„Tölu­legar nið­ur­stöður rann­sóknar á hag­rænum áhrifum skap­andi greina á Íslandi sem nú liggja fyrir leiða í ljós að skap­andi greinar eru einn af und­ir­stöðu­at­vinnu­vegum þjóð­ar­inn­ar.“

Þannig hefst frétt frá Mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­inu sem birt var fyrir rétt um tíu árum, hinn 1. des­em­ber 2010 en Katrín Jak­obs­dóttir var þá mennta­mála­ráð­herra. Til­efnið var kynn­ing á tölu­legum nið­ur­stöðum rann­sóknar á hag­rænum áhrifum skap­andi greina. Að rann­sókn­inni stóðu: Sam­ráðs­vett­vangur skap­andi greina, Íslands­stofa, Mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyti, Utan­rík­is­ráðu­neyti, Fjár­mála­ráðu­neyti, Iðn­að­ar­ráðu­neyti og Efna­hags- og við­skipta­ráðu­neyti, eins og skipan ráðu­neyta var í þá daga. Helstu nið­ur­stöður voru eft­ir­far­andi:

Tölu­legar nið­ur­stöður rann­sókn­ar­innar sýna að heild­ar­velta skap­andi greina var 191 ma.kr. árið 2009. Þar af var hluti ríkis og sveit­ar­fé­laga um 13% sem er sam­bæri­legt við önnur lönd. Þetta er mun meiri velta en í land­bún­aði og fisk­veiðum sam­an­lagt. Þá er virð­is­auka­skatt­skyld velta skap­andi greina hærri en í bygg­ing­ar­starf­semi og sam­bæri­leg við fram­leiðslu málma. Mat­væla- og drykkja­vöru­iðn­aður veltir tals­vert meira en fyrr­nefndar greinar en í þeirri tölu er fisk­vinnsla og fram­leiðsla mjólk­ur­af­urða með­tal­in. (Sjá hér)

Skýrslan Kort­lagn­ing á hag­rænum áhrifum skap­andi greina kom svo út vorið 2011 og er m.a. aðgengi­leg á heima­síðu Tón­verka­mið­stöðvar. 

Þó nýjar hag­tölur vanti á borð við þær sem fjallað er um í skýrsl­unni vita þeir sem til þekkja – og flestir geta verið sam­mála um – að vegur og veg­semd skap­andi greina á Íslandi hefur síst dvínað á þeim tæp­lega tíu árum sem liðin eru síðan þessi orð voru skrif­uð. Það hefur ítrekað verið talað um hvernig listir og menn­ing hafi blómstrað eftir Hrun­ið. Áhrif opn­unar tón­list­ar­húss­ins Hörpu árið 2011 á umhverfi tón­listar eru til dæmis ekki inni í þessum tölum en þau eru umtals­verð – tón­leika­gestum á tón­leika Sin­fón­íu­hljóm­sveitar Íslands einnar og sér fjölg­aði t.d. um rúm­lega 30.000 árin 2010 til 2017 (hag­stof­a.is). Íslenskum rit­höf­undum hefur vaxið ásmegin síðan töl­urnar voru teknar sam­an, íslenskir hönn­uðir og arki­tektar vekja athygli á alþjóða­vett­vangi, íslensk kvik­mynda­gerð hefur stimplað sig inn á alþjóða­vísu og íslensku tón­list­ar­lífi ásamt útflutn­ingi íslenskrar tón­listar og tón­list­ar­manna er aðeins hægt að lýsa sem blússandi vel­gengni – reyndar svo mik­illi að tón­list­ar­fröm­uðir erlendis í öllum geirum tón­listar klóra sér í hausnum yfir tón­list­ar­gæðum og afkasta­getu svo fámennrar þjóð­ar. Saga sem við kunnum orðið vel en er engu að síður sönn og merki­leg. Tæki­færin virt­ust enda­laus, bæði innan lands og utan. En svo kom kór­ónu­veiran með öllu því sem henni fylg­ir.

Ekk­ert hefur bent til ann­ars en að skil­grein­ing skap­andi greina sem und­ir­stöðu­at­vinnu­vegar sé enn í fullu gildi. Það er óþarfi að tíunda þau áföll, óvissu og vand­kvæði sem hafa steðjað að listum og skap­andi greinum und­an­farna mán­uði. Þau eru að vissu leyti okkar allra og ættu að vera öllum ljós. Ókeypis aðgangur að list­við­burðum á net­inu segir lítið um ástandið en gefur þó mögu­lega skakka mynd af þeim aðstæðum sem þeir sem starfa í menn­ingu eru að glíma við í dag. Það er mik­il­vægt að geta þess að á meðan Helgi Björns hélt móral lands­manna uppi með stofu­tón­leikum var fjöldi tón­list­ar­manna í algerri óvissu og sá ekki fram á að geta fram­fleytt sér og fjöl­skyldu sinni vegna nið­ur­felldra hátíða, tón­leika og tón­leika­ferða – hvað þá að geta greitt laun þeirra fjöl­mörgu sem koma að slíkum við­burð­um. Það er hlé á útsend­ingum frá stofu­tón­leikum Helga en staða tón­list­ar­geirans í heild er óbreytt.

Fjöl­margir aðilar sem starfa í listum og menn­ingu hafa átt í lífs­nauð­syn­legu sam­tali við stjórn­völd um aðgerðir vegna kór­ónu­veiru­far­ald­urs­ins – aðgerðir sem kalla má neyð­ar­að­gerð­ir. Laus­lega má áætla að allir þeir sem stóðu að umræddri skýrslu ásamt fjöl­mörgum ann­arra hafi með einum eða öðrum hætti komið að sam­tal­inu sem hefur staðið síðan far­ald­ur­inn skall á. Sam­talið hefur verið gott en hefur tekið langan tíma og nú er brýn þörf á frek­ari aðgerðum sem koma til móts við vanda þessa atvinnu­veg­ar.

Hug­takið und­ir­stöðu­at­vinnu­vegur hefur vigt. Lík­lega detta flestum í hug atvinnu­vegir á borð við sjáv­ar­út­veg og land­búnað þegar þeir heyra orðið og þess vegna er áhuga­vert að velta upp spurn­ing­unni hver við­brögð yrðu – bæði stjórn­valda og almenn­ings – ef þessir tveir atvinnu­vegir eða stór hluti þeirra væri við það að leggj­ast á hlið­ina vegna kór­ónu­veiru­far­ald­urs, líkt og því er til dæmis farið með tón­list­ar- og sviðs­lista­geir­ann á þessum tíma­punkti. Svari hver fyrir sig en fyrst stjórn­völd líta á listir og skap­andi greinar sem und­ir­stöðu­at­vinnu­veg verða við­brögð og aðgerða­á­ætl­anir vegna heims­far­ald­urs að end­ur­spegla það.

Góðar (menn­ing­ar)­stund­ir.

Höf­undur er fram­kvæmda­stjóri Tón­verka­mið­stöðv­ar.