Málþóf er list og forsætisráðherra er listamaðurinn

Björn Leví Gunnarsson, þingmaður Pírata, skrifar um stjórnarskrármál.

Auglýsing

Í góðri grein sinni í Kjarn­anum fer Stefán Erlends­son yfir þær hindr­anir sem hafa verið í vegi nýrrar stjórn­ar­skrár. Greinin er mjög fróð­leg og vel þess virði að lesa en það eru nokkur atriði í henni sem eru áhuga­verð út frá öðru sjón­ar­horni.

Í grein­inni er nefni­lega þó nokkuð fjallað um mál­þóf, þó það sé mis­aug­ljóst. Hér fyrir neðan tek ég saman dæmi um þau „mál­þóf­stæki“ sem nefnd eru í grein­inni og þing­menn geta beitt.

Kannski finnst ekki öllum öll þau atriði sem ég tel hér upp að neðan vera mál­þóf. Flest telja eflaust að mál­þóf snú­ist um að nota ræðu­stól þings­ins til þess að tala rosa­lega mik­ið. Að hluta til er það rétt því það er eini hluti máls­þófs­ins þar sem meiri­hlut­inn hefur í raun engin úrræði önnur en að bíða. Það er að segja ef þau vilja ekki beita svo­kall­aðri „kjarn­orku­sprengju“ sem felst í því að leggja fram til­lögu um að ljúka umræð­unni. Mál­þóf er hins vegar flókn­ara en svo og felur í raun í sér allar þær aðferðir sem gætu flokk­ast undir það að tefja mál. 

Til að byrja með þá verður að taka það fram að mál­þóf er tví­eggja sverð. Það er hægt að beita því til þess að stöðva góð og slæm mál (og sitt sýn­ist hverjum auð­vitað hvað er gott mál og hvað er slæmt mál). Einnig er hægt að láta aðra beita mál­þófi. Fyrri rík­is­stjórnir hafa til dæmis sett ramma­á­ætlun á dag­skrá til þess að kaupa tíma fyrir önnur mál, vit­andi að stjórn­ar­and­staðan þá stund­ina myndi ekki hleypa breyt­ingum á ramma­á­ætlun í gegn. Eina leiðin til þess að gera það væri einmitt að beita mál­þófi. 

Auglýsing
Það er ekki endi­lega aug­ljóst hvenær er verið að beita mál­þófi. Stundum er ein­fald­lega þörf á mjög mál­efna­legum og löngum umræðum um flókin mál. Ein­hver gæti kallað það mál­þóf af því að við­kom­andi finnst mál­efna­legi ágrein­ing­ur­inn ekk­ert merki­leg­ur. Stundum getur hins vegar verið mál­efna­legt að tefja mál, af því að það vantar í alvör­unni upp­lýs­ing­ar. Mál­þóf getur þannig verið mál­efna­legt ef það er til þess að stöðva slæmt mál eða til þess að afla frek­ari upp­lýs­inga. Í þeim til­fellum er alveg eðli­legt að efast um að rétt sé að nota orðið mál­þóf - sér­stak­lega í sam­an­burði við ómál­efna­legu notk­un­ina á mál­þófi, þar sem er bein­línis verið að fótum troða lýð­ræð­ið.

Því má segja að mál­þóf sé í raun list­grein sem þrífst á stóru gráu svæði milli þess mál­efna­lega og ómál­efn­lega. Í til­viki þeirra dæma sem ég vísa í úr fyrr­nefndri grein Stef­áns þá myndi ég flokka nokkur af þeim sem mál­efna­legt mál­þóf og önnur sem ómál­efna­legt mál­þóf. Ég kýs að nota orðið mál­þóf fyrir þau atriði sem gætu flokk­ast sem mál­efna­leg vegna þess að for­send­urnar eru skýr­ar: Rúm­lega tveir þriðju hlutar kjós­enda í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu sögðu já við grund­vall­ar­spurn­ing­unni um frum­varp stjórn­laga­ráðs. Það þýðir að allar tafir á því að upp­fylla nið­ur­stöður þeirrar þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu eru mál­þóf. Taf­irnar geta samt verið mál­efna­legar ef þær snú­ast um rétt­mætt álita­efni. Grípum nú niður í grein Stef­áns: 

