Raforkuframleiðsla er mikilvægur þáttur náttúrunytja. Nú til dags er sú eðlilega krafa gerð að auðlindir séu nýttar á sem sjálfbærastan hátt og með fyrirhyggju. Það kallar á heildrænt utanumhald, skýra meginstefnu um virkjanir, flutningskerfi raforku og viðmið um orkuþörf í landinu. Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar stendur að orkustefna verði sett á kjörtímabilinu, með atbeina allra þingflokka. Áætluð orkuþörf verður lögð til grundvallar og tekið mið af mótaðri stefnu um orkuöflun, orkuflutning og nýtingu. Þar segir líka að nýta skuli með sem hagkvæmustum hætti þá orku sem þegar er virkjuð. Hvað hagkvæmni varðar minni ég á að hægt er að nýta aflgetu vatnsvirkjana betur en nú gerist með úrbótum á flutningskerfinu og nýta aukið rennsli jökulfljóta vegna loftslagshlýnunar. Ég skil stjórnarsáttmálann sem svo að betur en hingað til verði unnið að því að aðlaga framkvæmdir eiginlegum þörfum á raforku, og orka framleidd í takti við uppbyggingu í samfélaginu.
Þolmörkum náð?
Undanfarin ár hafa komið út skýrslur um orkustefnu og raforkumál, lög verið sett um kerfisáætlun orkuflutninga, grunnstefna um uppbyggingu kerfisins lögð fram. Unnið er að aðgerðaáætlun í loftslagsmálum og orkuskipti hafa verið tekin fyrir, rammaáætlun um orkukosti er unnin í áföngum. Flest stefnir í átt að heildrænni og varkárri sýn sem viðurkennir að orkuauðlindir eru takmarkaðar og náttúra og umhverfi hafa nytjaþolmörk rétt eins og auðlindir í lífríki hafsins.
Núverandi uppsett afl rafvirkjana er um 2700 megawött, þar af gefur vatnsorka tæp 2000 MW. Miðað við orkuspá vegna íbúafjölgunar, þróunar fyrirtækja utan stóriðju, orkuskipta í samgöngum o.fl, gæti þurft mörg hundruð viðbótarmegavött á næstu áratugum. Ásættanleg orkufrek fyrirtæki gætu þurft svipað afl, t.d. gagnaver eða matvælaframleiðsla í stórum stíl. Það má ætla að 500–1000 MW þurfi fyrir árið 2050, að teknu tilliti til meiri hagkvæmni virkjana og orkusparnaðar; jafnvel 1000-1500 MW. Væri þar með þolmörkum hefðbundinnar orkuframleiðslu ekki náð?
Meirihlutinn úr iðrum jarðar í gegnum jarðvarmavirkjanir?
Flutningskerfið og nýir virkjanakostir
Í nýrri þingsályktunartillögu um uppbyggingu flutningskerfis raforku er gert ráð fyrir samnýtingu loftlína og jarðstrengja í meginflutningskerfinu. Ég minni á að mjög brýnt er að tengja saman helstu virkjanasvæði landsins með fullbæru háspenntu flutningskerfi og ljúka við hringdreifikerfi Vestfjarða, hvort tveggja með samtengingu loftlína og jarðstrengja.
Hvernig tryggjum við að niðurstöður úr djúpborunum eftir jarðvarma og möguleikar á virkjun hans verði í raun og veru þáttur í orkustefnunni? Nýja tæplega 5 km djúpa borholan á Reykjarnesi gæti breytt orkuöflun okkar mjög mikið. Slík hola er fimm til tíu sinnum aflmeiri en 2 km djúp gufuaflslind. Innan fárra ára verður ljóst hvort unnt er að fullnýta svona orkubolta. Í orkustefnunni þarf að gera grein fyrir hvernig djúpboranir og virkjun ofurhola kunna að breyta forsendum hennar.
Stjórnarsáttmálinn kveður á um lög um vindorkuver. Þar er hins vegar ekkert að finna um sjávarorkuver og aðeins örfá orð um varmadælur. Nokkur reynsla er þegar fengin hér af vindmyllum og undanfarið hefur borið á miklu meiri áhuga á vindorku en áður. Misstór verkefni eru á könnunar- og tilraunastigi og til þessa hefur ekki verið fjallað um þennan orkukost í skýrslum stjórnvalda að neinu marki. Vindorka og einnig of lítið könnuð sjávarorka, samanber þróunarstarf eins fyrirtækis, Valorku, hljóta að teljast hluti orkustefnunnar. Ég legg fram skýrslubeiðni til Alþingis um að tekin verði saman skýrsla um bæði sjávarfallaorkuver eða sjávarorkuver og vindorkuver, auk varmadæla, til gagns við stefnumótun.
Eitthvað fleira?
Vegna takmörkunar orkuauðlinda telja margir, þ.á.m. ég, að við séum ekki aflögufær um orku í hafstreng til meginlandsins og framlagið mjög smátt í evrópsku samhengi. Sviðsmyndin gæti breyst ef eitt eða fleiri stóriðjufyrirtæki hætta starfsemi eða virkjun djúphita reynist árangursrík. Hér þarf upplýsta umræðu um alla þætti málsins.
Eignarhald orkumannvirkja á sem oftast að vera samfélagslegt og fyllilega kemur til greina að auðlindagjald verði innheimt hjá framleiðendum raforku sem seld er til notenda.
Höfundur er þingmaður VG.
