Það er athygl­is­vert að hlusta á með­rök og mótrök sér­fræð­inga við inn­leið­ingu OP3. 

Öll rök sér­fræð­ing­anna eru vönd­uð, þakk­ar­verð og mik­il­væg inn­legg í þroskaða umræðu, ann­ars van­þroska lýð­ræð­is. En lítum aðeins til lokakafl­ans, hins eig­in­lega loka­tak­marks upp­hafs­á­setn­ings­ins.

Upp­hafs­á­setn­ingur þeirra afla sem vilja inn­leiða OP3 virð­ist vera að hagn­ast á sæstreng og afleiddum við­skipt­um, m.a. arði af upp­keyptu jarð­næði, vatns­föllum og virkj­ana­rétt­indum þó megin fjár­upp­sprettan verði þessi:

Það einka­fram­tak sem verður í lyk­il­að­stöðu með eigna­rétt yfir sæstreng, verður áskrif­andi í ein­ok­un­ar­að­stöðu að útflutn­ings­hluta orku­auð­lindar þjóð­ar­inn­ar. Ísland fram­leiðir græna orku sem er eft­ir­sótt og selst gegn háu og hækk­andi verði. Arð­semi sæstrengs getur skilað eig­endum sínum slíkum arði að það yrði hörð sam­keppni milli fjár­mála­stofn­ana heims­ins að fá að lána til þessa verk­efnis á bestu kjör­um.

Fleiri hliðar og afleið­ingar þessa máls hef ég lýst í grein minni í Kjarn­an­um, Vís­dómur eða Völd.

Ósvar­aðar spurn­ingar

Hvaða atriði benda til að einka­hags­munir fárra séu í fyr­ir­rúmi hags­muna þjóð­ar?

A) Sæstrengs­á­ætl­anir eru langt á veg komn­ar. Af hverju er upp­lýs­ingum haldið frá þjóð?

B) Póli­tískt tengdir aðilar eru að kaupa upp ár, sprænur og rétt­indi til virkj­unar út um koppa­grundir hér og þar. Af hverju og hvers vegna er leynd yfir þessum aðgerð­um?

C) Bar­áttu­menn OP3 vilja inn­leiða án þess að vísa fyrst til EES nefnd­ar­innar með eðli­legum fyr­ir­vör­um. Af hverju ekki fyr­ir­vara?

D) Póli­tísk bar­áttu öfl véla inn­leið­ingu OP3 í gegn með vald­efli og tíma­pressu í stað upp­lýstrar lýð­ræð­is­legrar umræðu þar sem álit þjóðar er virt. Af hverju má ekki taka tíma til upp­lýstrar umræðu um jafn mik­il­vægt mál og orku­auð­lind þjóð­ar?

Hróp­andi mót­­sögn fel­st í því að ætla að sam­þykkja þriðja orku­pakka Evr­­ópu­­sam­­bands­ins, sem geng­ur út á að tryggja sam­eig­in­­leg­an raf­­orku­­markað inn­­an Evr­­ópu, en standa síðan í vegi fyr­ir því að sæ­­streng­ur geti nokk­urn tím­ann verið lagður hingað til lands. 

Hvar er rök­hugs­un, hins blá­eyga hluta, þing­heims í þessu máli?

Mergur máls­ins

Öll með­ferð þessa máls gefur sterk­lega til kynna að bak við inn­leið­ingu séu sér­hags­muna­tengd póli­tísk áhrifaöfl. Sé svo, er þessi hrað­keyrsla OP3 í gegnum Alþingi auð­vitað brot á sið­ferði stjórn­mál­anna og lýð­ræð­is­rétti þjóð­ar. Kjörnum full­trúum er óheim­ilt að hag­nýta sér og tengdum aðilum í með­förum mála fyrir þingi. Þetta er skýrt í siða­reglum þing­manna. Ferlið allt slær við kunn­ug­legan tón og við þekkjum hlið­stæður úr for­tíð þar sem Alþingi var notað sér­hags­munum til fram­dráttar sem fóru ekki saman með þjóð­ar­hag.

