Ferða­þjón­ustan hefur auk­ist með ógn­ar­hraða á Ísland á síð­ustu árum og lík­lega er þetta mesta aukn­ing ferða­manna í pró­sentum talið í allri Evr­ópu, þótt fjöld­inn sé kannski ekki mik­ill á alþjóð­legan kvarða. 

Hvað er það svo sem veldur þessu, já það er spurn­ing­in? Eflaust eru þetta nokkrir sam­verk­andi þættir sem hafa átt þátt í þessu. Ef við hverfum aftur til árs­ins 2008, þá var gengi íslensku krón­unnar fellt um hvorki meira en 52% í októ­ber það ár, vegna þess hve efna­hags­á­stand heims­ins kom illa niður á Íslandi og hinir þrír einka­reknu bankar fóru allir á haus­inn. Þetta varð til þess að útlend­ingar fengu meira fyrir pen­ing­ana sína hér á landi en áður. Í öðru lagi þá kom gosið í Eyja­fjalla­jökli í apríl 2010 Íslandi „á kort­ið“ ef svo mætti segja, því hund­ruð þús­unda ferða­manna urðu stranda­glópar víða um ver­öld, og orðið Ísland hljóm­aði í öllum stærri fjöl­miðlum í heim­in­um. Í kjöl­farið gripu stjórn­völd og ferða­þjón­ustan á Íslandi til þess ráðs að efna til aug­lýs­inga­her­ferðar sem nefnd var „Inspired by Iceland“, því þau ótt­uð­ust að ferða­þjón­ustan yrði illa úti í kjöl­far goss­ins. Þessi her­ferð virð­ist hafa gefið góða raun, þótt sumir hefðu efa­semdir um hana. Augu fjöl­margra útlend­inga opn­uð­ust við þetta, og flug­fé­lög og ferða­skrif­stofur víða um heim tóku við sér. En það er ekki bara hrunið og Eyja­fjalla­jök­ull sem eiga sinn þá í vext­in­um. Auð­vitað er það ­ís­lensk nátt­úra, saga okkar og menn­ing sem er aðal aðdrátt­ar­aflið. Án þess kæmu engir hing­að, því ekki koma menn til að sleikja sól­ina, heldur til að njóta íslenskrar nátt­úru og þar með eru talin norð­ur­ljós­in. 

Innvið­irn­ir út undan

Vöxt­ur­inn á und­an­förnum árum hefur verið gíf­ur­leg­ur, sem sést á því að á síð­asta ári komu hingað til lands 1,8 millj­ónir ferða­manna, og þá verður að hafa í huga að íbúa­tala lands­ins er aðeins 338 þús­und manns, og þar af búa tveir þriðju eða þar um bil á höf­uð­borg­ar­svæð­inu. Það virð­ist sem þessi aukn­ing ætli engan enda að taka, því í nýliðnum jan­úar komu hingað til lands meira en 75% fleiri erlendir ferða­menn en á sama tíma 2016 eða meira en 135 þús­und manns. Þetta er 100 þús­und fleiri ferða­menn í jan­úar en í sama mán­uði 2013 .Í ár má búast við ­meira en tveimur millj­ónum ferða­manna hingað til lands. Stöðugt fjölgar þeim erlendu flug­fé­lögum sem fljúga hing­að, og er gert ráð fyrir að þau verði alls 24 þegar mest verður um að vera í sum­ar. Miklar fram­kvæmdir hafa staðið yfir á Kefla­vík­ur­flug­velli á und­an­förnum miss­erum til að taka á móti þess­ari miklu aukn­ing­u. 

