Þegar COVID-pestin verður gengin yfir,- hvort sem það verður eftir sex mán­uði, tólf eða átján, munu örugg­lega gef­ast mörg tæki­færi til að fara yfir hvað hefði betur mátt gera og/eða öðru­vísi, hvað vel var gert, og í fram­haldi af því nýta þá þekk­ingu til að vera betur búin undir að eiga við næsta far­ald­ur. Í ljósi þess að þau sem standa í stafni bar­átt­unn­ar, hvort sem það er þrí­eykið sem stjórnar aðgerðum eða heil­brigð­is­starfs­menn sem eru að fást við sjúk­dóm­inn beint, virð­ast vera að gera réttu hlut­ina og vinna dag sem nótt okkur hinum til heilla, er kannski rétt að við hin spörum gagn­rýn­ina. Hlýðum því sem okkur er sagt varð­andi sótt­kví og ein­angr­un, umgengn­is- og sam­komu­bann sem og annað það sem gerir heilsu­fars­legan skaða af vírusnum sem minnst­an.

Því sem við hin ættum hins vegar að velta fyrir okkur er hvað tekur við? Ástand sem reyndar er að sumu leyti orðið að veru­leika. Ljóst er að efna­hags­leg áhrif pest­ar­innar verða lang­vinn og hafa jafn­vel sést spá­dómar um að áhrifin verði enn verri á heims­bú­skap­inn en hið s.k. banka­hrun, eða jafn­vel kreppan mikla á þriðja og fjórða ára­tug síð­ustu ald­ar. Nema að nú eru ríki heims og almenn­ingur enn verr búin undir að takast á við nýja kreppu heldur en þá síðustu, enda ekki búin að jafna sig á þeim efna­hags­legu hörm­ungum sem þá gengu yfir. Þess utan mun kreppa þessi leggj­ast á alla heims­byggð­ina í einu og það á sama tíma. Skuldir flestra ríkja heims eru meiri í dag en þá, atvinnu­leysi meira, ójöfn­uður meiri, inn­viðir flestra ríkja eru illa í stakk búnir til að takast á við þarfir almenn­ings o.s.frv. o.s.frv. Ef ein­ungis er litið til Íslands þá spyr maður sig hvað ger­ist þegar hingað kemur varla nokkur erlendur ferða­maður í bráð og lengd, hverjir eiga að kaupa fisk­inn héðan dýrum dómum og ekki mun álverð hækka á næst­unni. Staðan er ein­fald­lega þannig, að fólk í útlöndum á nóg með sjálft sig; minnk­andi tekj­ur, aukið atvinnu­leysi og almennt hall­æri sem aftur hefur áhrif á Íslandi. Því er ekki annað að sjá en að nú sé hafin djúp og lang­vinn kreppa.

Sú full­yrð­ing sem mörgum virð­ist ansi hreint vera tamt að halda fram í sam­bandi við COVID-pest­ina er að „öll séum við nú á sama báti“ er nú hálf hlá­leg. Hvað ætli þeim þjóðum og þjóð­ar­brotum sem nú búa við þurrka og hungur þyki um þessa full­yrð­ingu, eða þessum heim­il­is- og atvinnu­lausu í ríkjum þar sem smjör drýpur af hverju strái, fólk­inu í yfir­fullum flótta­manna­búðum heims­ins sem eru þar vegna lofts­lags­breyt­inga og/eða stríðs­á­taka og fólk­inu sem býr enn á svæðum og í löndum þar sem geisa styrj­ald­ir. Þá er það fólk ótalið sem hefur þurft ára­tugum saman að horfa upp á alþjóð­leg stór­fyr­ir­tæki hirða allan ágóða af nýt­ingu nátt­úru­auð­linda í löndum sín­um, hvort sem um ræðir málma, stein­efni, kol eða olíu. Ekki má heldur gleyma fólk­inu í þeim ríkjum sem hefur þurft að búa við ára­tuga við­skipta­bann sökum þess að stjórn­völd við­kom­andi ríkja vildu koma ágóð­anum af nýt­ingu nátt­úru­auð­linda sinna til þjóð­ar­inn­ar. Ágóða sem m.a átti að nota  til að byggja upp heil­brigð­is­kerfi, en ekki sem arð­greiðslur til eig­enda alþjóð­legra auð­hringa studdum af vold­ugum rík­is­stjórn­um. Því miður hafa íslensk stjórn­völd ávalt stutt við­skipta­bönn þegar „okkar nán­ustu banda­menn“ fjár­magn­aðir af INC. og Corp., hafa smellt fingrum, og utan­rík­is­ráð­herr­arnir okkar „litið stöð­una alvar­legum aug­um“. Öllu þessu fólki hlýtur að líða vel með að vera loks­ins „á sama báti“ og við.

