Morg­un­blaðið birti síð­asta sunnu­dag grein eftir Þór­dísi Kol­brúnu Gylfa­dótt­ur, ferða­mála-, iðn­að­ar- og nýsköp­un­ar­ráð­herra, þar sem hún vitnar í launa­könnun Hag­stof­unnar og heldur því fram, út frá útreikn­ingum á með­al­laun­um, að skatt­byrði milli­stétt­ar­innar á Íslandi hafi lækkað veru­lega.

Þegar talað er um með­al­tekjur skal fyrst gera sér grein fyrir því að þær eru ekki mæli­kvarði fyrir helm­ing­inn af fólk­inu í land­inu. Með­al­tekjur eru hærri en mið­gild­is­tekj­ur. Mið­gild­is­tekjur eru þær tekjur sem hafa jafnan fjölda beggja megin við sig. Á Íslandi eru þeir sem hafa með­al­tekjur með um 63%-65% launa­manna fyrir neðan sig á þessum árum. 

Einnig er nauð­syn­legt að vita, að þegar launa­könnun Hag­stof­unnar er notuð til að tala um með­al­laun, þá nær hún ein­ungis til fólks sem er í fullu starfi. Það þýðir að í könn­un­inni eru engir náms­menn, ekk­ert fólk á elli­líf­eyri, ekk­ert fólk í hluta­starfi og engir öryrkj­ar. Til sam­an­burðar voru með­al­laun sam­kvæmt launa­könn­un­inni á síð­asta ári 667 þús­und, en með­al­tekjur Íslend­inga sam­kvæmt skatt­fram­tölum fyrir ald­urs­hóp­inn 25-74 ára voru 570 þús­und. 

Þannig að þegar ráð­herra talar um fólk sem er með með­al­laun sem „milli­stétt­ina“ þá er það nokkuð lang­sótt. Í besta falli er hér um ein­hvers konar efri milli­stétt að ræða. 

Skatt­hlut­fallið hækkar

Síð­asta og ekki sísta athuga­semdin sem hér er gerð við grein Þór­dísar Kol­brún­ar, er að í útreikn­ingum sínum notar hún vísi­tölu neyslu­verðs til að færa launa­tekjur frá árinu 2013 til nútím­ans. Þetta er ein­fald­lega röng reikni­að­ferð, því launa­tekjur eru ekki leið­réttar með til­liti til verð­lags­vísi­tölu, heldur á að nota launa­vísi­tölu. Það er líka röng aðferð að miða við að tekju­mörk skatt­þrepa hefðu fylgt vísi­tölu neyslu­verðs þegar við launa­út­reikn­inga á að nota launa­vísi­tölu.

Þegar við skoðum breyt­ing­una á skatt­kerf­inu síð­ast­liðin 4 ár, frá 2013 til 2016, þá sjáum við nokkuð athygl­is­vert.

Á vef Hag­stof­unnar má finna með­al- og mið­gild­is­laun aftur í tím­ann. Ef við höldum okkur við árin sem ráð­herr­ann ræðir um í sinni grein, þá höfum við eft­ir­far­andi töflu.

Það hlut­fall tekna sem fer í stað­greiðslu skatta er breyti­legt, ekki ein­göngu eftir skatt­pró­sentu heldur einnig með til­liti til per­sónu­af­slátt­ar. Út frá þessu má reikna raun­hlut­fall stað­greiðslu af launa­tekj­um. Síð­ast­liðin fjögur ár hefur þetta hlut­fall þró­ast þannig, að það hefur hækkað jafnt og þétt, bæði af með­al­tekjum og mið­gild­is­tekj­um. Ólíkt því sem fram kemur í grein ráð­herr­ans, þá voru skatt­greiðslur milli­stétt­ar­innar síður en svo lægri en þær voru árið 2013. Ef við færum svo með­al­laun árs­ins í fyrra yfir til árs­ins í ár með launa­vísi­tölu júní­mán­að­ar, þá væri skatt­hlut­fallið 29,3% sem er hærra en það var árið 2013. 

