Banka­hrunið reynd­ist Evr­ópu­sam­band­inu (ESB) mjög erfið próf­raun. Nú segja ýmsir að kór­ónu­far­sóttin verði því miklu erf­ið­ari, og sumir spá því að ESB rifni í sundur á næst­unni.

Aðal­lega er nú rætt um and­stæður milli norð­urs og suð­urs innan ESB. Norð­ur­þjóð­irnar eru Hol­lend­ing­ar, Dan­ir, Sví­ar, Finn­ar, Aust­ur­rík­is­menn, Lúx­em­borg­ar­ar, og Þjóð­verjar, og jafn­vel Eystra­salts­þjóð­irnar með. Suð­ur­þjóð­irnar eru Ítal­ir, Grikkir, Spán­verjar, og Portú­gal­ar, og Frakkar hafa veitt þeim nokkurn stuðn­ing. - Auk þess hefur mik­ill ágrein­ingur blossað upp af öðrum ástæðum vegna stjórn­ar­stefnu í Ung­verja­landi og Pól­landi.

Suð­ur­þjóð­irnar kvarta og heimta aðstoð og fjár­fram­lög, eins og fyrri dag­inn. En mál­staður þeirra er mjög skadd­aður af eigin til­verkn­aði þeirra sjálfra. Ítalir hafa ýtt öllum nauð­synja­verkum á undan sér um langt ára­bil, og margir minn­ast þess að Berlusconi þáv. for­sæt­is­ráð­herra svar­aði ábend­ingum Þýska­landskansl­ara með per­sónu­legu níði á ítalska þing­inu. Fátt hefur lag­ast síðan þá þar í landi, og nú er talað um að alþýðan á Suð­ur­-Ítalíu hafi engar stoðir aðrar til fram­færslu en lán frá hefð­bundnum glæpa­sam­tök­um. Ekki er staða mála skárri í Grikk­landi. Við höfum öll djúpa samúð með grískri alþýðu eftir hremm­ing­arnar á liðnum ára­tug. En fram­koma grískra stjórn­valda, banka­herra og grísku auð­stétt­ar­innar var skelfi­leg og olli því að mjög erfitt hefur verið að finna leiðir Grikkjum til hjálp­ar. 

Gremja grefur um sig meðal almenn­ings í suðr­inu, og mönnum finnst þeir mæta fyr­ir­litn­ingu á vett­vangi ESB. Sjálf­sagt er nokkuð til í þessu mati, enda þótt fyr­ir­litn­ingin bein­ist að stjórn­völd­um, banka­herrum og auð­stétt land­anna fremur en að almenn­ingi.

Nú benda Hol­lend­ingar á að kröfur um útgáfu sam­eig­in­legra skulda­bréfa ESB leiði ein­fald­lega til þess að norð­ur­þjóð­irnar verði látnar borga brús­ann. Þeir benda á að eftir ára­tuga­langa þátt­töku í ESB eigi suð­ur­þjóð­irnar aldrei neina vara­sjóði eða við­laga­sjóði. Þeir minna á að norð­ur­þjóð­irnar leggja árlega stórfé í svæða­þró­un­ar­sjóði, sam­lög­un­ar­sjóði og fram­fara­sjóði ESB sem gangi að veru­legu leyti til suð­ur­þjóð­anna. Kjós­endur í Hollandi og Þýska­landi vita t.d. full­vel hvernig á því stendur að heilsu­gæsla er orðin svo full­komin á Spán­ar­strönd sem dæmin sanna. Beint og óbeint er kostn­aður greiddur úr norðrinu, gegnum kassa í Brus­sel. 

Norð­ur­þjóð­irnar segja að suð­ur­þjóð­irnar noti ESB sem skálka­skjól. Þær hirði stórfé til sín í styrkjum og fram­lögum ár eftir ár, en komi sér enda­laust undan því að vinna á óskil­virkni, nefnda­bákni, skattsvikum og spill­ingu. Bent er á að í suðr­inu tíðkast alls konar fríð­indi, snemm­tek­inn líf­eyr­ir, auka­frí­dag­ar, búsetu­styrkir, skatta­fríð­indi og hvað eina annað sem engin norð­ur­þjóð léti sér detta í hug að veita sér. Og allt er þetta greitt og varið með ESB, á kostnað norð­ur­þjóð­anna. 

Nú hefur auð­mað­ur­inn Georg Soros lagt til að gefin verði út skulda­bréf án end­an­legs gjald­daga í þessu sama skyni, en það mun sjálf­sagt litlu breyta. Sam­kvæmt venju­reglum ESB verður þetta samn­inga­þóf með enda­lausum næt­ur­fund­um, áfanga fyrir áfanga, og lýkur með ein­hvers konar sætt sem engir verða fylli­lega ánægðir með. Og þannig geta ágrein­ing­ur­inn og gremjan áfram grafið um sig innan ESB.

En ástæða er til að staldra við óskir um útgáfu sam­eig­in­legra skulda­bréfa. Þessi sama krafa var hávær eftir banka­hrun­ið. Sam­eig­in­leg skulda­bréf ESB verða auð­vitað greidd úr norðr­inu. En ekki er nóg með það. Af þeim leiðir að ESB verður að taka sér miklu meiri afskipti en verið hafa af allri hag­stjórn, rík­is­fjár­mál­um, fjár­mála­kerfi og efna­hags­á­standi innan ESB. Þannig verða þau til þess að þró­unin tekur stóran kipp í átt að sam­eig­in­legu yfir­valdi og yfir­þjóð­legu stór­ríki.

Banka­hrunið og kór­ónu­far­ald­ur­inn núna hafa stað­fest að aðeins þjóð­ríkið hefur lög­mæti í augum almenn­ings til þess að grípa til erf­iðra en nauð­syn­legra aðgerða. Sam­eig­in­leg skulda­bréf stór­skaða stöðu og svig­rúm þjóð­ríkj­anna, en firr­ingin og gremjan vaxa þá að sama skapi. Þjóðir sem hafa lifað við lýð­ræði og mann­rétt­indi krefj­ast þess að sam­fé­lags­valdið hafi lög­mæti í augum og hugum lands­manna sjálfra. Það er allt annað mál að þjóð­ríki geta efnt til sam­starfs og sam­ráða um nauð­synja­mál, til dæmis innan ESB, en fram­fylgnin verður þá áfram að vera í höndum hvers þjóð­ríkis fyrir sig, með eðli­legum hætti. Ríkja­sam­band verður að virða og styðj­ast við full­veldi þjóð­ríkj­anna.

Margir Íslend­ingar hafa fylgst með þróun ESB af áhuga og vita að sam­skipti Íslands og ESB eru einn mik­il­væg­asti grund­vall­ar­þáttur við­skipta­lífs, fram­leiðslu og menn­ing­ar. Flestir Íslend­ingar telja EES-­sam­starfið æski­legt og hent­ugt, en í því felst auka­að­ild Íslands að ESB. En sjálf­sagt renna tvær grímur á ýmsa, bæði hér­lendis og ann­ars stað­ar, ef á það er bent að ein­stök aðild­ar­ríki geta notað ESB sem skálka­skjól fyrir heima­lag­aða spill­ingu, og að ESB er að taka sér yfir­þjóð­legt stór­rík­is­vald, og ekki skánar það að ESB ætli að sætta sig við harð­stjórnir í sumum aðild­ar­ríkj­um, þvert á móti almennum hug­myndum um lýð­ræði.

Höf­undur er fyrr­ver­andi skóla­stjóri.