1. ­Stofnum mið­há­lend­is­þjóð­garð án nýrra virkj­ana og ekki gráta brott­hvarf Rio Tinto

Ég hef áður gagn­rýnt frum­varps­drög umhverf­is­ráð­herra um mið­há­lend­is­þjóð­garð fyrir að halda opn­um ­virkj­un­ar­kostum sem eru í ferli ramma­á­ætl­unar innan fyr­ir­hug­aðra þjóð­garðs­marka. Þetta gengur gegn mark­miðum þjóð­garða og nátt­úru­vernd­ar­laga, er alger óþarfi og tíma­skekkj­an. Friðum óhikað allt mið­há­lendið eins og stjórn­ar­sátt­mál­inn kveður á um og end­ur­skoðum ramma­á­ætlun í sam­ræmi við það. Þjóðin þarfn­ast ekki meiri orku frá stórum vatns­afls­virkj­unum sem ævin­lega krefj­ast mik­illa nátt­úru­fórn­a. 

Rio Tinto hefur nýlega til­kynnt um 15% sam­drátt í orku­kaupum fyrir álverið í Straums­vík. Álverið hefur verið rekið með miklum halla und­an­farin ár og heim­ild er fyrir sölu eigna þess á Íslandi. Rio Tinto virð­ist áhuga­samt um að draga sig alfarið út úr rekstr­inum og þá losnar um mikla orku, 450 MW eða þar um bil sem eru ígildi 10 Skrokköldu­virkj­ana!. 

Kæra rík­is­stjórn, ekki fara á taugum og reyna að halda álver­inu gang­andi með rík­is­styrkjum eða nið­ur­greiðslu orku­verðs og ekki fá lukku­ridd­ara til að rigga upp nýrri meng­andi starf­semi. Lítið á mögu­lega lokun álvers­ins sem blessun og frá­bært tæki­færi til að laga lofts­lags­bók­hald Íslands  – við stöndum okkur lang­verst Norð­ur­landa­þjóða þar. Notum tæki­færið til að hraða orku­skiptum í sam­göngum og eflum orku- og lofts­lagstengda nýsköpun þar sem starfs­menn álvers­ins sitja fyrir nýjum störf­um. 

Vind­orka verður æ hag­kvæm­ari kostur við orku­fram­leiðslu eins og áhugi fjár­festa sýn­ir. Brýnt er að setja bind­andi reglur og leið­bein­ingar um stað­ar­val, stærð og fjölda ein­stakra vind­myllu­garða. Föllum aldrei aft­ur  í stór­iðju- og stór­virkjana­gildr­una. Stórar virkj­an­ir, hvort sem um er að ræða vatns­afl eða vind­orku, eru almennt eitr­aðar því þær kalla á miklar fjár­fest­ingar og gera arð­sem­is­kröfur sem taka tak­markað til­lit til almanna­hags­muna eða umhverf­is­sjón­ar­miða. Sníðum okkur stakk eftir vexti og tryggjum að lofts­lagsvæn verk­efni, sem bæta mann­líf­ið, bíði orkunnar áður en lagt er af stað. 

Ljúkum sem allra fyrst við orku­stefnu sem hafnar stórum vatns­afls­virkj­un­um, risa vind­orku­verum og stór­iðju en leggur áherslu á virkj­anir sem valda lág­marks­skaða, eru aft­ur­kræfar og byggðar eftir þörfum almenns atvinnu­mark­að­ar. Ein­beitum okkur að atvinnu­starf­semi sem púkkar ekki undir gróða­hyggju og mis­skipt­ingu auðs á borð við Bitcoin gröft. Styðjum þvert á móti við atvinnu­upp­bygg­ingu sem bætir mann­líf, end­ur­heimtir land­gæði og stuðlar að jafn­rétti og vel­ferð. 

2. Friðum illa farna afrétti lands­ins fyrir beit, hættum offram­leiðslu lamba­kjöts og hefjum stór­á­tak í vist­heimt

Síð­ara tæki­færið til að tryggja ódauð­legan orðstír sitj­andi stjórnar er líka lofts­lagstengt. Þurr­lendi Íslands er að losa gríð­ar­legt magn koltví­sýr­ings, a.m.k. tvö­falt á við alla losun af beinum manna­völdum en lík­lega marg­falt meira (hér skortir ítar­legri upp­lýs­ing­ar). Ástæðan er ósjálf­bær land­nýt­ing í gegn um tíð­ina, svo sem óþörf fram­ræsla vot­lend­is, eyð­ing gróð­ur­lendis og jarð­vegs­rof vegna ofbeit­ar. Þarna liggja stór­kost­legt tæki­færi í að snúa þró­un­inni við hratt og örugg­lega og slá margar lofts­lags­fl­ugur í einu höggi. Það má m.a. gera með því að  draga úr fram­leiðslu lamba­kjöts um a.m.k. 30%, sem er nálægt núver­andi offram­leiðslu, setja kvóta/um­hverf­is­skatta á glóru­lausa hrossa­eign, frið­lýsa gos­beltið fyrir sauð­fjár­beit – byrja á þeim 20–30% afrétta sem verst eru farnir – og marg­falda átak í vist­heimt á þeim svæðum sem best eru til þess fall­in. Bæta þarf bændum þar tekju­miss­inn eða bjóða þeim að ger­ast kolefn­is­bændur með sam­bæri­legum stuðn­ingi og sauð­fjár­ræktin nýt­ur. 

