Dagur B. borg­ar­stjóri rit­aði um Borg­ar­línu í viku­legt dreifi­bréf sitt nýver­ið. Þar fór hann fögrum orðum um Sam­göngu­stefnu rík­is­ins sem er í bígerð og taldi að Borg­ar­línan væri rétt handan við horn­ið. Það ætti bara eftir að leysa nokkur útfærslu­at­riði s.s. hver ætti að borga allt sam­an. En alveg óháð praktískum atriðum ákvað ég að gera athuga­semdir við eft­ir­far­andi í pistli borg­ar­stjór­ans.

„Í blað­inu í morgun sá ég að Íslend­ingar eru næst­mesta bíla­þjóð Evr­ópu, á eftir Lichten­stein. Þessu verðum við að breyta vegna þess að við viljum ekki sitja föst í umferð, við viljum ekki verja stærri hluta borg­ar­lands­ins undir bíla­stæði, það er holl­ara og betra fyrir alla ef fleiri fara um öðru­vísi en á bíl og loks er það betra fyrir loft­gæðin í borg­inni en nú þegar deyja sjö millj­ónir um allan heim á ári hverju vegna loft­meng­un­ar.“ - Dagur B. Egg­erts­son borg­ar­stjóri.

Ég hef nokkrar athuga­semdir við þær full­yrð­ingar sem þarna eru settar fram:

1. „Ís­lend­ingar eru næst­mesta bíla­þjóð Evr­ópu, á eftir Lichten­stein. Þessu verðum við að breyta..“ Bíl­notkun eykst með meiri vel­meg­un, bæði milli landa og innan þeirra. Enda hefur bíla­eign per 1000 íbúa líka auk­ist í nærri öllum Evr­ópu­löndum að und­an­förnu. Er þetta eitt­hvað sem „við viljum breyta“? Er þetta eitt­hvað sem við getum breytt? Það virð­ist all­staðar vera meiri vilji til að fara um á einka­vögn­um. Enda hefur það ótví­ræða kosti í för með sér. Fólk kýs einka­bíl­inn á hverjum degi með lýð­ræð­is­legu vali.
   
   
2. „við viljum ekki sitja föst í umferð“ All­staðar í heim­inum tekur lengri tíma að ferð­ast með almenn­ings­sam­göngum en á bíl. Umferð­ar­teppur á Íslandi eru minni­háttar miðað við vanda sem hefur verið leystur víða erlend­is. Kannski ef Dagur hefði ekki slegið öllum stærri vega­fram­kvæmdum á frest árið 2012 værum við ekki í eins miklum vanda í dag.
   
   
3. „við viljum ekki verja stærri hluta borg­ar­lands­ins undir bíla­stæði“ Þetta eru stór orð, en inn­an­tóm. Innst inni vilja allir fá sitt stæði. Meira að segja Dagur B. Egg­erts­son, sem keypti hluta af lóð­inni við hlið­ina á hús­inu sínu undir bíla­stæði.
   
   
4. „það er holl­ara og betra fyrir alla ef fleiri fara um öðru­vísi en á bíl“ Þetta er rangt. Margar rann­sóknir sýna að það er mikil lífs­kjara­skerð­ing að verja lengri tíma í sam­göngum. Það tekur víð­ast tvö­falt lengri tíma að fara með strætó heldur en á einka­bíl. Ein rann­sókn sýndi að 20 auka mín­útur af ferða­tíma á dag væri álíka nei­kvæð áhrif á ánægju fólks eins og 19% launa­lækkun. Það er ríf­lega tíma­mun­ur­inn milli ferða­máta hér í borg­inni. Skoð­ana­kann­anir sýna að það sem veldur mestu stressi hjá far­þegum eru: tafir á þjón­ustu, þrengsli innan um annað fólk og and­fé­lags­leg hegðun ann­ara far­þega.
   
