Fyrir ein­hverjum vikum síðan las ég grein eftir Kára Stef­áns­son þar sem hann for­dæmir harka­lega dóms­mála­ráð­herra Áslaugu Örnu Sig­ur­björns­dótt­ur. Þar for­dæmir Kári þær hug­myndir Áslaugar um að aflétta aug­lýs­inga­banni á áfengi í fjöl­miðlum og að auka frelsi með kaup á sömu vöru í gegn um net­ið. Fyrst eftir að ég las þessa grein þá vakn­aði löngun hjá mér að koma með aðra hlið á þessu máli, en áður en af því varð kom upp þetta dæma­lausa COVID-19 sem varð til þess að ég gerði ekk­ert í mál­inu. En nú þegar þó nokkur tími er lið­inn frá því að Kári skrif­aði grein­ina í Frétta­blaðið og við erum stödd í miðj­unni á þessu veiru­fári þá tek ég eftir að málið er að vakna aft­ur. Bæði hjá Áslaugu Örnu og í kjöl­farið hjá fólki sem tekur kröftu­lega undir sjón­ar­mið Kára Stef­áns­sonar og þá get ég ekki setið á mér.

Nú vil ég taka það fram í byrjun að ég er sam­mála Kára um ang­ist­ina og skelf­ing­una sem getur fylgt þeim sem eru að takast á við alvar­legan alkó­hól­isma og aðra fíkni­sjúk­dóma. En að hann geti tengt það við hug­myndir dóms­mála­ráð­herra um meira frjáls­lyndi á sviði áfeng­is­mála á Íslandi, því er ég bara alls ekki sam­mála. Í fyrsta lagi langar mig að rifja upp hvernig áfeng­is­kúlt­úr­inn var á Íslandi þegar við Kári vorum ung­lingar eða ungir menn. Þar sem við erum báðir á sama aldri (fæddir á fyrri hluta síð­ustu ald­ar) þá hlýtur hann að muna jafn­vel og ég hvernig var til siðs að nota áfenga drykki á okkar sokka­bandsár­um. En sá kúltúr var allur undir þeim lögum og for­merkjum að sauð­svartur almúg­inn færi sér ekki að voða þegar hann not­aði þetta efni. Og ég vil taka það fram að í þá daga var ekki leyft að selja bjór á Íslandi vegna þess að stjórn­völd voru ákveðin í að forða almúg­anum frá því að vera  út úr drukk­inn frá morgni til kvölds. Eða það var alla veg­anna skýr­ingin sem gefin var og dæmi nú hver fyrir sig hvort spárnar hafi gengið eft­ir, eftir að bjór­banni var aflétt. En aftur að vín­kúltúr í æsku okkar Kára þegar for­ræð­is­hyggjan var í hámarki, auð­vitað til verndar því að sauð­heimskur almúg­inn færi sér ekki að voða.

Í þá gömlu og góðu daga var ekki til siðs þegar Íslend­ingar fengu sér vín, að drekka eitt­hvert létt­víns­sull eða bjór. Enda var hann reyndar ekki á boðstól­um. Nei takk, þá drukku menn bara almenni­legan rudda sem ann­að­hvort hét Íslenskt brenni­vín eða rúss­neskur vodki og svo auð­vitað Seni­ver sem  líka var vin­sælt. Og svo má ekki gleyma blessuðum land­anum sem var hálf­gerð þjóðar­í­þrótt að fram­leiða með mis­jöfnum árangri. Þá var líka sið­ur­inn sá að detta í það eða kannski rétt­ara sagt að hrynja í það. Enda voru vín metin góð þegar styrk­leik­inn var sem mestur og hægt var að ná því tak­marki að verða sem fyllstur á met­hraða. Í þá daga var það óþekktur kúltúr á Íslandi að setj­ast niður eina kvöld­stund með hvítvíns­glas eða bjór­glas án þess að verða blind­fullur og enda kvöldið með haus­inn í kló­sett­skál­inni ælandi lifur og lung­um. Og Kári hlýtur að muna eftir djamm­inu í Glaumbæ þar sem drykkur húss­ins var vodki í kók eða eitt­hvað á svip­uðum styrk­leika og ástandið á fólk­inu í stíl við það. Eða í Þórs­kaffi þar sem engar vín­veit­ingar voru og í raun bannað að drekka vín þar inn­an­dyra. Það furðu­lega var að ég man ekki eftir öðru en flestir hafi verið þar á rass­gat­inu úr vín­drykkju sem átti ekki að vera leyfi­legt. Enda var það keppn­is­í­þrótt meðal ungs fólks í þá daga hverjum tæk­ist að smygla sem mestu af víni inn í Þórs­kaffi. Jafn­vel var gengið svo langt að hífa heilu flösk­urnar með snær­is­spotta upp í kló­sett­glugg­ann sem var á efri hæð­inni. Og svo þegar ballið var búið á kristi­legum tíma auð­vitað að boðun stjórn­valda þá hélt djam­mið áfram í ein­hverju heima­hús­inu. Og ef þið haldið að partíið hafi logn­ast út af þegar allt vín var búið þá er það tómur mis­skiln­ing­ur. Í þá daga þurfti ekki annað en hringja á vissa leigu­bíla­stöð og biðja um góðan bíl með vökvastýri og viti menn hann var mættur fyrir utan húsið tíu mín­útum seinna. Hvort bíll­inn var með vökva­stýri eða ekki skipti ekki máli í þessu sam­bandi því öruggt var að skottið var fullt af brenni­víni sem bíl­stjór­inn seldi svo á upp­sprengdu verði. Og í þessum við­skiptum var ekk­ert spurt eftir lög­legum vín­kaups­aldri eða álíka titt­linga­skít. Þarna gilti ein­ungis að eiga pen­inga og þá stóð skottið upp á gátt fyrir hverjum sem kaupa vildi. Allur þessi villi­manns­legi kúltúr með vín á Íslandi hafði þró­ast vegna boða og banna sem stjórn­völd settu og héldu í sínum barna­skap að þar með færi fólk sér ekki að voða við að með­höndla vín.

