Við erum nátt­úru­lega í tals­verðri óvissu um fram­hald­ið, bæði fram­vindu veiru­far­ald­urs­ins og efna­hags­lífs­ins. ­Samt spá menn í þróun hag­vaxtar og atvinnu­leysis næstu mán­uði og miss­eri, jafn­vel upp á pró­sentu­brot. Bankar, hags­muna­sam­tök og opin­berar stofn­anir hafa sett fram form­legar spár um þetta fyrir árið og það næsta. Út­komurnar eru nokkuð breyti­legar – raunar mjög breyti­leg­ar.

Þau svart­sýn­ustu spá allt að 18% sam­drætti þjóð­ar­fram­leiðslu á árinu en þau bjart­sýnni eru nær 7-9%.

Erlendis ótt­ast svart­sýn­is­menn að kreppu­þró­unin geti orðið eft­ir­far­andi: Heilsu­kreppa> Efna­hag­skreppa> Fjár­málakreppa. Eftir að sótt­vörnum lýkur ríki djúp efna­hag­skreppa sem gæti leitt af sér enn meiri skulda­vanda en þegar var orð­inn, sem geti svo af sér greiðslu­þrot banka og stjórn­valda í fjár­málakreppu, bæði í þró­un­ar­löndum og í hag­sæld­ar­ríkj­unum (sjá hér). Þá færi sann­ar­lega allt á versta veg, með langvar­andi og ófyr­ir­séðum afleið­ing­um. Und­ir­stöður alþjóð­lega kap­ít­al­ism­ans eru veik­ari en menn grun­aði.

Ýkjur Við­skipta­ráðs og Sam­taka atvinnu­lífs­ins (SA)

Þegar svart­sýn­asta spáin er skoð­uð, sú sem kom nýlega frá Við­skipta­ráði og SA upp á 18% sam­drátt í ár, þá virð­ist hún byggð á veik­ari for­sendum en hóf­sam­ari spárnar (sjá hér).  Þar gætir kannski líka þess að þetta eru hags­muna­sam­tök fyr­ir­tækja sem eru að þrýsta á stjórn­völd um styrk­veit­ingar og aðstoð til fyr­ir­tækja. 

Þau sjá sér hag í að dekkja mynd­ina til að auka slag­kraft sinn á bón­bjarg­ar­veg­inum sem liggur til rík­is­ins – sem þau sjá þó gjarnan í líki and­skot­ans í venju­legu árferði! Við höfum því ríka ástæðu til að hafna spá Við­skipta­ráðs og SA.

Lands­banki, Íslands­banki og fjár­mála­ráðu­neytið hafa spáð djúpri en skamm­vinnri sam­drátt­ar­kreppu, upp á í kringum 9%. Góður vöxtur taki svo við strax á næsta ári. Atvinnu­leysið gæti þó orðið að með­al­tali allt að 11% á árinu, segja þau. Alþjóða­gjald­eyr­is­sjóð­ur­inn hafði spáð 7,2% sam­drætti og með­al­at­vinnu­leysi um 8% í ár. Hann spáði líka mjög örum upp­gangi á næsta ári, eða allt að 6% hag­vexti og að atvinnu­leysi fari þá niður í um 7% hér á landi.

Ég held að for­sendur þess­ara hóf­sam­ari spáa eða sviðs­mynda séu lík­legri til að ræt­ast. Það kemur meðal ann­ars í ljós þegar við förum betur ofan í nær­mynd­ina á Íslandi.

Ísland: Almenn kreppa breyt­ist í kreppu ferða­þjón­ust­unnar

Eftir vel heppn­aðar sótt­varn­ar­að­gerðir erum við að opna atvinnu­lífið – skref fyrir skref. Þegar er farið að draga úr atvinnu­leysi, sam­kvæmt upp­lýs­ingum Vinnu­mála­stofn­un­ar. Atvinnu­leysi fór í 17,8% í apríl (sam­tals á atvinnu­leys­is­skrá og í hluta­bóta­leið). Á fyrstu tveimur vik­unum í maí fækk­aði um 7500 manns í hluta­bóta­leið (sjá hér). Það mun halda áfram.

Vinnu­mála­stofnun spáir nú að atvinnu­leysi í maí fari niður í 14,8%. 

Með enn meiri opnun fer atvinnu­leysis síðan neð­ar. Gæti orðið á bil­inu 10-12% í júní og síðan lækkað frek­ar. Það sem ger­ist er að með meiri opnun fer meg­in­hluti atvinnu­lífs­ins aftur á þokka­legt ról. Ekk­ert góð­æri en starf­semi ætti víða að vera alveg við­un­andi.