   
5. „loks er það betra fyrir loft­gæðin í borg­inni en nú þegar deyja sjö millj­ónir um allan heim á ári hverju vegna loft­meng­un­ar“ Sam­kvæmt Alþjóða heil­brigð­is­stofnun (WHO) er þessi tala reyndar 4,2 millj­ónir vegna loft­meng­unar utandyra. 3,8 millj­ónir til við­bóta deyja árlega vegna loft­meng­unar innan veggja heim­il­is, svo sem vegna elda­mennsku og hús­hit­un­ar. Raunar er mengun frá þessum fátæku heim­ilum líka stór orsök í mengun utandyra í fátæk­ari borg­um. En þar koma líka fleiri þættir til: mengun vegna van­bú­inna sorp­hauga, meng­andi stór­iðja, meng­andi raf­orku­fram­leiðsla ofl.  Að stilla því upp að bíla­um­ferð sé ráð­andi þáttur í þessum dauðs­föllum er hrein ósann­indi og van­þekk­ing á bágum kjörum flestra þeirra sem lét­ust. Flest af þessu fólki sem dó hafði ekki efni á að vera á bíl.

Tíma­sóun og óhag­ræði er meng­andi

Í vest­rænum sam­fé­lögum er bíll mikil lífs­kjara­bót sem sparar ein­stak­lingum dýr­mætan tíma. Sparn­aði á tíma fólks væri eins hægt að reikna til meng­unar því rann­sóknir sýna að með lengri ferða­tíma: verður heilsa fólks verri/fólk þarf meiri heil­brigð­is­þjón­ustu, borðar meira rusl­fæði, er með hærri BMI stuð­ul, hærri blóð­þrýst­ing, upp­lifir skerta lífs­á­nægju, stendur sig verr í námi, lendir í fleiri ill­deilum við annað fólk, er lík­legra til að geta illa sinnt fjöl­skyldu sinni.. svona mætti lengi telja.

Allir þessir stress þættir kalla á meiri neyslu og óhag­ræði í hag­kerf­inu sem skilar sér að end­ingu í meiri meng­un. Fólk sem er stressað og líður illa fram­leiðir ekki eins mikið miðað við hversu mikil neysla þeirra er. Það dettur frekar í skyndi­fæði og skyndi­lausnir til að fá hluta af tíma sínum til baka. Fólk sem er nýlega búið að kaupa sinn fyrsta bíl er búið að átta sig á hvernig lífs­gæðin batna til muna með því að fá tím­ann sinn til baka. Tím­inn er stærsti þátt­ur­inn í ferða­máta­vali fólks. Enda sýnir líka ferða­venjukönnun Gallup fyrir höf­uð­borg­ar­svæðið að stærsta ástæðan fyrir því að fólk kýs aðra ferða­máta en strætó er að það er of tíma­frekt. Það dylst engum hversu mikil lífs­kjara­bót einka­bíll­inn er. Ekki einu sinni Degi B. Egg­erts­syni, sem fer allra sinna ferða á slíku tæki sjálf­ur. Vit­andi að tími er það mik­il­væg­asta sem við eig­um.

Naum­hyggja og sjálfs­fyr­ir­litn­ing

Ef þeir sem vilja koma í veg fyrir aukna bíl­notkun á íslandi eru raun­veru­lega að því vegna áhyggja af lofts­lags­mál­um, sem mætti lesa úr orðum Dags B, en ekki þó gjörðum hans eða per­sónu­legri ábyrgð. Þá hef ég slæmar fréttir fyrir það fólk: Því hefur verið spáð að bíla­eign muni verða meira en 2 millj­arðar öku­tækja árið 2030. Þar af verði 56% öku­tækj­anna utan OECD landa sem verður tvö­földun á því hlut­falli síðan 2002. Við stefnum í að efna­hagur verður ekki lengur hindrun fyrir því að allir eign­ist bíl. Raunar er þessi þróun búin að vera mun hrað­ari en spáð hefur ver­ið. En það eru yfir 1,7 millj­arðar skráðra öku­tækja nú þegar. Jafn­vel þótt við næðum með þving­unar­úr­ræðum borg­ar­stjór­ans að fækka öku­tækjum um nokkur þús­und í Reykja­vík, þá er það ekki dropi í hið alþjóð­lega haf.