„Áformað var að halda þjóð­­ar­at­­kvæða­greiðslu um frum­varpið jafn­­hliða for­­seta­­kosn­­ing­unum í júní 2012 til að ýta undir kjör­­sókn. En minn­i­hlut­inn á Alþingi beitti mál­þófi til að koma í veg fyrir að slíkt næði fram að ganga. Þjóð­­ar­at­­kvæða­greiðslan var því haldin í októ­ber sama ár.“

Fyrsta dæm­ið, mál­þóf gegn því að kjósa með­fram for­seta­kosn­ing­um, er eins ómál­efna­legt og það getur orð­ið. Þarna var komið í veg fyrir að þjóðin gæti ákveðið sjálf það það sem hún á með réttu að ákveða sjálf (þjóðin er jú stjórn­ar­skrár­gjaf­inn). Að auki kost­aði mál­þófið aðrar kosn­ingar sem er sóun á almanna­fé. 

„Eftir að það [frum­varp­ið] hafði verið lagað að veiga­­mestu athuga­­semdum nefnd­­ar­innar var tíma­­bært að ganga til atkvæða á Alþing­i. Þá varð fjand­inn laus. Stjórn­­­ar­and­­stað­an, með Sjálf­­stæð­is­­flokk­inn í far­­ar­broddi, gekk hrein­­lega af göfl­unum og hélt uppi linn­u­­lausu mál­þófi. Fram­­sókn­­ar­­flokk­­ur­inn, sem hafði stutt stjórn­­­ar­­skrár­­ferlið í byrj­­un, lét heldur ekki sitt eftir liggja.“

Annað dæm­ið, að stöðva atkvæða­greiðslu á þingi, er klass­ískara dæmi um mál­þóf. Alla jafna myndi ég ekki flokka það sem mjög alvar­legt til­felli af mál­þófi en í þessu til­felli er aftur verið að koma í veg fyrir að þjóðin geti haft sín rétt­mætu áhrif. Ofbeldið gegn lýð­ræð­inu verður ekki verra. Hér ber að hafa í huga að þetta er eftir að búið var að fá fjöl­margar umsagnir og sér­fræði­á­lit á frum­varpi stjórn­laga­ráðs. 

„Hér réði þó úrslitum að þáver­andi for­­seti Alþing­is, Ásta Ragn­heiður Jóhann­es­dótt­ir, braut þing­­sköp til að koma í veg fyrir að breyt­ing­­ar­til­laga við til­­lögu nýbak­aðra for­­manna stjórn­­­ar­­flokk­anna og Bjartrar fram­­tíðar um að binda enda á umræð­una kæmi til atkvæða“

Þriðja dæmið er veru­lega svæs­ið. Þar eru þing­sköp brotin til þess að koma í veg fyrir eðli­lega afgreiðslu máls­ins. Að snúa út úr reglum á einn eða annan hátt er ákveðin mál­þófs­að­ferð. Þing­sköp eru þær leik­reglur sem við þing­menn vinnum eftir til þess að passa upp á að allir séu að leika sama leik­inn. Þegar regl­urnar eru svo brotnar til þess að þjóna þeim sem ræður þá gengur það gegn grund­vall­ar­at­riðum lýð­ræð­is­ins.