Ég get ekki látið það vera að láta flakka með minn­ingu sem ég varð vitni að í æsku og er um það hvernig margt full­orðið fólk not­aði áfengi í þá daga. Ég hef sjálf­sagt verið um ell­efu ára gam­all og staddur í fjár­réttum austur í sveitum þaðan sem ég er ætt­að­ur. Myndin er af einum virðu­legum bónda í sveit­inni sem hafði verið lagður til upp við rétt­ar­vegg­inn stein­dauður úr áfeng­is­drykkju og greini­lega búin að míga á sig í þokka­bót. Þar stutt frá stóðu svo aðrir mekt­ar­bændur úr sveit­inni í einum hnapp og sungu af mik­illi inn­lifun lag­ið. „Fram í heið­anna ró.“ Og ég man ekki betur en ástandið á sumum þess­ara söng­fugla hafi verið á þann veg að þeir væru á leið­inni með að taka sér far með þeim hland­blauta inn í drauma­land­ið. Allir þessir menn sem þarna um ræðir voru alls ekki þekktir fyrir að drekka vín dags­dag­lega og höfðu jafn­vel virki­lega skömm á útlend­ingum sem sífellt væru að sulla í bjór. Þetta fékk maður alla veg­anna að heyra á sínum upp­vaxt­ar­ár­um. Þeir tóku hins vegar inn áfeng­is­skammt­inn á einum degi sem fólk í löndum sem bjó við frjáls­lynd­ari og sið­aðri áfeng­is­kúltúr tók á ein­hverjum vikum eða mán­uð­u­m. 

En aftur að þessu opna bréfi sem Kári Stef­áns­son skrif­aði til Áslaugar Örnu dóms­mála­ráð­herra. Þar heldur hann því fram að hún sé að leggj­ast í vík­ing til þess að auka neyslu á áfengi og stuðla um leið að meiri vanda­málum sem vissu­lega fylgir ef neyslan verður meiri. En þarna er ég ekk­ert viss um að neyslan verði meiri, þótt Kára og fleirum finn­ist það furðu­leg afstaða. Ef við byrjum til dæmis á því að velta fyrir okkur þess­ari hug­mynd dóms­mála­ráð­herra um aukið frelsi að kaupa áfengi í gegn um net­ið. Í fyrsta lagi ef við tökum þann hóp sem er verst staddur í sinni áfeng­is­neyslu og er jafn­vel heim­il­is­laus af þeirri ástæðu. Þá get ég ekki ímyndað mér að margir af þeim eigi tölvu svona yfir­leitt. Fyrir utan hvað það væri fárán­legt að láta sér detta það í hug að þeir færu að panta sér vín í gegn um netið sem þeir þyrftu svo að bíða eftir í ein­hverja daga. Og þetta á líka við um þá sem eru langt leiddir af þessum sjúk­dómi en eiga heim­ili og tölvu. Þeir munu ekki bíða í ein­hverja daga með að fá sinn skammt sem þeir þurfa á að halda ekki seinna en strax. Þeir einu sem mér dettur í hug að muni panta sér vín í gegn um netið eru þeir sem eru vand­látir á vín­teg­und­ir. Þeir munu not­færa sér þennan vett­vang til þess að panta þær teg­undir sem fást ekki í Áfeng­is­verslun rík­is­ins. En það er ekki sá hópur sem Kári og hans skoð­ana­bræður þurfa að hafa áhyggjur af.

