Reglu­lega er ég spurður að því í jóla­boðum og á öðrum manna­mót­um:

Ertu enn þá vegan?

Fyrir mér er þessi spurn­ing svipuð og fyrir fólk sem reykti ekki árið 1960 hefur lík­lega feng­ið. “Ertu ennþá hættur að reykja?”

Þegar þú ert í minni­hluta­hóp er sífelld pressa á þér að vera eins og hinir og ef þú ert öðru­vísi þá þarftu að rétt­læta það fyrir mörgum í kringum þig. Dæmi um slíkt er spurn­ingin sem margir spyrja mig, af hverju ertu vegan. Þú myndir ekki spyrja Gunnu frænku þína af hverju giftistu Jóa. Þegar þú spyrð út í lífs­stíl eða stóra lífs­á­kvörðun væri umburð­ar­lynd­ara að spyrja hvernig kynntistu Jóa eða hvernig varðstu vegan.

Hjarð­hegðun er leiðin til stöðn­unar en ekki fram­fara

Auð­veldasta ákvörðun hverju sinni er að fylgja meiri­hlut­anum og efast ekki um eigin gjörðir á meðan maður fylgir hjörð­inni. Gall­inn við slíka hjarð­hegðun er að fram­farir í sið­ferðis og rétt­læt­is­málum verða til í minni­hluta sem breið­ist svo út. Fámennir hópar hafa því í gegnum tíð­ina verið kveikjan að upp­færslu í sam­fé­lag­inu. Það er því til dæmis mjög mikið eins og þú sért stýri­kerf­ið Windows 95 ef þú hlærð að Aktí­vegan fólk­inu sem mót­mælir fyrir utan Slát­ur­fé­lag Suð­ur­lands. “Djöf­uls­ins vit­leys­ing­ar”, hugsar sumt fólk “og svo ganga þau í úlpum með loð­kraga” en áttar sig ekki á að í dag er hægt að fá föt sem líta út eins og þau séu úr ull, loð­feldi eða leðri en eru úr gervi­efn­um. 

Að vera vegan er upp­lýst ákvörð­un, þú þarft að kynna þér allar hliðar og vera með allt þitt á hreinu ef þú ætlar að ger­ast vegan og verða öðru­vísi en um 97,5 % þjóð­ar­inn­ar.

Kjötát er sjaldn­ast upp­lýst ákvörðun

Þeir sem borða kjöt eru ekki verri mann­eskjur en aðrir og að vera vegan gerir þig ekki að betri mann­eskju. Nauð­syn­legt er að geta rætt sið­fræði þeirrar venju að borða kjöt á 21. öld­inni út frá ólíkum sjón­ar­hornum án þess að dæma fólk.

Kjötát er sjaldn­ast upp­lýst ákvörð­un. Þú fæð­ist inn í sam­fé­lag þar sem mat­ur­inn kemur úr mat­vöru­versl­unum í fínum pakkn­ing­um. Þú lærir um krútt­legu dýrin í sveit­inni og kannski fékkstu að eiga gælu­dýr eins og lít­inn krútt­legan hund. 

Á aðfanga­dag situr fjöl­skyldan við mat­ar­borðið og hámar í sig ham­borg­ar­hrygg. Þú tengir samt ekki hvernig lífið var hjá svín­inu sem er á borði fjöl­skyld­unn­ar. Færð ekki að heyra um þröngu bás­ana sem svínin þurftu að vera í, hve líf­tími þeirra var stuttur eða hvernig þeim var slátrað og hve mikil skelf­ing það var þegar svínið átt­aði sig á að eitt­hvað hræði­legt væri að fara að ger­ast.

Teg­unda­for­dómar móta alla umræðu um dýrasið­fræði

Það er inn­byggt í okkar sam­fé­lag ­teg­und­ar­hyggja. Að velja krútt­leg dýr sem gælu­dýr og mis­nota hin í okkar þág­u. 

Í síð­ustu viku fór fram árs­fundur Sið­fræði­stofn­unar þar sem umræðu­efnið var Dýrasið­fræði á 21. öld­inni. Í pall­borðsum­ræður var ein­ungis fengið fólk sem styður við ­teg­und­ar­hyggju en eng­in vegan. Nið­ur­staðan var því í takt við hjörð­ina, höldum áfram að drepa sum dýr en reynum að láta þeim líða vel áður en við drepum þau. 

Ein grund­vallar kenn­ing sið­fræði gengur út á það að ef gjörð þín á að vera sið­ferði­lega rétt þarf hún um leið að geta orðið að almennri reglu.

Með kjöt­áti og dýra­iðn­aði sam­þykkir þú því t.d. að:

Hund­ur, kött­ur, kan­ína og hestur og önnur dýr megi fá sömu með­ferð og kjötið sem þú ert að borða. Myndi það vera í lagi að láta hund lifa við sömu aðstæður og kjúkling­ur­inn sem er á mat­ar­borð­inu?

Mjólk­urbú sem safnar saman hunda­mjólk ætti að vera jafn eðli­legt sið­ferði­lega og kúa­mjólk­ur­bú.

Annað algengt sjón­ar­horn í sið­fræði er að horfa á hags­muni heild­ar­inn­ar. Stærstu hags­munir mann­kyns eru að vinna gegn gróð­ur­húsa­á­hrifum og eyð­ingu regn­skóga. Það er erfitt að finna jafn áhrifa­ríka leið fyrir ein­stak­ling í að vinna gegn þessu tvennu og að skipta yfir í vegan lífs­stíl. Fæðu­fram­leiðsla fyr­ir vegan ein­stak­ling losar um helm­ingi lægra magn af koltví­oxíði, not­ast við 1/11 af olíu­magni, 1/13 af vatns­magni og 1/18 af land­svæði borið saman við matar­æði þeirra sem borða kjöt.

Eitt kröfu­harð­asta sjón­ar­hornið í sið­fræði fjallar um dygð­ir. Út frá því getum við spurt okk­ur:

Ber það merki um góðan karakter að láta drepa fyrir sig sum dýr til matar þegar þú þarft ekki á því að halda? 

Er það gott for­dæmi að láta drepa fyrir sig þá sem eru minni mátt­ar til að geta notað lík­ama þeirra?

Í bók­inni Eat­ing Animals er sið­ferðis sjón­ar­hornið víkkað út til að reyna að fá okkur til að horfa út fyrir kass­ann. Þar er spurt ef hingað koma geim­verur sem eru okkur æðri í vits­munum er þá orðið eðli­leg­ast að þau noti okkur í mat­væla­fram­leiðslu?

Auð­vitað er þetta lang­sótt dæmi en ef við ætlum að halda því fram að mann­kynið sé æðra í vits­munum en aðrar teg­undir ættum við að sýna gott for­dæmi og sneiða fram hjá allri neyslu og nýt­ingu dýra­af­urða.

Höf­undur er mark­aðs­fræð­ing­ur.