Norska blað­ið VG sagði fyrir skömmu sögu af sér­leyfum til lax­eldis í sjó, sem áttu að gagn­ast litlum eld­is­fyr­ir­tækj­um, en komust í hendur hinna stóru. Það voru tveir nafn­greindir Íslend­ing­ar, feðgar, sem sér­leyfi fengu árið 2009 og seldu nýlega með gríð­ar­legum hagn­aði. Málið minnir nokkuð á íslenska kvóta­málið og sýnir ljós­lega þá miklu fjár­muni, sem verða til í lax­eldi við útgáfu lax­eld­is­leyfa.

Blaðið seg­ir, að það hafi verið stór dagur fyrir Nor­dland-­fylki, þegar það fékk tvö sér­leyfi til að hefja lax­eldi í sjó. VG birtir mynd úr Helgelands Blad, þar sem ráða­menn fylk­is­ins afhenda íslensku feðg­unum blóm og allir eru með bros á vör. Það hafði lengi verið barist fyrir þessum leyfum og nú myndi lax­inn færa sveit­ar­fé­lag­inu fé og störf. 

Árið 2009 veittu stjórn­völd 65 leyfi til eldis á laxi, urriða og regn­boga­sil­ungi í Nor­eg­i.  VG gerði úttekt á fram­vindu mála í þeim byggð­ar­lög­um, sem leyfin fengu. 20 af 65 leyf­um, eða 30%, eru nú í eigu ann­arra félaga en leyfin fengu. Mik­ill meiri­hluti er kom­inn í eigu stóru eld­is­fyr­ir­tækj­anna. Sjö af leyf­unum voru þegar seld risa­fyr­ir­tækj­un­um Norway Royal Salmon og Sal­mar. Í dag eru 31 af þessum 65 leyfum komin í eigu eða hluta­eigu stóru eld­is­fyr­ir­tækj­anna. 

Fyrir leyfin 65 fékk norska ríkið 6,8 millj­arða ­ís­lenskra króna. Í dag er mats­verð leyf­anna 65 sam­tals um 30 millj­arð­ar­ ­ís­lenskra króna og hefur verð­mætið ríf­lega fjór­fald­ast. Þau leyfi, sem þegar hafa verið seld, hafa farið fyrir 7-800 millj­ónir króna hvert 1000 tonna leyfi. – Þegar þessi leyfi voru veitt var til­gang­ur­inn sá, að efla starf­semi minnstu fyr­ir­tækj­anna í grein­inni og til atvinnu­sköp­unar í strand­hér­uðum Nor­egs. Aðeins nokkur fyr­ir­tæki hafa upp­fyllt þessar vænt­ing­ar. 

Sam­kvæmt norskum eld­is­lögum er heim­ilt að kaupa og selja leyf­in. Þar eð leyfin 65, sem veitt voru 2009, fóru ekki til stóru eld­is­fyr­ir­tækj­anna, hafa þau ekki átt annan kost til vaxtar en að kaupa leyfi af minni fyr­ir­tækj­um. Verðið hefur oft verið him­in­hátt, enda margir um kaup­in. 

Fyr­ir­tæki Íslend­ing­anna tveggja, sem sér­leyfin fengu, hét Sal­mus Akva og var í Nor­dland. Hinn 12. mars 2013 var til­kynnt, að félagið hefði verið selt eld­is­fyr­ir­tæk­inu Nova Sea, sem er með þeim stærstu í Nor­egi. Söl­unni fylgdu tvö sér­leyfi. Sam­kvæmt frétt í hér­aðs­blað­inu Helgelands Blad, voru hluta­bréfin í  Sal­mus Akva seld fyrir 100 millj­ónir norskra króna eða 1,4 millj­arða ­ís­lenskra króna. Í sama mán­uði var móð­ur­fé­lag Sal­mus Akva, sem hét Leines Seafood í Leir­fjord, lagt nið­ur. Þar misstu 56 manns atvinn­una.

Blað­ið VG seg­ir, að Íslend­ing­ur­inn, sem ann­að­ist dag­legan rekst­ur Sal­mus Akva, hafi verið ófeim­inn við að ræða söl­una, en ekki viljað skýra frá sölu­verð­inu. Hins vegar neit­aði hann því, að hann og aðrir eig­endur hefðu lifað ein­hverju lúx­us­lífi eftir söl­una. „Við borð­um ennþá hrökk­brauð og sultu“ sagði Íslend­ing­ur­inn. „Pen­ing­arnir voru not­aðir til að end­ur­fjár­magna eld­is­fyr­ir­tæk­ið Sal­mus og til að stofna eld­is­fyr­ir­tæki á Ísland­i.“

Hans Lövmo, stjórn­mála­maður í Leir­fjord og Alsta­haug, var einn af þeim, sem barð­ist fyrir því, að Íslend­ing­arnir og fyr­ir­tæki þeirra Sal­mus Akva fengi tvö sér­leyfi til lax­eld­is. „Við vorum ánægð með árang­ur­inn þegar fyr­ir­tæk­ið, það eina í Nor­dlan, fékk tvö sér­leyf­i“, seg­ir Lövmo í við­tali við VG. Það hefðu því verið mikil von­brigði, þegar fyr­ir­tækið var selt. Hann telur mik­il­vægt, að heim­ilt verði að fram­leigja eld­is­leyfin svo eitt­hvað af tekj­unum verði eftir í sveit­ar­fé­lög­un­um. Þetta sjón­ar­mið ætti að vera umhugs­un­ar­efn­i  ­ís­lenskum sveit­ar­fé­lög­um, sem vilja heim­ila lax­eldi í sjó. 

Þessi frétt í norska blað­inu útskýrir að hluta hvers vegna Norð­menn sækja nú mjög í íslensk fyr­ir­tæki, sem fengið hafa eða sótt um, leyfi til lax­eldis í sjó í fjörðum við Ísland. Norska ríkið mun ekki veita fleiri eld­is­leyfi í náinni fram­tíð og fátt er af leyfum á mark­aði, þótt verðið hafi marg­fald­ast á nokkrum árum. – Þá fjölgar nú gagn­rýn­is­röddum í Nor­egi, sem vara við vax­andi mengun í sjó, ill­við­ráð­an­legum lúsafar­aldri, vírus­sýk­ingum í eld­iskvíum og alvar­legri gena­mengun í norskum laxa­stofnum vegna stroku­lax úr kví­um. 

Ljóst er, að íslensk eld­is­leyfi eru mjög verð­mæt, þótt lítið sem ekk­ert sé fyrir þau greitt. Það er því veru­leg arðs­von að sækja um eld­is­leyfi, sem síðan er hægt að selja útlend­ingum fyrir stór­fé. Það er mjög tíma­bært, að setja ákvæði í lög um sjáv­ar­eldi, sem heim­ila ein­göngu eldi á landi og geld­fiski í sjó. Einnig gjald­skrá fyrir leyfi og banni við fram­sali þeirra og sölu til útlend­inga eins og Fær­ey­ingar hafa gert. 

Með lax­eldi í sjó er hafin nýt­ing á íslenskum haf­svæð­um, sem eru í eigu íslenskrar þjóð­ar. Slík afnot hafs­ins utan net­laga eru ólög­mæt sam­kvæmt 40. Gr. stjórn­ar­skrár­inn­ar.  Ef af verður í stórum stíl, þá ber rík­inu að taka gjald fyr­ir. Verð­mætin eru mik­il. Eins og fram kemur í frétt VG, fékk norska ríkið 6,8 milj­arða fyrir 65 leyf­i.