Þor­kell Sig­ur­laugs­son og Hans Gutt­ormur Þormar skrif­uðu grein í Kjarn­ann í fyrra­dag þar sem þeir fara yfir sögu og stöðu nýbygg­inga Land­spít­al­ans við Hring­braut. Þeir kalla grein­ina „Glæsi­leg upp­bygg­ing Land­spít­ala við Hring­braut“.

Til­efnið virð­ist vera þings­á­lykt­un­ar­til­laga um að gerð verði ný, óháð og fag­leg stað­ar­vals­grein­ing vegna þjóð­ar­sjúkra­húss­ins. 

Þeir vilja ekki að slík grein­ing fari fram og finna henni allt til for­áttu. Þeir taka undir full­yrð­ingu sam­tak­anna Spít­al­inn Okkar og segja að engin rök séu fyrir þeirri stað­hæf­ingu að ný stað­ar­vals­grein­ing þurfi að fara fram.

Sann­leik­ur­inn er sá að rökin eru mörg og yfir­þyrm­andi.

Það komu upp vel rök­studdar gagn­rýn­is­raddir á stað­setn­ing­una við Hring­braut þegar Aðal­skipu­lag Reykja­víkur 2010-2030 var kynnt, en með því breytt­ust flestar for­sendur stað­ar­vals­ins sem þeir félagar vitna til.

Í aðal­skipu­lag­inu voru gerðar miklar breyt­ingar á skipu­lagi borg­ar­innar sem varða spít­al­ann með beinum hætti. Þessar breyt­ingar gera það að verkum að nauð­syn­legt er að skoða málið frá grunni og í ljósi þess raun­veru­leika sem nú blasir við.

Það liggur fyrir að þau álit sem hafa verið gefin út um stað­setn­ingu Nýs Land­spít­ala eru að verða tveggja ára­tuga göm­ul. Álitin voru á ýmsa vegu. Eitt komst að þeirri nið­ur­stöðu að best væri að byggja upp þjóð­ar­sjúkra­hús til langrar og ófyr­ir­séðar fram­tíðar við Hring­braut. Önnur töldu rétt að horfa til upp­bygg­ingar í Foss­vogi. En mörg töldu að best væri að byggja nýtt sjúkra­hús frá grunni.

Á þeim mörgu árum sem liðin eru hefur allt skipu­lags­um­hverfið breyst þannig að þær stoðir sem ákvörð­unin um upp­bygg­ingu við Hring­braut stóðu á, eru brostn­ar. Nú er umhverfið allt annað og kallar á að ákvörð­unin verði end­ur­skoðuð í ljósi þeirra breyt­inga sem hafa orðið í skipu­lag­inu og ekki síður í við­horfi almenn­ings og heil­brigð­is­starfs­manna eins og dæmin sanna.

Það er mjög mik­il­vægt að það ríki almenn sann­fær­ing fyrir því hvar sjúkra­húsið verður byggt. Sú sann­fær­ing er ekki fyrir hendi í þjóð­fé­lag­inu eða meðal starfs­manna heil­brigð­is­stétta.

Ástæðurnar eru marg­ar, m.a. skipu­lags­legs eðlis en einnig sam­fé­lags­legs- fjár­hags­legs- og fram­kvæmda­legs eðl­is.

Varð­andi skipu­lags­málin er einkum bent á að aðgengi að spít­al­anum við Hring­braut er ekk­ert í lík­ingu við það sem var þegar stað­ur­inn var ákveð­inn árið 2002. 

Síðan þá hefur Reykja­vík­ur­flug­völlur verið lagður af í skipu­lag­inu. Hætt hefur verið við mik­il­vægar umferða­teng­ingar eins og Holts­göng undir Skóla­vörðu­holt. Sama á við um Öskju­hlíð­ar­göng og göng undir Kópa­vog. Hætt hefur verið við Miklu­braut í stokk. Sama á við um ein átta mis­læg gatna­mót vestan Elliða­áa, þar á meðal þriggja hæða mis­læg gatna­mót á mótum Kringlu­mýr­ar­brautar og Miklu­braut­ar.

