Nýleg ummæli þeirra Loga Ein­ars­son­ar, for­manns Sam­fylk­ing­ar­innar og Sig­mundar Dav­íðs Gunn­laugs­sonar um jöfnun atkvæða milli lands­hluta má end­ur­segja þannig, að þeir telji jafn­ræði ekki for­gangs­mál. Ummæli Sig­mundar Dav­íðs Gunn­laugs­sonar (SDG) komu mér ekki á óvart, önnur hefðu valdið von­brigð­um. Það sem Logi sagði gerði mig hins vegar agn­dofa. Jöfn­un  mann­rétt­inda hefur verið megin kenni­setn­ing jafn­að­ar­manna frá upp­hafi og Alþýðu­flokk­ur­inn, fyr­ir­renn­ari Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, barð­ist skel­eggur fyrir jöfnun atkvæða­vægis milli byggð­ar­laga, jafn­vel þótt það kost­aði hann áhrif og völd. Í þessu máli er hvert tæki­færi til leið­rétt­ing­ar,  for­gangs­mál. SDG lofar mis­munun á flestum sviðum sam­fé­lags­gerð­ar­inn­ar. Hann er því skoðun sinni trúr. Með Loga gegnir öðru máli. Hann má ekki undir neinum kring­um­stæðum melda sig í sama skip­rúm og SDG.

Hvað mikið misvægi?

Hvenær skyldi, að Loga mati, atkvæða­misvægi mega verða það mikið að leið­rétt­ing verði for­gangs­mál, þre­föld, fjór­föld eða kannski fimm­föld? Jöfnun atkvæða­vægis er merg­ur­inn máls­ins. Það er ekki og má aldrei  verða skipti­mynt, því þarna liggur lyk­ill­inn að sam­fé­lags­legum grund­velli lýð­ræð­is­legra stjórn­ar­hátta. Það er þó huggun harmi nær að Við­reisn heldur kúrs. Af hverju skiptir jafnt atkvæða­vægi máli? Af hverju skipta jöfn hlut­föll karla og kvenna á flestum sviðum svo miklu máli? Af hverju sömu laun fyrir sömu vinnu? Af hverju banna mann­rétt­inda­sátt­málar mis­munun eftir kyni, búsetu og kyn­þætti? Af því að við eigum öll að vera jöfn gagn­vart lög­unum og það erum við aðeins, séum við öll jafn mik­ils metin þegar við kjósum til æðstu valda. 

Af hverju er jafn­ræði mæli­kvarði sem jafn­að­ar­menn líta á sem eins konar trú­ar­játn­ingu? Vegna þess að við erum öll fædd jöfn og teljum að við eigum að hafa jöfn tæki­færi til að þroskast og takast á við líf­ið. Mis­munun atkvæða­vægis er til­flutn­ingur á póli­tísku valdi, frá þeim sem búa við létt­væg­ari atkvæði til hinna sem búa á  þunga­vikt­ar­svæð­um. Það skekkir leik­reglur og litar laga­setn­ing­una. Og einmitt  til þess eru ref­irnir skorn­ir. Dreif­býl­is­flokkar fá fleiri þing­menn kjörna í krafti atkvæða­vægis – ekki í krafti mál­efna­yf­ir­burða eða sann­fær­ing­ar­krafts. Þetta kalla golfarar for­gjöf. 

Fýkur í flest skjól

Já, jafn atkvæð­is­réttur er vissu­lega mann­rétt­inda­mál. En það er ekki síður afdrifa­ríkt við val á vald­höfum því ákvarð­anir þeirra skipta oft sköpum fyrir þjóð­ir. Don­ald Trump, og margir aðrir skoð­ana­bræður SDG, náði völdum í krafti misvægis atkvæða milli kjör­dæma innan BNA. Hann var kos­inn af minni­hluta sem breytt­ist í meiri­hluta vegna þess að sum atkvæði voru hærra metin en önn­ur. Hér heima hafa flokkar einnig  stjórnað í krafti atkvæða­misvæg­is, því við búum einnig við kosn­inga­kerfi sem mis­mun­ar. Það erfðum við frá þeim tíma, þegar bænda­sam­fé­lagið hafði hér bæði tögl og hald­ir. Þau stjórn­mála­öfl sem öðl­uð­ust úrslita­á­hrif á alþingi í krafti misvægis atkvæða, hafa varið þetta kerfi með kjafti og klóm og aldrei hnikað til nema í fulla hnef­ana. Rökin fyrir mis­munun hafa verið svo­lítið á hjörum eftir tímum og aðstæð­um. Nú er sagt að misvægi atkvæða eigi að vega upp óskil­greindan aðstöðumun sem sagður sé t.d. vera á milli Akur­nes­inga og Hafn­firð­inga. 

Ætli það þætti ekki afkára­legt ef atkvæði Kjal­nes­inga við borg­ar­stjórn­ar­kosn­inga væru þyngri en atkvæði okkar sem búum í 101 sem búum jú nær stjórn­ar­ráð­inu? Meti það hver sem vill. Hvar endum við ef mann­rétt­indi verða skipti­mynt í mati á aðstæðum milli hér­aða. Hvað er þá rétt­lát mis­mun­un? Við eigum okkar Trumpa og Borisa sem mæra mis­mun­un, ekki bara í mann­rétt­ind­um, heldur sem víð­ast. Eigum við að ganga þeim á hönd og láta þá ráða? Ef Sam­fylk­ingin hefur þetta sem auka­mál og leggst við stjóra, þá er í flest skjól fok­ið. 

Höf­undur er hag­fræð­ing­ur.