Ábyrgð og skyldur þing­manna

Meg­in­inn­tak lýð­ræð­is­ins, sem við búum við sam­kvæmt stjórn­ar­skránni frá 1944, er að póli­tískir full­trúar þjóni þegn­unum enda kjörnir full­trúar þeirra. Upp­spretta valds liggur hjá þjóð, um það er eng­inn vafi. Ákveðin öfl stjórn­mál­anna virð­ast hins vegar telja sig þess umkomin að mega hygla sér­hags­munum sínum og sinna gegnum póli­tískar valda­stöður og Alþingi lands­manna. Þessi veru­leiki, að Alþingi þjóð­ar­innar hafi ítrekað verið notað í sér­hags­muna tengdum við­skipt­um, er mið­ur. Um þetta vitna mis­tök for­tíð­ar. Nú er lýð­ræðis­vit­und okkar þegn­anna hins vegar opn­ari og upp­lýst­ari og ekk­ert þol gagn­vart slíkum leik­þáttum kjör­inna full­trúa. Það er ekki ósann­gjörn krafa þegna þessa lands að algjört gegn­sæi ríki í með­förum stjórn­valda í jafn mik­il­vægu máli sem þessu.

Þegar hugað er að sið­ferði er ljóst að hug­ar­fars­breyt­ing þarf að verða innan íslenskrar stjórn­sýslu en alvar­lega spill­ingu er þar að finna sam­kvæmt ítar­legri skýrslu RNA og GRECO. Hvað veldur því að spill­ing mælist umtals­vert meiri á Íslandi en öðrum Norð­ur­löndum Evr­ópu væri for­vitni­legt að fá svör við. Sam­kvæmt skýrslu RNA og úttekt GRECO er um að ræða mikla nálægð og frænd­hygli sem ástæðu, þó megin und­ir­liggj­andi orsök sé auð­vitað fégirnd sem elur af sér óheið­ar­leika.

GRECO:

„Accor­ding to GRECO's evalu­ation report 2013, the Icelandic polit­ical system was wea­kened by potential neopotism, close per­sonal relations­hips between public offici­als and business and polit­ical patrona­ge.“

Siða­reglur alþing­is­manna voru settar af illri nauð­syn í kjöl­far banka­hruns­ins. Nið­ur­staða sem grund­vall­að­ist á marg­ít­rek­uðum hags­muna árekstrum við þjóð sam­kvæmt skýrslu RNA og GRECO.

Að gefnu til­efni, skoðum aðeins siða­reglur Alþingis sem settar voru þing­mönnum árið 2016 til aðhalds í störfum þeirra í þágu okkar þegn­ana.  

En fyrst þessi spurn­ing: 

Hvaða stjórn­mála­menn í með­förum OP3 kynnu nú að vera á hálum ís þegar skoð­aðar eru þessar siða­regl­ur?

Vek sér­stak­lega athygli á eft­ir­far­and­i: 

1.gr., 2.gr., 5.gr., liðum a,b,d,e,f., 6.gr., 8.gr.,9.gr.,10.gr.,11.gr., og 12.gr. 

Í 5. gr. hátt­ern­is­regln­anna er að finna meg­in­reglur um hátt­erni alþing­is­manna. Þar segir í a-lið 1. mgr. að alþing­is­menn skuli sem þjóð­kjörnir full­trúar rækja störf sín af ábyrgð, heil­indum og heið­ar­leika. Athygl­is­vert er að heið­ar­leiki er sér­stak­lega nefndur í ákvæð­inu. Það bendir til þess að ætl­unin sé að leggja áherslu á það að alþing­is­menn séu heið­ar­leg­ir, þ.e. komi hreint fram og segi sann­leik­ann. Því mætti halda fram að siða­regl­urnar inni­haldi óbeint bann við lygum á Alþingi. Í stuttu máli eru hags­muna­tengd stjórn­mál bönnuð og taka siða­regl­urnar af allan vafa um slíkt.

Siða­reglur Alþing­is­manna 

Til­gang­ur.

1. gr.

Siða­reglur þessar taka til alþing­is­manna og starfa þeirra og fela í sér við­mið um hátt­erni þeirra sem þjóð­kjör­inna full­trúa. Til­gangur þeirra er að efla gagn­sæi í störfum alþing­is­manna og ábyrgð­ar­skyldu þeirra, svo og til­trú og traust almenn­ings á Alþing­i. 

