Í ljósi frétta gær­dags­ins og umræðu í kjöl­farið um skvísu­börnin svoköll­uðu langar mig að leggja orð í belg þar sem ­stór hluti af mínu starfi sem tal­meina­fræð­ingur á Barna­spít­ala Hrings­ins snýst um að sinna börnum sem gengur illa að borða og/eða drekka – af ýmsum ástæð­um. Mér­ fannst nefni­lega alveg vanta hag­nýt ráð til for­eldra og umönn­un­ar­að­ila, bæði um eðli­leg við­brögð barna þegar þau fá fyrst að borða og leiðir til að hvetja til­ og ýta undir að börn borði fjöl­breyttan mat.

Eft­ir­far­andi ráð­legg­ingar miða við börn sem eru í „eðli­legu“ þroska­ferli  en ekki með þekkt und­ir­liggj­andi vanda­mál og erf­ið­leika í tengslum við fæðu­inn­töku eða kyng­ing­u. ­Stundum þarf að laga fæð­una að börnum sem glíma við ein­hver vanda­mál, ­tíma­bundið eða í lengri tíma. Sum þurfa meira svig­rúm en  önnur til að æfa sig og ná upp færni á hverju ­tíma­bili.

• Fyrsti punkt­ur­inn er þessi: Það að læra að borða mat er lær­dóms­ferli. Alveg eins og barn þarf að æfa sig til að læra að ganga eða skríða, þarf barn að æfa sig til að læra að borða allan mat.
• Helstu tíma­bilin þar sem upp kom­a erf­ið­leikar hjá börnum í fæðu­inn­tök­unni er ann­ars vegar þegar þau fær­ast af vökva (brjóst­i/pela) yfir í mauk og svo af mauki yfir í gróf­ara mauk eða bita.
• Þegar börn borða skiptir miklu ­máli að þau hafi góðan stuðn­ing við lík­amann. Ef þau upp­lifa að þau séu ekki al­veg stöðug eða örugg í sæt­inu eiga þau oft erf­ið­ara með að ein­beita sér að mat­ar­tím­anum og það getur því gengið erf­iðar að borða.
• Áður en börn eru farin að sitja alveg sjálf án ­stuðn­ings er best að gefa þeim að borða í ömmustól eða öðrum stól með góð­u­m ­stuðn­ingi við bak, háls og höf­uð. Til dæmis eru svo­kall­aðir bumbo stólar ekki endi­lega góðir fyrir þennan hóp því þar er ekki stuðn­ingur við efra bak, háls og höf­uð. Orka barna fer þá oft að miklu leyti í að halda þeim upp­rétt­um.
• Þegar börn  eru farin að halda höfð­inu vel og sitja nokkurn veg­inn sjálf er samt mik­il­vægt að horfa á stöðu þeirra í stólnum og passa að styðja við þau ef þarf. Til dæmis með því að hafa pall eða ein­hvern ­stuðn­ing undir fótum þeirra.
• Einnig þarf að ítreka mik­il­væg­i þess að kenna börnum að nota áhöld. Það er mik­il­væg færni fólgin í því að kunna að taka við mat úr skeið eða af gaffli, bæði með því að borða sjálf en líka með­ því að láta mata sig. Að sjúga mauk úr skvísu er ekki full­nægj­andi færni til að ­byggja ofan á með það að mark­miði að geta borðað allan mat. Ef börn hafa nánast ein­göngu sogið mauk úr skvísu er ekki hægt að ætl­ast til að þau geti allt í einu einn dag­inn borðað bita, það vantar mörg færniskref þarna á milli.
• Þegar börn fá mauk í fyrsta skipt­i er eðli­legt að það gangi ekki alveg vand­ræða­laust. Í fyrstu ulla börnin mauk­in­u/grautnum út úr sér af því þau kunna ekki ennþá að gera það sem þarf – færnin er ekki kom­in. Svo með æfing­unni þá læra þau að opna munn­inn, taka við skeið­inni með matnum og kyngja.