Ég hef gagn­rýnt það á opin­berum vett­vangi að það sé í raun byrjað á öfugum enda í þessum efn­um, því inn­við­irnir hafa hvergi nærri haldið í við þessa miklu aukn­ingu ferða­manna. Hót­el­eig­endur hafa reynt að halda halda uppi merk­inu, en stjórn­völd hafa hvergi nærri staðið sig sem skyldi, og á ég þá við sam­göngu­mál á landi, lög­gæslu, heil­brigð­is­mál og hvað eina sem snýr að innviðum í land­inu. Ef við tölum bara um heilsu­gæsl­una, þá hefur þessi mikli fjöldi erlendra ferða­manna lagst mjög þungt á hana, og hún hefur hvergi nærri verið undir þetta búin. Það er ekki aðeins út frá lækn­is­fræði­legu eða heilsu­fræð­i­sjón­ar­miði, heldur fylgir þessum út­lend­ingum aukin þjón­usta svo sem varð­andi tungu­mál og túlkun í sumum til­fell­u­m. 

Leið­sögu­menn og reglu­verk 

Einka­geir­inn hefur staðið hefur staðið sig mun betur en stjórn­völd vegna þess­arar miklu aukn­ingar erlendra ferða­manna. Stjórn­völd hafa hvergi nærri fylgt þessu eftir eins og sést á skorti á innvið­um, en það skortir líka alla laga og reglu­gerð­aum­gjörð um þessa atvinnu­starf­semi. Sem dæmi um það, þá getur hver sem er stokkið upp í rútu eða komið með fjölda ferða­hópa hingað á hverju ári og titlað sig sem leið­sögu­mann. Þótt við séum hluti af EES samn­ingnum og í Evr­ópu séu ákveðnir staðlar varð­andi leið­sögu­menn og menntun þeirra, er ekk­ert slíkt til hér á landi. Í raun og veru þyrftu að vera mun strang­ari reglur um þetta hér á landi vegna t.d. veð­ur­fars, lands­lags, hvera­svæða, sterkra úthafs­alda Atl­ants­hafs­ins, jökla­ferða og ann­arra utan­að­kom­andi aðstæðna, en þrátt fyrir það virð­ast stjórn­völd algjör­lega með­vit­und­ar­laus varð­andi þessa hluti. Þau hafa gert fálm­kenndar til­raunir til að að koma ein­hverju skikki á þessi mál, sem lítið hefur orðið úr fram til þessa. Það er fyrst nú að bryddar á ein­hverjum veru­legum áhuga og áherslum varð­andi þessa ört vax­andi grein hjá rík­is­vald­inu, og lítil skref lofa góðu.

Efna­hags­á­hrifin eru mikil  

Þegar talað er um þennan mikla fjölda erlendra ferða­manna til Íslands megum við ekki gleyma efna­hags­legum áhrif­un­um. Þau eru gíf­ur­leg. Ferða­þjón­ust­an er nú orðin sú atvinnu­grein sem skapar mestar tekjur í erlendri mynt, og hefur haft mikil og ­góð áhrif á end­ur­reisn efna­hags lands­ins eftir hrunið 2008. Ferða­þjón­ustan hefur skapað þús­undir nýrra starfa, og nú er svo komið að við Íslend­ingar verðum að flytja inn hund­ruð ef ekki þús­und­ir­ er­lendra starfs­krafta, ekki aðeins til að vinna í grein­inni sjálfri, heldur líka til að að vinna við bygg­ingu nýrra hót­ela á höf­uð­borg­ar­svæð­inu og úti um land, og í alls­konar afleiddum greinum vegna upp­gangs ferða­þjón­ust­unn­ar. 

Þá megum við heldur ekki gleyma því að vegna til­komu ferða­mann­anna búum við við auð­ugra mann­líf hér, fleiri veit­inga­hús, meiri mögu­leika á að ferð­ast ódýrt til útlanda vegna tíðra flug­ferða og fleira í þeim dúr. Þá eru meiri af­þrey­ing­ar­mögu­leik­ar eins og t.d. „Airwaves“ og auð­veld­ara er að fá heims­fræga lista­menn til lands­ins, og þá líka vegna til­komu Hörpu, tón­listar og ráð­stefnu­húss­ins í mið­borg­inn­i. 