Áherslur aðal­skipu­lags­ins um þétt­ingu byggðar eru aðrar en í gamla aðal­skipu­lag­inu AR2001-2024. Nú er lögð áhersla á fjölgun íbúða í mið­borg­inni þar sem mest er þörfin fyrir fleiri íbúðir og besta þjón­ustan og flest atvinnu­tæki­fær­in. 

Það væri í sam­ræmi við AR2010-2030 að landið sunnan gömlu Hring­brautar sé frekar notað undir íbúða­byggð. En þar er auð­veld­lega hægt að koma snyrti­lega fyrir 500-1000 íbúð­um.

Í aðal­skipu­lag­inu sem var í gildi fyrir 16 árum þegar stað­ur­inn var ákveð­inn voru hvorki sam­gönguás né Borg­ar­lína í boði. Breyttar áherslur í almenn­ings­sam­göngum AR2010-2030 hvað þetta varðar opna gríð­ar­leg tæki­færi vegna stað­setn­ingar spít­al­ans. Tæki­færi sem ekki voru í boði áður.

Komið hefur fram á síð­ustu vikum að reiknað er með að 6-7 af hverjum 10 starfs­mönnum spít­al­ans muni ekki hafa tæki­færi til þess að sækja vinnu sína á einka­bif­reið sinni. Þetta mun gera það að verkum að nýr Land­spít­ali verður ekki eins vin­sæll og eft­ir­sóttur vinnu­staður og hann ann­ars gæti orð­ið.

Það má svo bæta því við að nýlegar áætl­anir um að end­ur­vekja hug­mynd­ina um að setja Miklu­braut­ina í stokk á tæp­lega tveggja kíló­metra svæði munu hefta aðgengi að spít­al­anum veru­lega meðan á fram­kvæmdum stend­ur. Auk þess eru áform um að end­ur­byggja frá grunni gatna­mót Snorra­braut­ar, Bústaða­veg­ar, Miklu­brautar og Hring­braut­ar. Vegna þessa munu verða til veru­legar og óásætt­an­legar hindr­anir varð­andi aðgengi að sjúkra­hús­inu meðan á þeim fram­kvæmdum stend­ur. Þessar fram­kvæmdir munu hefjast, ef af verður eftir 10 ár eða meira. Lík­legt er aðgengi að sjúkra­hús­inu verði veru­lega skert í 5-10 ár meðan á fram­kvæmdum stend­ur. Bara þetta eina atriði ætti að nægja til þess að biðja um nýja stað­ar­vals­grein­ingu vegna verk­efn­is­ins þó það sé lítið í stóra sam­heng­inu.

Ég hef heldur ekki séð neinar úttektir á nið­ur­rifi eldri bygg­inga á Land­spít­ala­lóð­inni og end­ur­nýjun þeirra og hvaða ónæði það mun hafa á háskóla­sjúkra­hús í fullum rekstri. Sama á við um spreng­ingar og upp­steypu hund­ruð þús­und rúmmetra nýbygg­ingum sem á að reisa fyrir framan glugga sjúkra­stofa í fullri notkun í eldri bygg­ingum spít­al­ans. Ég þekki heldur ekki ítar­lega úttekt á heilsu­fari gömlu bygg­ing­anna og mygl­unni þar.

Svo er það mikið álita­mál hvort þessar miklu áætl­anir um þjóð­ar­sjúkra­húsið í Þing­holt­unum stand­ist menn­ing­ar­stefnu hins opin­bera í mann­virkja­gerð og jafn­vel aðal­skipu­lag Reykja­vík­ur, en í þessum stefnum er lögð áhersla á „heild­ar­mynd og mæli­kvarða þegar byggt er í og við eldri byggð“.