Bíll er svo mikil lífs­kjara­bót að það er alþjóð­leg og sammann­leg þróun að vilja eign­ast slíkt tæki. Nema hjá örfáum kver­úlöntum á. Það væri í sjálfu sér í lagi ef þessir ein­stak­lingar vildu aðeins tak­marka eigin bíl­notk­un, en ekki að koma í veg fyrir bíl­notkun ann­ara. Að ein­hverju leiti tel ég að hér sé um naum­hyggju að ræða. Það er sú hugsun að það sé dyggð fólgin í því að neita sér um hluti. Sem getur alveg verið rétt, en sú dyggð gildir ekki um að neita öðrum um hluti og þykj­ast vita betur hvað sé öðrum fyrir bestu. Það kall­ast vald­sýki og er ekki dyggðug frekar en annað ofbeldi.

Þarna kemur líka inn sjálfs­fyr­ir­litn­ing ákveð­inna hópa. Sem virð­ast líta á mann­skepn­una sem synd­uga og að það beri að refsa fólki og setja því höml­ur. Hug­mynda­fræðin gengur út á að umhverfið eigi alltaf að njóta vafans umfram vel­ferð fólks. Sumir ganga svo langt að lýsa mann­fólki sem “krabba­meini á plánet­unn­i”. Ég heyrði athygl­is­vert útvarps­við­tal við íslenskan leik­stjóra nýlega þar sem hann lýsti þess­ari sjálfs­fyr­ir­litn­ingu sem fylgir sumum umhverf­is­vernd­ar­sinn­um: hann sagð­ist ein­fald­lega ekki treysta sjálfum sér til að gera það sem væri umhverf­inu fyrir bestu. Þess vegna vildi hann að ríkið neyddi sig til þess.

Fram­tíð­ar­bærni upp­bygg­ingar

Eft­ir­spurnin er eftir meiri þæg­indum og meiri frí­tíma. Fyr­ir­séð er að almenn­ings­vagnar geta ekki keppt við einka­vagna hvað þetta varð­ar. Tækni­þróun í umferð­ar­mann­virkjum og sjálf­stýrðum vögnum mun auka bilið enn meira í ferða­tíma milli einka­vagna og almenn­ings­vagna og gera sífellt fleirum kleift að njóta þeirra þæg­inda. Vagnar sem koma eftir tíma­á­ætlun og færa far­þega ekki nema hluta úr leið­inni munu smám saman deyja út með meiri vel­megun og tækni­lausn­um.

Nú þegar eru bílar orðnir sjálfa­kandi. Þetta er ekki lengur vís­inda­skáld­skap­ur, heldur raun­veru­leiki. Það eina sem vantar til að við förum að sjá heilu borg­irnar með sjálfa­kandi bílum er að lögum og reglu­verki sé breytt til að leyfa þró­un­ina. En lög­gjaf­inn er smám saman að vinna að þessu marki. Til dæmis eru í dag 4 ríki Banda­ríkj­anna sem leyfa sjálfa­kandi bílum að aka, án öku­manns við stýrið(Kali­forn­ía, Arizona, Michigan og Ohi­o). 36 ríki til við­bótar leyfa sjálfakstur með öku­manni við stýrið, ásamt nokkrum ríkjum Evr­ópu. Það ætti að vera stefna stjórn­valda hér á Íslandi að und­ir­búa vega­kerfið til að mæta þörf sjálfa­kandi bíla. Þetta er ekki lengur spurn­ing um ‘hvort’ heldur ‘hvenær’ þeir verða almenn­ir. Í meg­in­at­riðum þýðir þetta: fleiri mis­læg gatna­mót og betri veg­merk­ing­ar. Þetta væru hvort sem er ráð­staf­anir sem myndu gagn­ast umferð­inni í dag. En við gætum kallað þessar ráð­staf­anir „fram­tíð­ar­bær­ar“, þ.e. að þær gagn­ast í nútím­anum en und­ir­búa um leið fram­tíð­ina (e. fut­ure proof­ing).