En talandi um hana, þá er ýmis­legt um okkar kæra miðbæ að segja. Þegar maður gengur nú orðið niður Lauga­veg­inn, er þar jafnan margt um mann­inn, en það er stundum til­viljun ein sem ræður því hvort maður heyrir mælt á íslensku. Þarna er mikil flóra mann­lífs­ins, margir að kíkja á mat­seðl­ana á veit­inga­hús­un­um, að fara inn og út úr hinum fjöl­mörg­u ­ferða­manna­versl­un­um og svo auð­vitað að taka myndir af sér og sínum auk hinna fjöl­mörg­u ­mó­tífa ­sem ferða­mað­ur­inn sér fyrir sér á göngu sinni um mið­borg­ina. Við heyrum líka af íbúum þessa bæj­ar­hluta sem eru að gef­ast upp á því að búa þar. Tösku­drag­andi ferða­menn halda fyrir þeim vöku, litlar og stórar rútur eru þar nótt sem nýtan dag, og allt þetta veldur ónæð­i. 

Nýlega gekk dómur þar sem bannað er að leigja út íbúðir í fjöl­býli án þess að allir aðrir íbúar sam­þykki. Þá hefur íbúða­verð í mið­bænum rokið upp og erfitt fyrir ein­stak­linga að keppa við húsa­leigu­fyr­ir­tæki um kaup og leigu á íbúðum þar. Hins veg­ar hafa margir notað tæki­færið og leigja út íbúðir sínar á vin­sælum stöð­um, þannig að fjöldi fólks hefur af því góðar tekj­ur. 

Sal­ern­is­málin – hið eilífa vanda­mál

Ef við færum okk­ur út fyrir höf­uð­borg­ar­svæð­ið, þá hafa ferða­menn­irnir sett sinn svip á lands­byggð­ina, ekki síður en Reykja­vík og nágrenni. Að koma á Hakið á Þing­völlum þegar morg­un­ferðir hinna fjöl­mörgu ferða­skrif­stofa eru þar á sama tíma, er eins og að koma á fjöl­menna úti­há­tíð. Allt fullt af fólki og iðandi mann­líf. Ef hins veg­ar ­menn leggja leið sína þangað um hádeg­is­bil, áður en síð­deg­is­um­ferðin byrj­ar, þá getur verið rólegt um að lit­ast. Að ekki sé nú talað um ­síð­ari hluta dags þegar dags­birtu nýtur við á vorin og fyrri part sum­ars, þá getur verið dásam­leg kyrrð á Þing­völlum og reyndar víðar á „Gullna hringn­um“. 

Það er sem sé ekki sama á hvaða tíma dags og hvert menn fara hverju sinni. Það er mikið talað um að dreifa ferða­mönnum um land­ið, og hingað til hef­ur ­reynst erf­ið­leikum bundið að fá flug­fé­lög til að fljúga til­ ­staða eins og Egils­staða og Akur­eyr­ar. Þá eru heilu lands­hlut­arnir þar sem er ekki örtröð ferða­manna, og nægir þar að nefna Vest­firði og Aust­firði . Þessi land­svæði þola miklu meira en þar vantar líka hótel og aðrar þjón­ustu fyrir ferða­menn, að ógleymdu vega­kerf­inu, sem er víða til hábor­innar skamm­ar. Margt fólk á lands­byggð­inni hefur tekið þessum aukna ­ferða­manna­straumi ­feg­ins hendi, og sett á stofn ferða­þjón­ustu með ýmis­konar afþr­ey­ingu svo sem hesta­leigu og fleiru. Við höfum dæmi um fólk sem hefur hætt ­bú­skap að mestu og snúið sér að þess­ari ört vax­andi atvinnu­grein. 

Gall­inn er bara sá víða úti á landi að þar vantar margt til að þjón­usta ferða­mann­inn, og er þar ekki síst að nefna sal­erni og sæmi­leg bíla­stæði. Sal­ern­is­málin hafa löngum verið mjög til umræðu innan ferða­þjón­ust­unn­ar, ekki síst hjá okkur leið­sögu­mönnum og svo auð­vitað á almennum vett­vangi, en fram til þessa hefur þetta víða verið eins og hjá þriðja heims þjóð­um. Það verður bara að segja það eins og það er. Nú hillir að vísu undir ein­hverjar úrbæt­ur, og á Þing­völlum t.d. hafa orðið miklar fram­farir í þessum efn­um, en betur má ef duga skal víða um land. 