***

Þeir sem hafa talað fyrir upp­bygg­ing­unni við Hring­braut beita hvorki fyrir sig skipu­lags­legum-, fjár­hags­leg­um- né sam­fé­lags­legum rök­um. Þau segja að búið sé að taka ákvörð­un­ina og verk­efnið sé löngu haf­ið. Þetta er umdeil­an­legt og vegur ekki þungt varð­andi þessa mestu fjár­fest­ingu rík­is­ins fyrr og síð­ar. 

Þá hefur því verið ítrekað haldið fram af stjórn­mála­mönnum að allar stað­ar­vals­grein­ingar hafi kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að Hring­braut sé besti stað­ur­inn. Þessa stað­hæf­ingu hafa stjórn­mála­menn­irn­ir, í góðri trú, haft eftir emb­ætt­is­mönnum og ráð­gjöfum þeirra. 

Það er full­kom­lega rangt að halda þessu fram í ljósi stað­reynd­anna sem fyrir liggja.

Erlendir ráð­gjafar hafa mælt með að byggt verði við í Foss­vogi ef ekki er tæki­færi til þess að byggja nýtt frá grunni (Ementor 2001). Hjúkr­unar og lækna­ráð LSH hafa kom­ist að sömu nið­ur­stöðu og sagt að end­ur­skoða þurfi ákvörð­un­ina frá 2002 og að best væri að byggja nýtt sjúkra­hús frá grunni (febr­úar 2004). Lækna­ráð áréttar þetta svo í apríl 2004 og vill að nýtt sjúkra­hús verði byggt frá grunni.

Þessum skýrslum og fleirum hefur lík­lega verið haldið frá stjórn­mála­mönnum og umræð­unni allri með þeirri ein­földu stað­hæf­ingu að „Hring­brautin hafi alltaf haft vinn­ing­inn í stað­ar­vals­grein­ing­um“.

Það er ástæða til þess að bæta því við að emb­ætt­is­manna­kerfið hefur allt staðið með sjálfu sér í þessu máli og forð­ast opin­bera umræðu.

Gott dæmi sem taka má um þetta er að af sex umsögnum sem borist hafa til vel­ferð­ar­nefndar Alþingis vega þings­á­lykt­un­ar­til­lög­unnar sem nú liggur fyrir er aðeins ein frá óbreyttum borg­ara. Allar hinar eru frá opin­berum emb­ætt­unum eins og Land­spít­al­an­um, Háskóla Íslands og Land­lækni sem öll eru að verja verk sitt. Allt skrifað og und­ir­búið á kostnað skatt­greið­enda. Það er aug­ljóst að allt þetta fólk ótt­ast nið­ur­stöð­una úr umbeð­inni stað­ar­vals­grein­ingu. Lík­lega, en von­andi ekki, verður nið­ur­staðan að betra sé að byggja ann­ars staðar en við Hring­braut.

Rök fyrir því að skoða málið betur hafa líka verið afvega­leidd og/eða rang­færð. Dæmi um það er sú skoðun Skipu­lags­stofn­unar og Fram­kvæmda­sýsl­unnar að það muni seinka opnun sjúkra­húss­ins um 10-15 ár ef nýr staður er fund­inn. Að baki þess­arar nið­ur­stöðu liggja engin skjöl eða úttekt­ir. Þegar eftir því var gengið var sagt að þetta byggi á „vörð­un“ verk­efn­is­ins (?).

Þó því sé ekki saman að jafna er vert að minna á að það liðu tæp fimm ár frá því að sam­keppni um Háskól­ann í Reykja­vík við Naut­hóls­vík var aug­lýst þar til nem­endur gengu inn í nýja glæsi­lega 30.000 fm bygg­ing­una. Þessi tæpu fimm ár urðu að 18-23 árum á skrif­borði emb­ætt­is­manna hjá Fram­kvæmda­sýsl­unni og Skipu­lags­stofnun þegar spít­al­inn átti í hlut.