Síðan skulum við velta fyrir okkur þessu atriði sem dóms­mála­ráð­herra datt líka í hug, um að leyft yrði að aug­lýsa áfengi í fjöl­miðlum á Íslandi. Auð­vitað dettur fólki það fyrst í hug að áfeng­is­neysla muni aukast og vanda­málin sem af þeim hlýst verða meiri. En er það svo? Ég er bara alls ekki viss. Í fyrsta lagi eru áfeng­is­aug­lýs­ingar út um allt í Íslensku sam­fé­lagi. Þær eru í erlendum blöðum og tíma­ritum sem fólk er áskrif­endur af eða kaupir í næstu bóka­búð. Þær eru á erlendum sjón­varps­rásum og á efn­isveitum sem fólk streymir á net­inu. Ekki síst ungt fólk og það fer bara vax­andi með auk­inni alþjóða­væð­ingu. Jafn­vel er hægt að sjá þetta í inn­lendum miðlum þrátt fyrir að það sé bannað með því að klína orð­inu lét­töl í eitt hornið og þá er allt í sóm­an­um. Því­lík hræsni. En þá spyr fólk. Er það ekki einmitt til­gangur selj­anda ein­hverrar vöru að auka söl­una með því að aug­lýsa hana? Jú, meira að segja ég get verið sam­mála þessu nema kannski ekki á þann hátt að vanda­mál sem fylgir áfeng­is­neyslu verði meiri. Hugsum okkur ungt fólk sem ætlar að fara á þjóð­há­tíð í Vest­manna­eyjum og er ákveðið í að kaupa einn kassa af bjór til far­ar­inn­ar. Þau verða sam­mála því að þessi bjór­kassi skuli vera af teg­und­inni Túborg, en eftir að stór og glæsi­leg aug­lýs­ing birt­ist þeim í ein­hverju blaði þá var ákveðið að skipta yfir og kaupa Carls­berg frek­ar. Þarna í þessu dæmi tókst öðru fyr­ir­tæk­inu að yfir­buga hitt og auka söl­una á sinni vöru með kröft­ugri aug­lýs­ingu. Nú þyk­ist ég vita að þeir sem ekki eru sam­mála mér í þessu dæmi bendi strax á að þetta unga fólk muni auð­vitað bæta Carls­berg kass­anum við hinn kass­ann og þar með verði aukin neysla í hópn­um. Nú getur það vel verið að sú verði raunin en þá ætla ég að full­yrða að það hafi verið fyrir miklar efa­semdir um það að einn kassi myndi duga til far­ar­inn­ar. Því ef ungt fólk er eitt­hvað líkt því sem það var á mínum ung­dóms­árum þá lætur það ekki henda að það verði skortur á áfeng­is­byrgðum þegar farið er í slíkar ferð­ir. Og ég skal fús­lega við­ur­kenna það að kröftug aug­lýs­ing getur haft áhrif á það hvaða teg­und verður fyrir val­inu og það vita þeir sem höndla með þessa vöru og þess vegna aug­lýsa þeir. Ég get þess vegna bætt því við að fjöl­þjóðaris­inn Coka Cola sem hefur aug­lýst svaka­lega í gegn um tíð­ina eykur ekki við gos­drykkja­þamb í heim­in­um. En neysla á gos­drykkj­um  hefur frekar dreg­ist saman að mér skilst vegna auk­innar heilsu­vit­undar hjá fólki. Þeir ein­ungis aug­lýsa meira til þess að selja meira en keppi­naut­ur­inn. Svo er við þetta að bæta að flestir fjöl­miðlar á Íslandi sem manni skilst að rambi á barmi gjald­þrots mundu fagna nýrri tekju­lind til þess að reka sig og standa jafn­fætis erlendum fjöl­miðlum á þessu sviði.

Nú fer sjálf­sagt ein­hver sem les þetta að velta því fyrir sér hvort ég sé einn af þessum heila­þvegnu sjálf­stæð­is­mönnum sem verði að taka upp hansk­ann fyrir einn ráð­herra þess flokks. En því er til að svara að þeir sem þekkja mig vita að þessi hug­detta er fjar­stæðu­kennd. Ég hef þvert á móti haft frekar skömm á þessum flokki og talið hann vera drag­bít á íslensku sam­fé­lagi. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn er grímu­laust hags­muna­banda­lag fyrir ákveðna hópa og því miður búin að móta okkar litla sam­fé­lag á þann hátt að maður hefur á til­finn­ing­unni að þeir hirði rjómann af sam­eig­in­legum auð­lindum okkar mánuð eftir mánuð og ár eftir ár. En því miður verður ekki litið fram hjá því að þessi flokkur er búin að vera ráð­andi afl í íslensku sam­fé­lagi síð­ast­liðin hund­rað ár og allt útlit fyrir að hann verði það eitt­hvað áfram. Þess vegna er það fagn­að­ar­efni að það skuli koma ein­hver frjáls­lynd­is­tónn úr þess­ari átt og vottur þess að við séum fær­ast nær öðrum þjóðum hvað varðar þá til­finn­ingu að stjórn­völd treysti þegn­un­um.