Gild­is­svið.

2. gr.

Reglur þessar gilda um alþing­is­menn við opin­bera fram­­göngu þeirra og snerta skyldur þeirra sem þjóð­kjör­inna full­trú­a. 

Meg­in­reglur um hátt­erni.

5. gr. 

   Al­þing­is­menn skulu sem þjóð­kjörnir full­trú­ar:

    a. rækja störf sín af ábyrgð, heil­indum og heið­ar­leika, 

    b. taka ákvarð­anir í almanna­þág­u, 

    c. ekki kasta rýrð á Alþingi eða skaða ímynd þess með fram­komu sinn­i, 

    d. nýta þá aðstöðu sem þeim er veitt við störf sín með ábyrgum hætt­i, 

    e. ekki nýta opin­bera stöðu sína til per­sónu­legs ávinn­ings fyrir sig eða aðra, 

    f. greina frá öllum hags­munum sem máli skipta og varða opin­bert starf þeirra og leggja sig fram um að leysa úr árekstrum sem upp kunna að koma með almanna­hag að leið­ar­ljósi, 

6. gr.

Meg­in­reglur skv. 1. mgr. 5. gr. koma til sér­stakrar athug­unar þegar erindi berst um brot á siða­reglum þess­um. 

8. gr.

Þing­menn skulu við störf sín forð­ast árekstra milli almanna­hags­muna ann­ars vegar og fjár­hags­legra eða ann­arra per­sónu­legra hags­muna sinna eða fjöl­skyldu sinnar hins veg­ar. Tak­ist þing­manni ekki að koma í veg fyrir hags­muna­á­rekstra af þessu tagi skal hann upp­lýsa um þá. 

9. gr.

Þing­menn skulu, þar sem við á, vekja athygli á per­sónu­legum hags­munum sínum sem máli skipta við með­ferð þing­mála. 

10. gr.

Þing­menn skulu ekki fara fram á eða taka við neinu end­ur­gjaldi, launum eða umbun sem hefur þann til­gang að hafa áhrif á athafnir þeirra sem alþing­is­manna, einkum ákvarð­anir þeirra um að styðja eða beita sér gegn þing­máli í umræðum á Alþingi eða í nefndum þess. Þing­menn skulu forð­ast hags­muna­á­rekstra í starfi sínu og ekki taka við óvið­eig­andi greiðslu eða gjöf. 

11. gr.

Þing­menn skulu ekki nota aðstöðu sína sem alþing­is­menn til þess að vinna að eigin hags­munum eða hags­munum ann­ars aðila þannig að ekki sam­rým­ist siða­reglum þess­um. 

12. gr.

Alþing­is­menn skulu sýna var­færni við með­ferð upp­lýs­inga, ef við á, og þeir skulu ekki nýta sér upp­lýs­ingar sem þeir fá í trún­aði við störf sín til per­sónu­legs ávinn­ings. 

Fram­an­greindar siða­reglur þing­manna eru hluti af fáum en mik­il­vægum úrbótum þings­ins á eigin störfum sem lög­leidd hafa verið eftir hrun og grund­vall­ast á alvar­legri gagn­rýni RNA á störf þing­manna og ráð­herra. GRECO vildi ganga svo langt að brot þing­manna í starfi lyti almennum hegn­ing­ar­lögum eins og gildir um aðra þegna þjóð­fé­lags­ins en það hafa þing­menn ekki sam­þykkt sem er auð­vitað í hróp­andi and­stöðu við almenn sið­ferð­is­við­mið. 

Hvað er GRECO? 

Ísland er með­limur í Greco (Group of states aga­inst Corr­uption) sam­tökum innan Evr­ópu­ráðs­ins, sem er hópur ríkja sem berst gegn spill­ingu. Stofn­unin fyr­ir­skipar til­lögur um úrbæt­ur, sem eiga að styrkja varnir gegn spill­ingu og setur tíma­mörk um inn­leið­ingu úrbóta.

Hvernig þjóð­fé­lag viljum við Íslend­ingar búa börnum okkar og afkom­end­um?