Asíu­fólk­ið 

Við verðum í auknum mæli vör við Asíu­fólk á ferðum okkar um land­ið, og það er gjarnan á bíla­leigu­bíl­um. Okkur leið­sögu­mönnum sem sitjum gjarnan hægra megin fremst í rút­un­um, blöskrar oft akst­urs­lagið á þessu fólki. Það virð­ist sumt hvert ekki hafa mikla æfingu í akstri, og þegar við bæt­ast mjóir vegir í vetr­ar­færð er ekki von á góð­u. 

Sam­kvæmt yfir­liti um umferð­ar­slys hér á síð­asta ári, þá lentu hlut­falls­lega mun fleiri Asíu­búar og þá aðal­lega Kín­verjar í umferð­ar­slysum hér á landi en aðrir erlendir ferða­menn. Þá virð­ist manni sem þeim þyk­ist leyfast allt, og umgengn­is­venjur þeirra eru í sann­leika sagt tölu­vert frá­brugðnar okk­ar. Við heyrum stöðugt margs­konar sögur af hegðun þeirra, og við erum víst ekki eina landið þar sem þessi mál koma til umræðu.

Höfum við náð toppn­um?

Þegar spurt er hvort ferða­manna­bylgjan hafi ná hámarki á Íslandi, þá benda auknar flug­sam­göngur til lands­ins í ár og næstu ár ekki til þess. Hins veg­ar er rétt að hafa í huga alþjóð­legar kenn­ingar um nýja og eft­ir­sótta ferða­manna­staði. Þá er aukn­ingin mjög hröð í fyrstu, síðan kemur tíma­bil þar sem aðsóknin er mikil en jöfn, áður en smám saman fer að draga úr aðsókn­inni, en þá mun hægar en aukn­ingin var í upp­hafi. 

Ísland verður því á næstu árum vin­sæll áfanga­stað­ur, því þrátt fyrir mikla pró­sentu­aukn­ing­u, eru hlutur okkar í evr­ópskri og alþjóð­legri ferða­mennsku lít­ill, og nægir þar að líta til sumra Evr­ópu­landa, og ekki síst landa við Mið­jarð­ar­hafið þar sem sól og sjór heillar millj­ónir ferða­manna.

Spor í nátt­úr­unni

Það er engin vafi á því, að á sumum stöð­u­m hér á landi og á ákveðnum tímum eru of margir ferða­menn. Þetta á bæði við um ákveðna tíma­punkta á vin­sælum ferða­manna­stöðum í byggð og líka á vin­sælum göngu­leiðum eins og Lauga­veg­in­um. 

Nið­ur­stað­an af fram­an­sögðu er því sú að ferða­manna­sprengjan hefur haft gíf­ur­leg áhrif á Íslandi. Hún hefur breytt lifi margra Íslend­inga, valdið efna­hags­legum fram­förum, gengið á hlut ýmissa ein­stak­linga hvað varðar búsetu og í leik og starfi og veitt öðrum tæki­færi á sama vett­vangi, skilið eftir sig áþreif­an­leg spor víða í við­kvæmri nátt­úru lands­ins, skotið rótum undir fjöl­mörg fyr­ir­tæki, og komið Íslandi end­an­lega á ferða­manna­kort heims­ins.

Ferða­menn­irnir hafa heldur ekki farið erind­is­leysu og með dep­urð í huga þegar þeir yfir­gáfu land­ið, því sam­kvæmt nýj­ustu könnun Ferða­mála­stofu stóð­st Íslands­ferðin vænt­ingar rúm­lega 95 af hundraði þeirra, sem lokið höfðu ferð sinni hing­að, og 82 af hundraði töldu lík­legt að þeir myndu koma aft­ur, sem hljóta að vera góð með­mæli með Íslands­dvöl­inn­i. 

Höf­undur er leið­sögu­maður og fyrr­ver­andi frétta­mað­ur.