Ferða­þjón­usta og greinar bein­tengdar henni verða áfram í vanda, raunar í sér­stöðu. Skoðum það nánar í sam­hengi. Á mynd­inni hér að neðan má sjá sam­hengi ferða­þjón­ust­unnar í atvinnu­líf­inu á Íslandi, út frá skipt­ingu vinnu­afls milli atvinnu­greina.

Í lok árs 2019 var ferða­þjón­usta og tengdar greinar með um 14,4% af vinnu­afl­inu á Íslandi. Það hafði lækkað lít­il­lega frá 2018. Gisti- og veit­inga­staðir voru með um 7,5% vinnu­aflsins. Um 85% vinn­andi fólks var í öðrum greinum en ferða­þjón­ustu. Megnið af því fólki ætti að geta verið í þokka­legri stöðu. Stærstur hluti íslenska atvinnu­lífs­ins ætti því að geta verið kom­inn á þokka­legan skrið í sum­ar.

En ef ferða­þjón­usta og tengdar greinar verða áfram í djúpri kreppu eigum við þá að búast við að allt starfs­lið þeirra greina, 14-15% vinnu­aflsins, verði áfram atvinnu­laust, eins og svart­sýn­ustu spárnar gera ráð fyr­ir?

Nei, það er ólík­legt og órök­rétt.

Ferða­þjón­usta og tengdar greinar munu ekki deyja alveg út. 

Íslend­ingar munu nota ein­hvern hluta ferða­þjón­ustu og veit­inga­staða í sumar og síðan losnar smám saman um flug milli landa. Ein­hver hluti ferða­þjón­ust­unnar mun hafa ein­hverja starf­semi í sum­ar. Rík­is­stuðn­ing­ur­inn mun einnig tryggja það.

Annað sem léttir róð­ur­inn er eft­ir­far­andi:

Í venju­legu árferði stólar ferða­þjón­ustan í stórum stíl á erlent skamm­tíma­vinnu­afl. Allt að helm­ingur starfs­fólks á hót­el­um, veit­inga­stöðum og bíla­leigum er af þeim toga. Það sem meira er, stór bylgja af erlendu skamm­tíma­vinnu­afli hefur á síð­ustu árum verið flutt til lands­ins í mars til maí til að vinna við ferða­þjón­ust­una á háanna­tím­an­um. Síðan hverfur drjúgur hluti þess fólks aftur á brott yfir vetr­ar­tím­ann.

Það fólk hefur ekki komið inn til lands­ins núna í vor og því þarf ekki að greiða þeim atvinnu­leys­is­bætur í sum­ar. 

Með öðrum orð­um, atvinnu­leys­is­vand­inn tengdur ferða­þjón­ustu verður ekki eins stór og hefði orðið ef kreppan hefði byrjað í júlí eða ágúst. Þetta léttir róð­ur­inn í sum­ar. Mikil not ferða­þjón­ust­unnar á erlendu skamm­tíma­vinnu­afli end­ur­speglar mik­inn sveigj­an­leika sem gerði þann ofur­vöxt sem varð hér í ferða­þjón­ustu á skömmum tíma mögu­leg­an. Ferða­þjón­usta er við­kvæm atvinnu­grein og ekki heppi­leg und­ir­staða atvinnu­lífs í of mik­illi stærð. Við blasir að hún mun drag­ast saman til skemmri tíma og senni­lega er skyn­sam­legt að hafa meira hóf á vexti hennar í fram­tíð­inni.

Því þarf nú að flytja vinnu­afl þaðan að ein­hverju leyti til ann­arra greina, með skyn­sam­legri atvinnu­stefnu, eins og ASÍ hefur bent á (sjá hér).

Þetta verður við­ráð­an­legt

Ef allt ferð á besta veg og veiran losar tökin á heims­hag­kerf­inu þá gæti atvinnu­leysi hér verið komið niður í 6-8% í haust. En ef veiran nær sér á nýtt flug með haustinu, hér eða í heim­inum almennt, þá getur þetta auð­vitað orðið verra.

Læknar segja þó að nýr far­aldur verði við­ráð­an­legri í heil­brigð­is­kerf­inu, með­ferð hafi batnað með auk­inni þekk­ingu og ein­hver lyf finn­ast sem að gagni koma. Úr dán­ar­líkum dreg­ur. 

Það verður því varla þörf fyrir jafn víð­tækar lok­anir í seinni bylgju far­ald­urs­ins. Á næsta ári gæti bólu­setn­ing komið til sög­unnar og gjör­breytt stöð­unni til hins betra – jafn­vel leyst vand­ann meira og minna.

Á Íslandi er aug­ljós­lega útlit fyrir þokka­lega end­ur­reisn í sumar og von­andi enn frekar á næsta ári.

Höf­undur er pró­fessor við HÍ og sér­fræð­ingur í hluta­starfi hjá Efl­ing­u-­stétt­ar­fé­lagi.