Fyrir ein­ungis 10 árum síðan hrundi sam­fé­lag okkar til grunna sem afleið­ing póli­tískt sér­hags­muna­tengdra við­skipta. Þjóð var svikin og sett var á stofn merkasta Rann­sókn­ar­nefnd í sögu okk­ar.

„Á opin­berum vett­vangi þarf sið­ferði­leg hugsun öðru fremur að lúta við­miðum um almanna­hags­muni enda ber almanna­þjónum að efla þá og vernda gegn hvers konar sér­hags­mun­um. Það er ein­kenni sið­ferði­legrar hugs­unar að hún metur gæði þeirra mark­miða sem stefnt er að. Tækni­leg hugsun aftur á móti snýst um að velja áhrifa­rík­ustu leið­irnar að völdu mark­miði óháð því hvert það er. Sið­ferði­leg hugsun hefur átt erfitt upp­dráttar meðal ann­ars vegna þess að ákveðið við­mið­un­ar­leysi hefur verið ríkj­andi um ágæti mark­miða og van­trú á rök­ræðu um þau. Slík afstaða býr í hag­inn fyrir að sér­hags­munir þrí­fist á kostnað almanna­hags­muna en það er eitt meg­in­ein­kenni á því hug­ar­fari sem ríkti hér­lendis í aðdrag­anda banka­hruns­ins," segir í rann­sókn­ar­skýrslu Alþing­is.

Í mál­flutn­ingi, kynn­ingu og með­ferð OP3 virð­ist sem þing­menn, í stjórn og stjórn­ar­and­stöðu hafi vart lesið eða tekið til sín gagn­rýni úr skýrslu RNA eða GRECO. 

Hvernig má það vera að nú standi til að fara gegn hags­munum þjóðar og almenn­ings­á­lit­inu í jafn mik­il­vægu máli sem þessu? 

Gera þing­menn sér ekki betur grein fyrir full­trúa­á­byrgð gagn­vart þjóð en svo, að þeir telji sig ekki þurfa að virða umræðu­þörf, skoð­ana­skipti, og þann umþótt­un­ar­tíma sem almenn­ingur og fræði­menn krefj­ast til að taka yfir­veg­aða ákvörðun í mik­il­vægu máli sem þessu?  

Hvað varð um lýð­ræð­is­vakn­ing­una í kjöl­far hruns­ins?

Valdið er okkar þegn­ana, þing­menn eru okkar full­trú­ar. Svo virð­ist sem stjórn­mála­stéttin lifi við slíkan hlið­rænan veru­leika almenn­ings að sjálfs­vit­und hennar sé á pari við það sem tíðk­að­ist við kon­ungs­hirðir fyrri alda?

Á vand­aðan mál­flutn­ing fræði­manna beggja vegna borðs er athygl­is­vert að hlýða og opnar umræður lærðra og leikna eru sann­ar­lega jákvæður vitn­is­burður um að lýð­ræðis­vit­und þjóðar vex fiskur um hrygg sem er vel. Öll rök þessa fólks hafa þó ekki með loka­nið­ur­stöðu að gera. Af hverju? 

Jú, rök aðila, beggja vegna borðs, byggja á þeim for­sendum að um upp­lýsta umræðu sé að ræða; að upp­lýstar for­sendur flutn­ings­að­ila með OP3 séu heið­ar­legar eða í besta falli sýni­legar gagn­vart þegnum sem og þeim flokkum í stjórn­ar­and­stöðu sem styðja inn­leið­ingu OP3 gegnum þing­ið. Svo er ekki. Heild­ar­myndin er þessi; að hluti full­trú­a-­valds­ins innan Alþing­is, þeirra sem harð­ast ganga fram, virð­ast í hags­muna­sam­bandi við upp­kaup­endur jarða og sæstrengs­öfl, sem mun lykta á þann veg að Alþingi, í skjóli meiri­hluta afls núver­andi rík­is­stjórn­ar, mun verða notað þessum sömu aðilum til hygl­ing­ar. 

Blekk­ing­ar­hluti þessa veru­leika er miður og bjagar einnig heild­ar­mynd­ina í augum heið­virðra sér­fróðra manna og lög­spek­inga beggja vegna borðs.