• Um leið og börn geta haldið höfð­i og setið sjálf í stól er tíma­bært að leyfa þeim að taka þátt í mál­tíð­inni. Já, það MÁ og Á að leika sér með mat­inn. Þ.e.a.s. leyfið börn­unum að snerta, sulla, klína, skvetta. Finna lykt­ina, finna á­ferð­ina. Það eru til rann­sóknir sem sýna að þegar börn fá tæki­færi til að snerta mat­inn og upp­lifa hann á annan hátt en beint í munn­inn lík­legra að þau ­fá­ist til að borða hann.
• Það gildir eins með erf­ið­ar­i á­ferð. Í fyrstu vantar þau færni til að takast á við bita eða gróf­ara mauk. En þau þurfa æfingu og með því að gefa þeim tæki­færi til að æfa sig og leyfa þeim að prófa sjálf, hræra, sleikja, pota og kremja verða þau viljugri að taka við matnum í munn­inn og setja upp í sig sjálf.
• Þó börn kúg­ist eða setji upp­ grettu þegar þau fá ein­hvern mat í fyrsta skipti þýðir það ekki að þeim finnist sá matur vondur og það þýði ekk­ert að gefa þann mat. Prófið aftur dag­inn eft­ir eða þarnæsta dag. Börn þurfa að smakka mat 10-15 sinnum að minnsta kosti til að vita hvað þeim raun­veru­lega finnst (og það á ekki bara við um að smakka 10 bita í sama mat­máls­tíma, heldur í 10 mis­mun­andi skipt­i).
• Hafið fæð­una alltaf fjöl­breytta. Frá fyrsta grautnum og fram eftir öllu. Það þarf í fyrstu að passa upp á að á­ferð og bitar séu við hæfi ald­urs barn­anna en hafið fjöl­breytni í bragði, lykt og lit. Notið heima­gert mauk og keypt mauk í bland. Þannig fæst mun ­fjöl­breytt­ari bragð, áferð og lykt en ef ein­göngu er notað búð­ar­keypt mauk.
• Ekki plata börn­in. Ekki blanda græn­met­inu saman við annað og segja þeim að það sé ekki græn­meti í matn­um. Kynnið þau fyrir öllu mögu­legu frá upp­hafi.
• Leyfið börn­unum alltaf að fá allt á diskinn sinn (ef það passar fyrir þeirra ald­ur). Ekki ákveða fyr­ir­fram að þeim f­inn­ist eitt­hvað ekki gott. Hafið fjöl­breytni alltaf í fyr­ir­rúmi.
• Ef það er eitt­hvað í mat­inn sem ­þið eruð óviss um að börnin borði, hafið þá alltaf eitt­hvað með sem þið vit­ið að þeim líkar við.
• Bjóðið allar sort­ir. Talið um eig­in­leika mat­ar­ins, lykt­ina, lit­inn, hvað heyr­ist þegar við bítum í þenn­an mat, heyr­ist eins þegar við bítum í hinn mat­inn? Talið um hvað ykkur finnst um mat­inn og hvers vegna.
• Ekki pressa. Ekki tala um hversu marga bita á að borða. Reynið eins og þið getið að halda mat­máls­tím­um stress­laus­um. Eigið jákvæð sam­skipti og ræðið um allt milli him­ins og jarð­ar.
• Treystið því að börnin finni sín eigin svengd­ar- og seddu­mörk. Lærið á merki barn­anna og takið mark á þeim. ­Stoppið þegar börn sýna merki um að þau séu södd, ekki suða um „einn bita í við­bót fyrir þennan eða hinn“ – börn eiga ekki að borða af því ein­hver ann­ar vill það heldur af því þau eru svöng.
• Síð­ast en ekki síst. Haldið öllum skjá­tækjum og öðru sem dreg­ur ­at­hygl­ina frá matnum utan við mat­máls­tíma.

Það gildir það sama í þessu og öllu öðru. Það læra börnin sem fyrir þeim er haft. Ef þið bjóðið upp á fjöl­breytta fæðu frá­ ­upp­hafi, hafið jákvæðni, gleði, traust og jafn­vel smá ævin­týra­mennsku að ­leið­ar­ljósi í tengslum við mat­máls­tíma eru allar líkur á að börnin borði fjöl­breytta ­fæðu og nái góðum tökum á þeirri færni sem til þarf – án nokk­urra inn­gripa.