Rétt er að minna á að vist­heimt er land­græðsla sem miðar að end­ur­heimt upp­runa­gróð­urs, svo sem mýra, víði- og biki­vist­kerfa, oft með lág­marks aðstoð manna. Aðstoðin felst þá t.d. í friðun lands fyrir beit, smá­vægi­legri áburð­ar­gjöf til að koma nátt­úru­legri gróð­ur­fram­vindu af stað, gróð­ur­setn­ingu eða sán­ingu lyk­il­teg­unda, fyll­ingu fram­ræslu­skurða og heft­ingu virks jarð­vegs­rofs. Vist­heimt bindur kolefni, verndar jarð­veg, vot­lendi og nátt­úru­skóga og upp­fyllir því fjöl­þætt mark­mið lofts­lags-, lands­lags- og nátt­úru­vernd­ar. Hefð­bundin skóg­rækt styður ekki við jafn fjöl­breytt mark­mið og vist­heimt. Hún breytir líka vist­kerfum og ásýnd og lands­ins á dramat­ískan hátt og hentar því ekki sem alhliða land­bóta­að­gerð á stórum svæð­u­m. 

Land­bún­aður losar mikið magn kolefnis við fram­leiðslu mat­væla. Sauðfé og hross nýta stóran hluta úthag­ans til beitar á sumr­in, en vetr­ar­fóður fyrir allt búfé er ræktað á túnum sem að stórum hluta eru á fram­ræstu mýr­lendi. Kolefn­is­spor eða sót­spor kjöt­fram­leiðslu er hátt og sauð­fjár­ræktar allra hæst eða 28,6 kg CO2-í­gilda fyrir hvert kg, sam­kvæmt útreikn­ingum Environ­ice (til sam­an­burðar er reiknað sót­spor lax­eldis 3,2 og kart­öflu­ræktar 0,12 kg CO2-í­gilda). Sé heyfram­leiðslu á fram­ræstum mýrum, losun frá land­ið, beit á illa förnum úthaga, útflutn­ingi og förgun sauð­fjár­af­urða bætt í jöfn­una hækkar sótsporið marg­falt. 

Með sam­ræmdum aðgerðum frið­unar og vist­heimtar er hægt að minnka sót­spor búfjár­ræktar hratt og örugg­lega á næstu árum. Sem dæmi hafa sér­fræð­ingar Land­bún­að­ar­há­skóla Íslands áætl­að, með fyr­ir­vörum, að með því að taka 2.500 km2 af illa förnum afrétt­ar­svæðum á lág­lendi til vist­heimtar muni þessi svæði geta bundið allt að 500.000 tonn CO2 á ári áður en langt um líð­ur. Þannig væri unnt að kolefn­is­jafna allan land­búnað á Íslandi á sama tíma og búin eru til vist­kerfi sem falla vel að lands­lagi og nátt­úru Íslands og verða hluti af nátt­úru­arfi og auð­lindum fram­tíð­ar. Byrja má á þjóð­lendum og öðru landi í eigu þjóð­ar­inn­ar. Hættum að vinna með litla afmark­aða land­skika, „frí­merki“,  en tökum þess í stað fyrir stórar lands­lags­heildir og heila afrétti sem verst eru farn­ir. Eftir fáa ára­tugi spretta þar upp grósku­mik­il, nátt­úru­leg gróð­ur­lendi sem aftur má fara að nýta á nýjum for­sendum sjálfbærn­i.  

Á næsta ári hefst Ára­tugur Sam­ein­uðu þjóð­anna til­eink­aður vist­heimt. Á sama ári ber aðild­ar­ríkjum Samn­ings­ins um líf­fræði­lega fjöl­breytni að inn­leiða svokölluð Aichi mark­mið til verndar líf­ríki jarð­ar. Aichi mark­miðin bera yfir­skrift­inni „lifum í sátt við nátt­úr­una“. Hvað væri flott­ara á þeim tíma­mótum en að til­kynna um 2.500–5.000 km2 vist­heimt­ar­átak!  

Fjár­festum í betri nátt­úru; nóg er til af illa förnu landi til vist­heimtar og orku til heima­brúks. 

Höf­undur er líf­fræð­ingur og rit­höf­und­ur.