Við búum við það að  vera sú þjóð í heim­inum þar sem flest vinn­andi fólk gengur í stétt­ar­fé­lög, eða um 90%, og almenn sátt er um félög­in. Þar á eftir kemur Sví­þjóð með ein­ungis um 66% þátt­töku sam­kvæmt tölum frá statista.

Það segir okkur að Íslend­ingar hafa verið og eru virkir í bar­átt­unni fyrir hags­munum launa­fólks og einnig hvað laun­þega­hreyf­ingar síð­ast­liðna öld hafa unnið aðdá­un­ar­vert starf í þágu félags­manna sinna.

Stétt­ar­fé­lög berj­ast að sjálf­sögðu ekki ein­ungis fyrir launa­hækk­unum heldur einnig fyrir sjálf­sögðum rétt­indum hvers vinn­andi ein­stak­lings á öllum sviðum eins og um vinnu­tíma, orlof, jafn­rétti og fleira. Launa­hækk­anir hafa þó verið áber­andi síð­ast­liðin ár í bar­átt­unni enda ein mik­il­væg­asta krafa félags­manna. Sú bar­átta hefur ekki verið án árang­urs enda standa stjórn­endur stétt­ar­fé­laga fast á bak­við sitt fólk.

Nú er þó komin upp sú staða að beinar launa­hækk­anir eru ekki að skila sér í auknum kaup­mætti.

Launa­hækk­anir

„Wa­ge-price Spiral" kenn­ingin er eitt­hvað sem ber að hafa huga, þar sem hækkun launa eykur eft­ir­spurn á vörum, sem eykur verð, sem eykur eft­ir­spurn á launa­hækk­un­um. Þó eru til tól sem yfir­völd beita til að sporna við þróun þess­arar hringrás­ar.

Launa­kostn­að­ur, sem saman stendur af vinnu­launum og öllum til­fallandi gjöldum sem fyr­ir­tækin greiða til þess að hafa starfs­fólk í vinnu, er hluti af kostn­að­ar­dreif­ingu fyr­ir­tækja sem meðal ann­ars getur haft áhrif á verð­lag. það er þó ekki endi­lega alltaf sam­hengi þar á milli en vert að hafa til hlið­sjón­ar.

Á óvissu tímum sem þessum berj­ast fyr­ir­tæki í bökkum við að borga fastan kostn­að, líkt og launa­kostn­að, í sumum til­fellum án nokk­urrar inn­komu. Það segir sig sjálft að þau fyr­ir­tæki sem ekki standa vel er varðar eigið fé munu ekki koma vel út úr þeim aðstæð­um. Ríkið hefur þó gefið út veg­lega pakka og lausnir til aðstoðar þeim fyr­ir­tækj­u­m.  Þau sem hafa sinnt raun­hæfri áætl­ana­gerð og hag­ræð­ingu munu að öllum lík­indum lifa af og því fyrr sem ástand­inu linnir því fleiri störfum verður bjarg­að. Þrátt fyrir aðdá­unar verð við­brögð stjórn­valda vegna far­ald­urs­ins er óvissan enn mik­il.

Fylgni milli launa­hækk­ana og kaup­máttar hefur farið minnk­andi síð­ustu tvö ár, eins og sjá má á tölum Hag­stof­unnar frá árunum 2012-2020.

Ef halda á áfram að styrkja kaup­mátt fólks þ.e.a.s að launin hrökkvi fyrir lífs­nauð­synjum um hver mán­aða­mót, þarf að hafa í huga rót­ina sem vegur hvað þyngst. 

Lán, leiga og vextir

Ég tel að tími sé kom­inn, þó án þess að sleppa tak­inu af launa­þróun og jafn­rétti á vinnu­mark­aði, að beina spjótum að þunga­vigt­inni í reikn­ingum launa­fólks.

Bar­áttan um betri kjör þarf að bein­ast í meira mæli að lána­stofn­un­um, leigu­mark­aði og rót vand­ans, fast­eigna­mark­aðn­um.

Meiri sam­keppni og sann­gjarn lag­ara­mmi í kringum þessa geira tel ég að væri stærsti lið­ur­inn í að auka kaup­mátt launa­fólks á næstu árum.

Helstu útgjöld eru jú þessir þrír liðir hver ein­ustu mán­aða­mót.

Fákeppni og við­skipti tengdra aðila, eða frænd-­sam­leg við­skipti, hafa valdið bjag­aðri verð­stýr­ingu og mis­beit­ingu á þessum mörk­uð­um. Stór fjár­fest­ing­ar­fyr­ir­tæki moka undir sig lóðum og fjöl­býl­um; megin áherslan á að hagn­ast frekar en að svara eft­ir­spurn. Til verður offram­boð á hús­næði sem vinnur gegn þeim vanda sem upp er kom­inn og fer versn­andi ef til rót­tæk­ari aðgerða verður ekki grip­ið.

Vand­inn liggur í því að margir þeir sem sitja við stjórn ríkis og sveit­ar­fé­laga eiga hags­muna að gæta hvað þessi mál varða. Bendi ég sér­stak­lega til Gamma hf. og tengdra félaga.

Biðla ég því til stétt­ar­fé­laga, sem hafa gert okkur að einu far­sælasta landi heims hvað varðar rétt­indi og rétt­læti á vinnu­mark­aði og einnig til alþing­is, að leggja áherslu á að berj­ast fyrir breyt­ingum á þessum megin þáttum útgjalda heim­il­anna og þannig styrkja kaup­mátt almenn­ings. Sann­gjarna leigu, sann­gjörn lán og vexti.

Hvað ger­ist nú?

Nú þegar þjóð­in, líkt og heim­ur­inn all­ur, sér fram á erf­iða tíma, horfum við aftur á tíma­bilið frá síð­ustu kreppu. Síðan þá hafa lúxus­í­búðir og ara­grúi af hót­elum risið án hafta í anda góð­æris og skyndigróða.

Mik­il­væg tann­hjól í efna­hags­kerfi þjóð­ar, líkt og ferða­iðn­aður og fast­eigna­mark­að­ur, eru stoðir sem ber að vernda og styrkja með lang­tíma áætl­un­um, ekki skyndigróða. Nær hömlu­laus upp­bygg­ing sem fer að mestu öll fram á erlendum lánum í þeim til­gangi að koma inn á mett­aðan markað er ekki hag­kvæm aðferð til þess.

Nú þegar við sjáum fram á auð hót­el­her­bergi og tómar íbúðir getur maður ekk­ert annað en vonað að skuld­irnar lendi sem minnst á skatt­greið­endum og fyr­ir­tækin beri ábyrgð. Von­andi höfum við lært eitt­hvað af síð­ustu kreppu. Því miður er lík­legri sú útkoma að gróði verði tekin út, kennitala sett í gjald­þrot og skatt­greið­endur sitji uppi með reikn­ing­inn. Aft­ur.