„Í stað þess að virða nið­­ur­­stöðu lýð­ræð­is­­legrar kosn­­ingar er ráð­ist í heild­­ar­end­­ur­­skoðun stjórn­­­ar­­skrár­innar öðru sinni í „þverpóli­­tísku sam­­starfi“ allra flokka sem eiga sæti á Alþingi með það fyrir augum að ná „breiðri sátt“ um breyt­ing­­ar­til­lögur „að und­an­­gengnu víð­tæku sam­ráði“ (Minn­is­­blað for­­sæt­is­ráð­herra, 22. jan. 2018)“

Auglýsing
Fjórða dæm­ið, að end­ur­ramma umræð­una á þann hátt að nauð­syn­legt sé að ná „breiðri sátt,“ er klass­ískt póli­tískt spil. Þegar nið­ur­stöður kosn­inga sýna fram á stuðn­ing auk­ins meiri­hluta þá þýðir það víð­tæk sátt. Að slá um sig með ein­hvers konar „sátta­tón“ er ekk­ert annað en fyr­ir­sláttur og leik­rit. Leik­ritið snýst um að hljóma sann­gjarn og þegar þeim mál­flutn­ingi er mót­mælt þá lítur mót­mæl­and­inn alltaf út fyrir að vera ósann­gjarn fyrir að vera á móti „skyn­sem­ist­ali.“ Þetta er mál­þóf af tog­anum „að drepa mál­inu á dreif.“

„Höf­uðið er svo bitið af skömminni með því að bjóða upp á sýnd­­ar­lýð­ræði í gegnum svo­­kall­aða „rök­ræðukönn­un“ og „sam­ráðs­­gátt“ til að breiða yfir sví­virð­i­­lega aðför stjórn­­­valda að lýð­ræð­in­u.“

Fimmta dæmið er svo sem ekk­ert hrylli­legt. Að fara í gegnum rök­ræðukönnun og setja málið í annað sam­ráð er ekki ómál­efna­legt. Það er mál­þóf, en ekki ómál­efna­legt. Hvað er svo gert við nið­ur­stöð­urnar getur hins vegar verið ansi ómál­efna­legt eins og ég fór yfir í öðrum pistli.

„Birgir Ármanns­­son, þing­­maður Sjálf­­stæð­is­­flokks­ins, hélt því til dæmis fram að til að sjá vilja þjóð­­ar­innar væri ekki nóg að rýna í nið­­ur­­stöður þjóð­­ar­at­­kvæða­greiðsl­unnar heldur þyrfti einnig að túlka hug þeirra sem ekki mættu á kjör­­stað. Hann komst jafn­­framt að þeirri nið­­ur­­stöðu að þeir sem sátu heima myndu hafa kosið gegn frum­varp­inu“

Sjötta dæmið er sorg­legt. Að reyna að ætla atkvæðum þeirra sem mættu ekki á kjör­stað ákveð­inn mál­stað gengur í báðar átt­ir. Lýð­ræðið virkar þannig að nið­ur­staðan ræðst af þeim atkvæðum sem fólk skilar í atkvæða­kass­ann. Ekki af þeim atkvæðum sem fólk ákvað að skila ekki í kass­ann. Með þessum rökum er bók­staf­lega verið að mæla með því að hætta lýð­ræð­inu nema það sé óvé­fengj­an­leg nið­ur­staða (at­kvæði þeirra sem sátu heima myndu ekki breyta nið­ur­stöðum þó þau væru öll á einn veg). Venju­lega eru það þau sem eru mót­fallin nið­ur­stöðum atkvæða­greiðslna sem nota þessi rök. Svo heyr­ist ekki píp í þeim þegar nið­ur­staða atkvæða­greiðslna er þeim að skapi. Sem dæmi má nefna að við hefðum ekki orðið full­valda árið 1918 ef þeirra rök hefðu orðið ofan á. Kosn­inga­þátt­taka var nefni­lega svo léleg þó nið­ur­staðan hafi verið afger­and­i. 