Því læð­ist sú hugsun að manni, að kannski sé þetta efna­hags- og þá ekki síður það auð­linda­nýt­ing­ar­kerfi sem við höfum búið við síð­asta árhundraðið end­an­lega hrun­ið,- eða að það virki í það minnsta ekki fyrir þorra fólks. Reyndar hefur þetta kerfi virkað ágæt­lega fyrir rík­ustu 10% mann­kyns, og þá sér­stak­lega fyrir það eina pró­sent sem er allra rík­ast. En þá um leið á kostnað hinna 90%. Það eitt og sér ætti að klingja ein­hverjum bjöll­um. Reyndar eru þegar farnar að birt­ast fréttir um að þeir allra rík­ustu hafi heldur betur nýtt sér ástandið til að græða á hruni hluta­bréfa­mark­aða með kaupum og sölu hluta­bréfa, beinna rík­is­styrkja og skattaí­viln­ana svo dæmi séu nefnd.

Ójöfn­uður mun aukast í heim­inum frá því sem nú er, og verður Ísland engin und­an­tekn­ing frá því. Þeir ein­stak­lingar og fyr­ir­tæki sem hafa sölsað undir sig nátt­úru­auð­lind­irn­ar, munu sjá tæki­færi í því að eign­ast enn meira af þeim. Það verður í það minnsta mikil freist­ing fyrir land­stjórn­ina og sveit­ar­fé­lögin að koma orku­fyr­ir­tækj­unum okkar í verð þegar þarf að fara að takast á við efna­hags­legar afleið­ingar COVID-pest­ar­inn­ar. Það þarf jú að halda uppi lág­marks heil­brigð­is- og vel­ferð­ar­þjón­ustu, mennta­kerfi, lög­gæslu o.s.frv., og ekki króna til í kass­anum vegna ónógra tekna. Svona mun þetta verða um heim allan,- auk­inn ójöfn­uður og órétt­læti á kostnað almenn­ings. Og er ballið bara rétt að byrja.

Auð­vitað kemur að því að lækn­ing eða bólu­efni finn­ist við veirunn­i,- spurn­ing hvað það tekur langan tíma. Auð­vitað er fólk líka hrætt við þær afleið­ingar sem pestin mun hafa á sitt dag­lega líf og sinna nán­ustu. Kannski er hluti þess­arar hræðslu til kom­inn vegna þess að við getum ekki með nokkru móti vitað hver veik­ist næst eða hversu illa, enda „óvin­ur­inn“ ósýni­leg­ur. Í því sam­bandi er dálítið merki­legt til þess að hugsa, að ekki hefur vantað við­var­anir frá vís­inda­mönnum um að við gætum vænst þess að pest eða heims­far­aldur sem þessi stingi sér nið­ur. Því er sorg­legt til þess að hugsa hvað stjórn­völd um allan heim voru óvið­bú­in, litlar varnir til staðar eða áætl­anir um hvernig skyldi takast á við vanda sem þenn­an.

Eins verður manni hugsað til ann­ars vanda sem mann­kynið stendur frammi fyrir núna. Vanda sem alþjóða vís­inda­sam­fé­lagið er búið að vara við í mörg ár, og við erum þegar farin að upp­lifa og finna á okkar eigin skinni. En það eru lofts­lags­breyt­ingar af manna­völd­um. Miðað við hvað við vorum óvið­búin þessum vágesti sem COVID-pestin er, þá býð ég ekki í það þegar lofts­lags­breyt­ing­arnar fara virki­lega að taka í.

Það er kannski mál til komið að við stöldrum aðeins við. Viljum við áfram við­halda efna­hags­kerfi sem byggir á nýlendu­stefnu, sem krefst sífellt meiri neyslu og notk­unar á nátt­úru­auð­lind­um, stöðugt meiri brennslu og meng­unar af völdum olíu og kola, gíf­ur­legri auð­söfnun fárra ein­stak­linga og þ.m. auk­ins ójafn­að­ar? Kerfis sem ekki tekur til­lit til þarfa þorra fólks, og mun á end­anum leiða til enn meiri hörm­unga en við erum að upp­lifa nú.

Svari hver fyrir sig.

Höf­undur starfar við olíu­vinnslu.