Ein rök fyrir því að það valdi mik­illi seinkun að flytja spít­al­ann austar í borg­ina er að það þurfi að fara í gegnum ferli hjá Svæða­skipu­lagi Höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins. Það kann að vera rétt. En það ætti að vera auð­sótt því flutn­ingur spít­al­ans austar í borg­ina er mik­ill kostur fyrir öll sveit­ar­fé­lögin á höf­uð­borg­ar­svæð­inu þar sem það fær­ist nær þeim og aðgengið verður betra fyrir íbúa sveit­ar­fé­lag­anna. Það væri þá helst Sel­tjarn­ar­nes­bær sem mundi gera athuga­semd en það er ólík­legt, því þau mundu ekki vilja tefja málið frekar en aðr­ir.

Auð­vitað er þetta ekki ein­falt mál. En fjarri því að vera óvinn­andi eins og skilja má af Hring­braut­ar­sinn­um. Svona lagað verður stundum sér­lega óyf­ir­stíg­an­legt, flókið og flækt í augum þeirra sem skortir heild­ar­sýn yfir verk­ið. Þeir sjá ekki skóg­inn fyrir trjám og finnst ein­tómir steinar vera í götu þeirra.

En það eru til leiðir til þess að ein­falda málið og stytta þennan tíma veru­lega sem stofn­an­irnar nefna. Þar kemur margt upp í hug­ann. Ég nefni PPP ferli (Pri­vat Public Partners­hip) sem gerir það að verkum að sam­keppni, útboð, hönnun og jafn­vel fjár­mögnun er leyst með einum samn­ingi.

Ég hef sjálfur tekið þátt í PPP útboði hér á landi og erlend­is. Það stærsta var tæp­lega 20.000 fer­metra mennta­skóli með full­kominni íþrótta­að­stöðu og sund­laug. For­val­ið, sam­keppn­in, skipu­lag­ið, hönn­unin og fram­kvæmdin öll tók aðeins 4 ár frá aug­lýs­ingu. Það hús stendur nú og er í fullum far­sælum rekstri.

Þeir sem tala fyrir stað­setn­ingu spít­al­ans við Hring­braut telja að nálægð við háskól­ana sé lyk­il­at­riði.

Ekki skal því mót­mælt að þægi­legra er fyrir fræða­sam­fé­lagið að stutt sé á milli spít­al­ans og háskól­anna. En mik­il­væg­ara er að aðgengi þeirra sem þar eiga að vinna og þeirra sem það á að þjóna, sjúk­lingum og aðstand­end­um, sé auð­velt og greitt, þó fræða­sam­fé­lagið eigi um eitt­hvað lengri veg að fara. Gott aðgengi fræða­sam­fé­lags­ins má ekki vera á kostnað aðgengi alls almenn­ings að spít­al­an­um. 

Auk þess að vitað er að byggð eru háskóla­sjúkra­hús á svæðum þar sem eng­inn er háskól­inn í hefð­bundnum skiln­ingi og gengur það vand­ræða­laust.

Það hefur líka verið bent á að áróður fyrir stað­setn­ing­unni við Hring­braut hefur verið bor­inn uppi af skattfé almenn­ings meðan sam­fé­lags­lega ábyrgð­ar­fullir ein­stak­lingar hafa lagt allt sitt fram á eigin kostn­að.

Mál­flutn­ingur Hring­braut­ar­sinna ein­kenn­ist núna síð­ustu tvö ár eða svo öðru fremur af hræðslu­á­róðri sem segir að það sé bein­línis lífs­hættu­legt að skoða málið í ljósi breyttra aðstæðna og lík­legt sé að opnun sjúkra­húss­ins tefj­ist um marga ára­tugi eða jafn­vel að ekk­ert verði úr. Þetta eru miklar dóma­dags­spár sem koma fram vegna hug­myndar um að skoða málið betur áður en haldið er áfram og of seint að skipta um kúrs öllum til heilla. Menn ótt­ast greini­lega mjög nið­ur­stöð­una.