Veðjað á vit­lausan far­ar­skjóta

Ímynd­aðu þér ef bíll­inn þinn gæti skutlað þér og mak­anum í vinn­una, síðan börn­unum í skól­an. Síðan þess á milli gæti hann verið að skutla öðru fólki, skyld­mennum eða hlut­höfum í bíln­um, þangað sem það þarf að kom­ast. Eins og þinn eigin leigu­bíll eða einka­bíl­stjóri. Það verður óþarft að eiga sinn eigin bíl. Því það verður eng­inn vandi fyrir marga aðila að nýta sama öku­tæk­ið. Þá þarf heldur ekki að leggja bílnum fyrir framan vinnu­stað­inn, versl­un­ina eða aðra fjöl­farn­ari staði. Það sparar gríð­ar­legt pláss í bíla­stæð­um. Bíll­inn keyrir þig bara upp að dyrum þar sem þú þarft að kom­ast og fer svo af stað í næsta verk­efni, eða bíður á ein­hverjum afskekktum stað, eftir að þjón­ustu hans sé þarfn­ast.  Svona skutlu bílar þurfa heldur ekki endi­lega að vera fyrir marga far­þega. Í dag erum við bundin af því að kaupa bíl sem passar fyrir alla fjöl­skyld­una, til að vera búin undir þá nokkra daga á ári sem við þurfum stærri bíl. En flestar ferðir erum við etv. bara ein í bíln­um. Með sjálfa­kandi deili­bílum er hægt að vera á bíl sem hentar far­þega­fjölda hverju sinni. Þetta getur sparað gríð­ar­lega í orku og plássi á veg­um.

Sú þróun sem mun eiga sér stað á næst­unni í einka­bílum er ekki nærri því öll fyr­ir­séð.  Ljóst er að fólk mun kjósa einka­vagna í fram­tíð­inni í rík­ari mæli en það gerir í dag. Snjallar lausnir munu enda gera fleirum kleift að ferð­ast um sömu göt­urnar með meira öryggi og skil­virkni en áður. Einka­vagnar munu smám saman verða jafn umhverf­is­vænir eins og almenn­ings­vagn­ar. Minni vagnar eru létt­ari og eyða þar með veld­is­minnk­andi minna af mal­biki. Þannig eru fleiri og minni vagnar orðnir umhverf­is­vænni en færri og þyngri. Því það stefnir í að einka­vagnar verði að megn­inu til raf­drifnir með end­ur­nýt­an­legri orku.

Til að taka þetta allt sam­an: Ætlum við að byggja upp sam­göngu­kerfið okkar á naum­hyggju og gam­al­dags lausnum sem fáir vilja nota nema vera þving­aðir til þess? Eða ætlum við að byggja upp sam­göngur eftir vilja og þörfum fólks með fyr­ir­sjá­an­lega fram­tíð í huga? Ég tel að ofur-fjár­fest­ingar í almenn­ings­vögnum og hatur við einka­bíl­inn sé ekki rétta leiðin áfram. Það verði hrein sóun á fé. Meðan upp­bygg­ing gatna­kerf­is­ins með auk­inni vand­virkni muni alltaf skila sér inn í fram­tíð­ina. Aukin þæg­indi sem spara fólki dýr­mætan tíma er leiðin áfram.

P.S. Viljir þú fræð­ast um hvernig spár um að ekki verði hægt að leysa umferð­ar­vanda án Borg­ar­línu eru rang­ar, þá er hér ítar­leg grein­ing á öllum þeim rang­indum sem hefur verið haldið fram varð­andi þá fram­tíð­ar­sýn.

https://m.face­book.com/­story.php?­story_f­bid=10156635022133593&id=657033592