„Í stefn­u­ræðu sinni á Alþingi 1. októ­ber síð­­ast­lið­inn sagði Katrín Jak­obs­dótt­ir, for­­sæt­is­ráð­herra, að núna væri „tæki­­færi fyrir Alþingi“ til að „breyta stjórn­­­ar­­skrá með skyn­­sam­­legum hætti með almanna­hags­muni að leið­­ar­­ljósi.“

Síð­asta dæm­ið, „tæki­­færi fyrir Alþing­i“, hunsar enn og aftur þær for­sendur sem Alþingi fékk í þjóð­ar­at­kvæða­greiðsl­unni. Það er alveg hægt að breyta stjórn­ar­skrá með skyn­sömum hætti hér og þar. Það heim­ilar stjórn­völdum þó ekki að snúa sér út úr því sem þjóðin sam­þykkti: „Vilt þú að til­lögur stjórn­laga­ráðs verði lagðar til grund­vallar frum­varpi að nýrri stjórn­ar­skrá?“ Það getur aldrei þýtt að hægt sé að upp­fylla nið­ur­stöð­urnar með ein­staka lag­fær­ingum eða við­bótum á núver­andi stjórn­ar­skrá. Það kemur að sjálf­sögðu ekki í veg fyrir sjálf­stæðar upp­færslur á gömlu stjórn­ar­skránni - en þær munu aldrei upp­fylla lýð­ræð­is­legu nið­ur­stöð­una. Allir sem halda öðru fram eru ein­fald­lega að snúa út úr. 

Auglýsing
Um það snýst póli­tík að miklu leyti. Að snúa út úr. Að segja „að við verðum að gera þetta skyn­sam­lega“ þegar ætl­unin er ekk­ert að gera neitt skyn­sam­lega. Þegar mark­miðið er að stöðva mál­ið, þrátt fyrir lýð­ræð­is­legan vilja í atkvæða­greiðslu um ann­að, eða að snúa því svo á hvolf að útkoman er allt önnur en sú sem var lagt upp með. Þess háttar póli­tík er óheið­ar­leg og skemm­and­i.  

Tökum dæmi um aðra spurn­ingu úr atkvæða­greiðsl­unni. Spurn­ing­una um þjóð­kirkj­una. Eins gölluð og sú spurn­ing er og eins ósam­mála og ég er nið­ur­stöð­unum þá voru þetta samt nið­ur­stöð­urn­ar. Ég hef bók­staf­lega ekki umboð til þess að koma í veg fyrir að slíkt ákvæði verði þrátt fyrir allt í nýju stjórn­ar­skrár­frum­varpi. Ég get mælt gegn því og reynt að fá sér­staka atkvæða­greiðslu um það ákvæði, en að beita mál­þófi til þess að koma í veg fyrir að ákvæðið verði í því frum­varpi sem þjóðin fær svo að kjósa um? Ekki séns. Umboð sam­kvæmt þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu er æðra mínu umboði sam­kvæmt almennum þing­kosn­ing­um. Ég starfa í þágu allra í land­inu sam­kvæmt minni eigin sann­fær­ingu. Sú sann­fær­ing er að virða lýð­ræð­is­lega ferla. Ég vildi að ég gæti sagt það sama um alla aðra þing­menn og þar nefni ég for­sæt­is­ráð­herra sem dæmi og vísa í þennan pistil sem rök fyrir máli mínu.

Höf­undur er þing­maður Pírata.

Við þurfum á þínu framlagi að halda

Þú getur tekið beinan þátt í að halda úti öflugum fjölmiðli.

Við sem vinnum á ritstjórn Kjarnans viljum hvetja þig til að vera með okkur í liði og leggja okkar góða fjölmiðli til mánaðarlegt framlag svo við getum haldið áfram að vinna fyrir lesendur, fyrir fólkið í landinu.

Kjarninn varð níu ára í sumar. Þegar hann hóf að taka við frjálsum framlögum þá varð slagorðið „Frjáls fjölmiðill fyrir andvirði kaffibolla“ til og lesendur voru hvattir til að leggja fram í það minnsta upphæð eins kaffibolla á mánuði.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar á þeim níu árum sem Kjarninn hefur lifað. Í huga okkar á Kjarnanum hefur þörfin fyrir fjölmiðla sem veita raunverulegt aðhald og taka hlutverk sitt alvarlega aukist til muna.