Loka­orð

Nú virð­ist standa fyrir dyrum að hefja rík­is­fram­kvæmd sem kosta mun milli 100 og 200 millj­arða eða jafn­vel meira með nauð­syn­legum sam­göngu­úr­bótum á grund­velli 16 ára gam­allar úreltrar stað­ar­val­skýrslu sem dregin hefur verið í efa allt frá fyrsta degi. Síðan skýrslan var fyrst birt í jan­úar 2002 hafa flestar þær stoðir sem undir nið­ur­stöð­unni stóðu fallið hver af annarri.

Í fyr­ir­liggj­andi þings­á­lykt­un­ar­til­lögu sem er til umræðu í Þing­inu er lagt til að fag­lega sé staðið að mál­inu og farið fram á að gerð verði fag­leg og óháð stað­ar­vals­grein­ing vegna upp­bygg­ingar nýs Land­spít­ala, þjóð­ar­sjúkra­húss Íslend­inga.

Hver getur verið mót­fall­inn því að fag­lega sé unn­ið? 

Það getur í raun eng­inn gert og alls ekki sam­fé­lags­lega ábyrgir alþing­is­menn sem eiga að gæta almanna­hags­muna og almanna­fjár.

Það eina sem getur skorið úr öllum þessum álita­málum og sætt sjón­ar­miðin er fag­leg og óháð stað­ar­vals­grein­ing sem unnin er af aðilum sem ekki hafa komið að mál­inu á fyrri stigum og eru engum háðir og munu afsala sér aðkomu að mál­inu á síð­ari stig­um.

Eins og staðan er nú er ekki sann­fær­ing fyrir þeirri veg­ferð sem fetuð er í þessu mik­il­væga máli.

Von­andi mun ný óháð stað­ar­vals­grein­ing sýna okkur fram á að Hring­braut sé rétti stað­ur­inn fyrir þjóð­ar­sjúkra­húsið en ég ótt­ast að svo verði ekki. Þeir Þor­kell og Hans Gutt­ormur ótt­ast það greini­lega líka og það er lík­lega ástæðan fyrir því að þeir ganga hart fram og frá­biðja sig fag­leg vinnu­brögð í þessu mikla máli.

Manni virð­ist Hring­braut­ar­sinnar og þeir sem unnið hafa að þessu máli síð­ustu 20 árin vera ein­hvern veg­inn flæktir í sinn eigni vef og vita ekki hvernig þeir kom­ast út úr hon­um. Í mínum huga eru þeir að þrá­ast við vegna þess að fórn­ar­kostn­að­ur­inn er svo mik­ill. En sá sokkni kostn­aður er smá­munir miðað við ávinn­ing­inn af breyttri stefnu. Ég er ekki viss en það kæmi fram í nýrri stað­ar­vals­grein­ingu.

Og þeir halda áfram að spinna Hring­braut­ar­sinn­arn­ir. Nú segja þeir að það þurfi að klára áætl­an­irnar við Hring­braut og byrja strax að velta fyrir sér hvar sjúkra­hús eigi að byggja næst og hugsa þá til langrar fram­tíð­ar. Þeir segja að „mik­il­vægt sé að taka frá hent­uga lóð fyrir fram­tíð­ar­þróun heil­brigð­is­kerf­is­ins til lengri tíma“ svo vitnað sé í umsögn Land­spít­al­ans um þings­á­lykt­un­ar­til­lög­una sem er efni þessa pistils.

Þessar hug­myndir voru fyrst nefndar fyrir tæpu ári og eru orðnar nokkuð fyr­ir­ferða­miklar nú

Það þarf að eyða þess­ari óvissu og ná sátt og sann­fær­ingu um mál­ið. Það verður ekki gert nema með fag­legri og óháðri stað­ar­vals­grein­ingu.