Sum­arið 1716 kom Pétur mikli Rússa­keis­ari til Kaup­manna­hafn­ar.  Keis­ar­inn, sem kom sjó­leið­ina, var ekki einn á ferð því honum fylgdu um það bil 30 þús­und her­menn. Lík­lega hafa aldrei fleiri Rússar verið sam­an­komnir í borg­inni og þeir voru ekki í neinum ,„skreppit­úr“ því þeir stóðu við í næstum þrjá mán­uði. En í fylgd­ar­liði keis­ar­ans voru einnig óboðnir gest­ir.

Erindi keis­ar­ans var ekki fyrst og fremst að skoða sig um og hitta mann og ann­an. Keis­ar­inn og Frið­rik IV Dana­kon­ungur höfðu samið um að ráð­ast í sam­ein­ingu gegn Svíum, „þagga niður í Karli XII Svía­kóngi“ eins og Pétur mikli hafði kom­ist að orði. Keis­ar­inn gaf lítið fyrir hina fág­uðu siði dönsku hirð­ar­inn­ar, í klæða­burði barst hann lítt á en kunni vel að meta mat og drykk gest­gjaf­anna. Sama gilti um rúss­neska her­lið­ið. Þrátt fyrir allar bolla­legg­ingar keis­ar­ans og Dana­kon­ungs, og und­ir­bún­ing þess að lækka rostann í Svíum varð ekk­ert úr þeim fyr­ir­ætl­unum og Pétur mikli sigldi heim­leiðis seint i októ­ber 1716.

Eins og áður sagði voru í fylgd­ar­liði keis­ar­ans óboðnir gestir og þeir urðu eftir þegar Rússar sneru heim. Í dag lesa Danir um keis­ara­heim­sókn­ina í sagn­fræði­ritum en um afkom­endur hinna óboðnu gesta þarf ekki að lesa í neinum bók­um, þeir eru sprell­lif­andi og fleiri en nokkru sinni fyrr. Rott­ur.

Komu frá Asíu

Laumu­far­þeg­arnir sem komu með Rússa­keis­ara til Dan­merkur 1716 voru hinar svo­nefndu brún­rott­ur. Þær höfðu lengi þrif­ist í Aust­ur-Asíu en færð­ust smám saman norður á bóg­inn. Í Evr­ópu var fyrir svartrott­an, líka kölluð hús­rotta. Svartrottan kom upp­haf­lega frá Suð­aust­ur- Asíu og talið er að með henni hafi borist til Evr­ópu ein mann­skæð­asta plága sem herjað hefur á mann­kyn­ið, Svarti­dauði. Talið er að allt að 75 millj­ónir manna hafi lát­ist af völdum plág­unn­ar, á árunum 1348- 1352, þar af 25- 30 millj­ónir í Evr­ópu, meira en þriðj­ungur íbúa álf­unnar á þeim tíma. Plágan barst ekki til Íslands en um það bil fimm­tíu árum síðar gaus hún upp aftur og þá varð Ísland hart úti, talið er að Svarti­dauði hafi lagt þriðj­ung þjóð­ar­inn­ar, jafn­vel fleiri, að velli.

Brún­rottan hertók Dan­mörku

Óhætt er að segja að brún­rottan hafi breiðst út í Dan­mörku, eins og eldur í sinu. Á örfáum árum var hún komin um allt land og útrýmdi að mestu leyti svartrott­unni, sem er ekki jafn hörð af sér og getur til dæmis ekki lifað í vatni. Í skýrslu frá árinu 1778 var frá því greint að á Lálandi hafi brún­rottur etið allt að fjórð­ungi korns­ins. Það segir sitt.

Brún­rott­urnar fjölga sér ört og geta eign­ast á annað hund­rað afkvæma, og jafn­vel fleiri, á einu ári. Ein „rottu­hjón“ geta þannig hæg­lega eign­ast þús­und afkom­endur á einu ári.

Félag til að berj­ast gegn rott­unum

Árið 1898 var stofnað í Kaup­manna­höfn félag í þeim til­gangi að berj­ast gegn rottu­far­aldr­in­um, eins og það var orðað í frá­sögnum blað­anna “For­en­ingen til lovor­dnet udrydd­else af rott­er“. Starf­semin skyldi ekki bundin við Kaup­manna­höfn eina enda herj­aði rottu­plágan í öllum lands­hlut­um. Lög og vinnu­reglur þessa félags urðu fyr­ir­mynd sam­bæri­legra félaga í mörgum lönd­um. Sam­kvæmt hug­myndum félags­ins yrði barist gegn rott­unum um allt land „í sam­stilltu átaki“ eins og það hét, ríki og sveit­ar­fé­lög skyldu styrkja bar­átt­una meðal ann­ars með því að greiða sér­stakt gjald fyrir hvern rottu­hala sem skilað væri inni. Á fyrsta starfs­ár­inu drápu félags­menn rúm­lega eitt hund­rað þús­und rottur í Kaup­manna­höfn einni. Öllum var orðið ljóst að rottan var vágestur sem ekki yrði auð­veld­lega sigr­að­ur.