Það er hugs­ana­blinda þeirra granda­lausu (þegna og fræði­manna) að kom­ast að loka­nið­ur­stöðu byggða á hrein­skiptni aðal­leik­enda sem for­sendu. Í þessu leik­riti er því miður öðru nær og aðal leik­endur með margar grímur á lofti. Nauð­syn­legt er fyrir okkur öll að lesa milli lín­anna sem og í leik­mynd­ir. Fari svo að OP3 verði inn­leiddur með sam­þykki Alþing­is, sem allt útlit er fyr­ir, verður loka­nið­ur­staðan ávalt sú að sæstrengur á vegum póli­tískt tengdra einka­að­ila verður lagð­ur, sem er jú megin inn­tak þeirrar þaul­hugs­uðu við­skiptafléttu sem aðilar lögðu af stað með í upp­hafi. Þessi öfl, hags­muna sinna vegna, vilja enga alvöru fyr­ir­vara. 

Sér­fræð­inga­hluti máls­ins, með og á móti, eru og verða ein­ungis leik­þættir fyrir hlé. Eftir hlé, (þegar inn­leið­ing hefur verið sam­þykkt af Alþingi) má eiga von á seinni hluta leik­þátt­ar­ins sem snýr að hugs­an­legum mála­ferlum og upp­dikt­uðum ágrein­ings­efnum sem kveikja á öðru sér­fræð­inga­hand­riti, með og á móti. Til sög­unnar verða þá kynntir áhuga­samir aðilar um lagn­ingu sæstrengs sem yfir­völdum (lifi þessi rík­is­stjórnin svo lengi) verða þókn­an­leg­ir. Þessir (upp­dikt­uðu) aðilar verða auð­vitað þeir sömu og eru arki­tektar upp­haf­legu við­skiptaflétt­unnar sem Alþingi þjóð­ar­innar er nú leiksoppur í. Leik­tjöldin munu síðan falla í lokin og veru­leik­inn blasa við. Þjóðin hefur ítrekað áður orðið vitni að mis­beit­ingu lýð­ræð­is­ins í þágu sér­hags­muna og mátt gjalda dýrum dómum eins og stað­fest var í níu binda skýrslu Rann­sókn­ar­nefndar Alþing­is 

Af hverju ekki fyr­ir­vara? 

Af hverju ekki að gefa þjóð tíma til frek­ari rann­sókna og umræðu?

Skil­yrði

Ef þing­heimur ætlar að keyra þennan pakka í gegn um Alþingi án frekara sam­ráðs við þjóð ætti að setja fyr­ir­vara um sæstreng og vísa síðan OP3 til EES nefnd­ar­inn­ar.

Verði það ofan á að hags­munum Íslands verði best borgið með lagn­ingu sæstrengs, ættu allir fyr­ir­varar að lúta að því að rík­is­fyr­ir­tækið Lands­virkjun myndi eiga og reka þann sæstreng. Tveir vænt­an­legur ann­markar yrðu þó á fram­an­greindum skil­yrð­um:

EES myndi hafna á sam­keppn­is­for­sendum og við­skiptaflétta póli­tískt tengdra hags­muna aðila rynni út í sand­inn.

Aðeins um sam­visk­una

Sam­viskan hefur stundum verið túlkuð sem leið­ar­vísir æðri vit­und­ar. Þeir sem trúa á Guð þekkja and­ans teng­ingu við sam­visk­una. Þeir sem trúa ekki á Guð þekkja sam­visk­una. Hvor hóp­ur­inn sem er, veit og skynjar að sam­viskan eða Guð vakir yfir okkur öll­um, hið ytra sem innra til leið­bein­ingar á vegi dyggð­ar­inn­ar. Okkur hefur lær­st, að göngum við gegn sam­visk­unni og betri vit­und, líður okkur illa en vel ef við þýð­umst hana. Um sam­visk­una og sann­leik­ann þurfum ekki að lesa okkur til í frum­speki eða fræð­um. Okkur er þessi með­vit­und borin og barn­fædd.

Að gefnu til­efni:

Hvaða stjórn­mála­menn í með­förum OP3 kynnu að vera á hálum ís þegar skoð­aðar eru fram­an­greindar siða­reglur Alþing­is?

Höf­undur er áhuga­maður um betra líf.