og fleiri aðgerðir er nauðsynlegt að ráðast í strax til að jafna aftur tækifæri fólks til náms erlendis. Til að þetta sé hægt þarf ríkisstjórn sem hyglir ekki okurlánafyrirtækjum á kostnað námsmanna.
Óskar Steinn Ómarsson, nemandi í Háskóla Íslands og ritari Samfylkingarinnar.