Lög­gjöf

Í mars­mán­uði 1907 voru sam­þykkt í Dan­mörku lög um bar­áttu gegn rott­um. Þar var kveðið á um skipu­lagða bar­áttu gegn þessu mein­dýri, greitt skyldi gjald fyrir hvern afhöggv­inn hala. Þremur árum eftir gild­is­töku lag­anna hafði verið greitt fyrir 4 millj­ónir hala, og virt­ist ekki sjá högg á vatni, sagði eitt blað­anna. Árið 1924 var inn­leidd svo­nefnd rottu­eit­urs­lög­gjöf, í henni fólst að við allar opin­berar bygg­ingar og versl­anir og fyr­ir­tæki, hverju nafni sem nefnd­ist, skyldi með skipu­lögðum hætti lagt út rottu­eit­ur. Þessi laga­setn­ing hefur margoft verið end­ur­nýj­uð, síð­ast í byrjun þessa árs. Skemmst er frá því að segja að allar aðgerðir til að stemma stigu við útbreiðslu og fjölgun rott­anna hafa lít­inn sem engan árangur bor­ið. Fyrir hverja rottu sem drepst koma tvær, eða fleiri, nýj­ar.

2.júlí árið 2011 varð ský­fall í Kaup­manna­höfn, mörg þús­und kjall­arar í mið­borg­inni og víðar fóru á flot, aldrei í sög­unni höfðu borg­ar­búar orðið vitni að öðru eins. Ekk­ert mann­tjón varð í þessu úrhelli en sama verður ekki sagt um rott­urn­ar. Talið er að milljón rottur hafi drep­ist, lang flestar í yfir­fullum hol­ræsarörum, sem að jafn­aði eru þeirra eft­ir­lætis veru­stað­ir. Þetta skarð sem þarna var höggvið í stofn­inn virt­ist litlu breyta, á undra­skömmum tíma voru rott­urn­ar, töldu sér­fróð­ir, orðnar jafn­margar og áður og síðan hefur þeim fjölgað mik­ið, alls staðar í land­inu. Eng­inn veit með vissu hve stór rottu­stofn­inn í Dan­mörku er, en talið að sam­tals séu rott­urnar í land­inu vel á fjórðu millj­ón, hugs­an­lega tals­vert fleiri. Flestar í höf­uð­borg­inni.

Hvernig stendur á öllum þessum fjölda?

Svarið við þess­ari spurn­ingu er ekki ein­falt. Áður var nefnt að rott­urnar tímg­ast hratt. Lífs­skil­yrði þeirra hafa batnað mikið á und­an­förnum árum, skólplagna- og frá­veitu­kerfi borg­ar­innar er að stórum hluta gam­alt og gisið, það auð­veldar rott­unum líf­ið. Síð­ast en ekki síst eru rott­urnar klók kvik­indi sem sjá við flestum þeim brögðum sem reynt er að beita gegn þeim.

Rott­urnar valda miklu tjóni, þær naga auð­veld­lega í sundur plast­rör og sömu­leiðis stein­steypu sem farin er að morkna. Danskir bændur standa margir hverjir ráð­þrota, kettir og hundar mega sín lít­ils í bar­átt­unni, og það virð­ist sama hvað gert er, rott­urnar sjá við öllu.

Smit­berar

Engin leið er að meta til fjár tjónið sem rott­urnar valda en það er mikið og fer vax­andi með hverju ári. Alvar­legra er þó að rott­urnar eru smit­ber­ar, á síð­asta ári veikt­ust að minnsta kosti tutt­ugu ein­stak­lingar í Dan­mörku, af rottu­sýki (lept­ospiros­e). Ef hland- eða skítur úr rottu kemst í t.d skeinu á fæti, getur það leitt til rottu­sýki. Byrj­un­ar­ein­kennin líkj­ast inflú­ensu, hægt er að ráða nið­ur­lögum sjúk­dóms­ins á byrj­un­ar­stigi með sýkla­lyfj­um. Talið er að á síð­asta ári hafi um það bil hálf milljón manna veikst af rottu­sýki, lang flestir í Asíu.

Verður ekki útrýmt

Í grein­ar­gerð með áður­nefndum dönskum lögum um bar­átt­una gegn rott­unum var sér­stak­lega tekið fram að úti­lokað væri að útrýma þeim í Dan­mörku. Bar­áttan skuli mið­ast við að halda þessum ófögn­uði í skefjum og reyna með öllum ráðum að sjá til þess að rott­unum fjölgi ekki enn frek­ar.

Í lokin má geta þess að rott­urnar eru plága í mörgum stór­borg­um, meðal ann­ars í Par­ís, New York og London. Af og til ber­ast líka rottu­fréttir frá Kína, fyrir nokkrum árum eyðilögðu rottur stóran kornakur í hér­að­inu Hun­an. Og það var eng­inn smá flokk­ur, talið að fjöld­inn hafi verið tveir millj­arð­ar.