Við trúum því að Kjarninn skipti máli fyrir samfélagið.

Við trúum því að sjálfstæð og vönduð blaðamennska skipti máli.

Ef þú trúir því sama þá endilega hugsaðu hvort Kjarninn er ekki allavega nokkurra kaffibolla virði á mánuði.

Vertu með okkur í liði. Þitt framlag skiptir máli.

Ritstjórn Kjarnans: Sunna Ósk Logadóttir, Þórður Snær Júlíusson, Erla María Markúsdóttir, Arnar Þór Ingólfsson, Eyrún Magnúsdóttir og Grétar Þór Sigurðsson.


Já takk, ég vil styrkja Kjarnann!
Þorbjörn Guðmundsson
Er íslenska velferðarkerfið ekki lengur griðarstaður þeirra sem minnst hafa?
Kjarninn 11. janúar 2023
Takk fyrir og sjáumst á nýjum miðli á föstudag
Bréf frá ritstjóra Kjarnans vegna sameiningar við Stundina og þess að nýr framsækinn fréttamiðill verður til í lok viku.
Kjarninn 11. janúar 2023
Sverrir Albertsson
Vatn á myllu kölska
Kjarninn 11. janúar 2023
Lögreglumenn standa vörð um gröfurnar í námunni.
Berjast fyrir þorpi á barmi hengiflugs
Lítið þorp í Rínarlöndum Þýskalands er allt komið í eigu kolarisa. Fyrirtækið ætlar sér að mylja niður húsin og stækka kolanámu sína sem þegar þekur um 80 ferkílómetra. Þetta þykir mörgum skjóta skökku við í heimi sem berst við loftslagsbreytingar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Arnþrúður Karlsdóttir, útvarpsstjóri Útvarps Sögu.
Útvarp Saga telur fjölmiðlastyrki skapa tortryggni og bjóða upp á frændhygli
Fjögur fjölmiðlafyrirtæki hafa til þessa skilað inn umsögnum um frumvarp Lilju Alfreðsdóttur menningar- og viðskiptaráðherra, sem mun að óbreyttu framlengja núverandi styrkjakerfi til fjölmiðla.
Kjarninn 10. janúar 2023
Sólveig Anna Jónsdóttir formaður Eflingar.
Viðræðum slitið og Efling undirbýr verkfallsaðgerðir
Samtök atvinnulífsins hafa hafnað gagntilboði Eflingar um skammtímakjarasamning, sem kvað á um meiri launahækkanir en SA hefur samið um við aðra hópa á almennum vinnumarkaði til þessa. Efling undirbýr nú verkfallsaðgerðir.
Kjarninn 10. janúar 2023
Palestínski fáninn á lofti í mótmælum í Reykjavík. Ísraelskri lögreglu hefur nú verið fyrirskipað að rífa fánann niður á almannafæri.
Fánabann og refsiaðgerðir í Palestínu í kjölfar niðurstöðu Sameinuðu þjóðanna
Degi eftir að ný ríkisstjórn tók við völdum í Ísrael samþykkti allsherjarþing Sþ að fela Alþjóðadómstólnum í Haag að meta lögmæti hernáms Ísraelsríkis á Vesturbakkanum. Síðan þá hefur stjórnin gripið til refsiaðgerða og nú síðast fánabanns.
Kjarninn 10. janúar 2023
Gríðarlega mikil dæling á sandi á sér stað í Landeyjahöfn á hverju ári. Markarfljótið ber hundruð þúsunda tonna af jarðefnum út í sjó og það á til að safnast upp í mynni hafnarinnar.
Vilja sjúga sand af hafsbotni í stórum stíl og flytja út
Eftirspurn eftir íslenskum jarðefnum er gríðarleg ef marka má framkomin áform erlendra stórfyrirtækja um nýtingu þeirra. Vinsældir hafnarinnar í Þorlákshöfn eru samhliða mjög miklar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Meira úr sama flokkiAðsendar greinar