Og þá er ég kannski komin að kjarn­anum á því hvað fór mest í taug­arnar á mér við þetta mál og ástæð­unni fyrir því að ég er að skrifa þennan pistil. Hvers vegna í fjand­anum þarf ég enn einu sinni að búa við það, kom­inn á gam­als­ald­ur, að fram spretti ein­hverjir sjálf­skip­aðir siða­post­ular öskr­andi um, að ef við á Íslandi færumst eitt­hvað nálægt því sem gengur og ger­ist í lönd­unum hérna í kring um okkur þá fari stór hluti þjóð­ar­innar sér að voða. Og það hlægi­lega, eða eigum við að segja það grát­lega við þetta er að hluti af þessum siða­postulum býr í þessum löndum þar sem áfeng­is­kúltúr er mun frjáls­legri heldur en á Íslandi. Frá því að ég man eftir og fór að fylgj­ast með íslenskum þjóð­málum hef ég orðið vitni af þess­ari sjúk­legu for­ræð­is­hyggju. Jafn­vel á sínum tíma þegar átti að koma sjón­varp á Íslandi þá byrj­uðu siða­post­ul­arnir að góla um að þjóðin myndi ekki höndla það. Og svo aftur seinna þegar átti að senda út sjón­varp í lit þá þótti það of mik­ið. Jafn­vel sum orðin sem þá voru látin falla eru bein­línis hlægi­leg í dag, eins og að morðin í glæpa­mynd­unum yrðu svo raun­veru­leg að hin sak­lausa alþýða Íslands gæti ekki höndlað það. Síðan er hægt að rekja sög­una í hverju mál­inu á fætur öðru. Þegar við gengum í EFTA og svo seinna ESS þá átti hin Íslenska þjóð að standa hjá á meðan útlend­ingar hirtu af okkur vinnu og annað fémætt sem hérna var að finna. En reyndin varð heldur betur önn­ur. Hagur okkar stór­batn­aði og því miður jaðr­aði frekar við að við mis­not­uðum útlend­inga sem hingað komu til þess að vinna fyrir okk­ur. Þegar aflétt var bjór­banni átti hver vinnu­stað­ur­inn á fætur öðrum að vera óstarf­hæfur sökum þess að starfs­fólk yrði svo ölvað frá morgni til kvölds. En reyndin varð sú að vín­kúltúr á Íslandi stór­batn­aði og ég man ekki betur en að hafa heyrt um að dregið hafi úr áfeng­is­neyslu ungs fólks á Íslandi frá þeim tíma. 

Ég gæti haldið áfram enda­laust um þessa sjúku for­sjár­hyggju sem sumir Íslend­ingar eru haldnir en ég læt mér nægja að nefna eitt í við­bót. Á þeim tíma þegar amer­íski her­inn dvaldi hér á landi var það mikið rifr­ild­is­mál og ekki síst fyrir það að hann hefði svo mikil og óæski­leg áhrif á alþýðu Íslands. Þarna var aðal­lega verið að tala um sjón­varp og útvarp sem her­inn var með á sínum snær­um. Það þótti nátt­úr­lega stór­hættu­legt að land­inn gæti náð þessum útsend­ingum og þess vegna náð­ist það í gegn að útsend­ing var tak­mörkuð við varn­ar­svæð­ið. Sem betur fór tókst það ekki að öllu leyti þannig að útsend­ingar náð­ust í Kefla­vík sem sumir segja að hafa orðið til þess að fleiri tón­list­ar­snill­ingar hafi fæðst þar en ann­ars staðar á Íslandi. Og dæmi nú hver fyrir sig.

Ég hóf þessi skrif á því að deila hart á Kára Stef­áns­son og kall­aði hann gamlan fret­hólk í fyr­ir­sögn en eftir á íhug­aði ég hvort þar væri einum of langt geng­ið. En svo ákvað ég að láta slag standa vegna þess að í mínum huga fellst í þessu orði ákveðin aðdáun á þessum manni. Hann hefur oft verið orð­hvass og hitt í mark í þeim greinum sem hann hefur skrifað og þar hef ég oft verið honum sam­mála. Ég er líka þeirra skoð­unar að Kári sé afskap­lega fær maður í sinni fræði­grein fyrir utan að hann er bráð skemmti­legur karl­inn.