Útreikn­ingar ráð­herra á ætl­uðum gróða almenn­ings upp á hund­ruð þús­unda króna vegna skatt­breyt­inga eru þannig að engu orðn­ir. 

Hvað veld­ur? Hvernig fór ráð­herr­ann að því að reikna með­al­tekju­fólki 655 þús­und krónur í sparnað á ári vegna skatt­breyt­inga, þegar raunin er sú að skattar á vinn­andi fólk hafa bara hækkað í tíð síð­ustu rík­is­stjórna? Eins og áður hefur verið sagt á ekki að leið­rétta laun með vísi­tölu neyslu­verðs heldur launa­vísi­tölu. Einnig skiptir hér miklu máli að hefði per­sónu­af­sláttur fylgt launa­vísi­töl­unni frá lokum síð­ustu vinstri­st­jórnar væri hann 66 þús­und í dag, en ekki 53 þús­und.  Með því að halda aftur af eðli­legri hækkun per­sónu­af­sláttar er seilst æ dýpra í vasa venju­legs launa­fólks á meðan athygl­inni er allri haldið á skatt­pró­sent­unni.

Ef skatt­kerfið frá 2013 væri leið­rétt fyrir launa­vísi­tölu til dags­ins í dag væri ætl­aða milli­stéttin með nokkrum hund­rað­köllum meira í útborguð laun, en ekki minna. Mun­ur­inn er svo enn meiri þegar neðar dregur vegna þess hversu per­sónu­af­slátt­ur­inn eykur vægi sitt þegar laun eru lægri. Skatt­kerfið frá 2013 var þannig sann­gjarn­ara gagn­vart öllum nema þeim allra hæstu tekju­hóp­unum en það skatt­kerfi dags­ins í dag, sem ráð­herra státar sig af í Morg­un­blað­inu.

Barna­bætur að engu orðnar

En skatt­kerfið er ekki bara per­sónu­af­sláttur og skatt­pró­sent­ur.

Hugsum okkur tvær fjöl­skyld­ur, aðra með með­al­tekjur og hina með mið­gild­is­tekj­ur, sem báðar sam­an­standa af for­eldrum og þremur börn­um, þar af tveimur börnum undir 7 ára aldri. Taflan hér að neðan sýnir hvernig þessi hópur hefur misst barna­bæt­urnar sínar á und­an­förnum árum.

Strax árið 2014 hætti fjöl­skyldan með með­al­tekj­urnar að fá barna­bæt­ur. Hjá mið­gild­is­fjöl­skyld­unni eru þær nán­ast að engu orðnar á fjórum árum.

Vaxta­bætur

Það hefur alltaf verið átak fyrir ungt fólk að kaupa sér íbúð, en nú er það orðið nán­ast von­laust. Fyrir þá sem það gera, þá er algeng stærð að fólk kaupi sér fast­eign að verð­mæti sem nemur um fimm­földum árs­laun­um. Ef við skoðum dæmi um hjón sem kaupa sér sína fyrstu fast­eign og eiga 10% í henni, þá hefur þróun á vaxta­bótum fyrir þann hóp verið á þá leið sem sést á töfl­unni hér til hlið­ar.

Hér er átak­an­legt að sjá þró­un­ina. Í tíð síð­ustu tveggja rík­is­stjórna hefur vaxta­bóta- og barna­bóta­kerfið breyst úr almennu vel­ferð­ar­kerfi í ein­hvers konar fátækra­styrk.

Það er því ekki hægt að sjá að milli­stéttin horfi á hag sinn vænkast vegna skatt­breyt­inga af hálfu frá­far­andi rík­is­stjórn­ar, heldur hefur launa­skatt­ur­inn hækkað og þær til­færslur sem til staðar voru til handa þeim sem eiga börn og eru að koma sér upp hús­næði hafa með öllu horf­ið.

Sumt var ein­fald­lega betra í gamla daga.

Höf­undur er hag­fræð­ing­ur.

Heim­ild­ir:

Heima­síða Rík­is­skatt­stjóra

Heima­síða Hag­stof­unnar