Það er ljóst að efnahagsþrengingarnar vegna Covid-19 munu bitna mismikið á þjóðfélagshópum. Um það vitna bæði innlendar rannsóknir og tölur sem og rannsóknir og varnaðarorð frá alþjóðastofnunum. Nú síðast alvarleg viðvörun frá David Malpass, bankastjóra Alþjóðabankans, en bankinn spáir að um að 110 – 150 milljónir manna muni lenda í sárafátækt árið 2021. Það er óhugnanleg spá sem þjóðir heims verða að taka alvarlega og bregðast við af öllu afli.
Innlendar kannanir og rannsóknir sýna að Ísland er ekki undanskilið stórkostlegri hættu á að kreppan vegna Covid-19 geti aukið ójöfnuð og ýtt verulega undir félagslega einangrun ákveðinna samfélagshópa.
Þrír tekjulægri hópar í hættu
Þrír hópar íslensks samfélags eru nú meira útsettir fyrir ójöfnuði en aðrir hópar vinnumarkaðarins og í meiri hættu en aðrir að verða fátækt að bráð. Þetta er fólk af erlendum uppruna, konur og ungt fólk.
Tölur sanna þetta, enda hefur orðið hrun í þeim atvinnugreinum sem þessir samfélagshópar eru fjölmennastir. Fólk af erlendum uppruna hefur verið afar fjölmennur hluti þeirra sem hafa mannað störf í ferðaþjónustunni undanfarin ár en staða fólks í þeirri atvinnugrein hefur snarversnað undanfarna mánuði.
Atvinnuþátttaka kvenna hefur líka dregist verulega saman vegna Covid-19 eins og tölur Hagstofunnar sýna. Konur hafa í meira mæli en karlar starfað við þjónustustörf en kreppan nú kemur afar illa við þjónustugreinar. Að auki sýna innlendar rannsóknir að heimavinna hefur haft slæm áhrif á konur á vinnumarkaði; þær eru líklegri en karlar sem vinna nú heima til að axla meiri ábyrgð á heimilisstörfum sem kemur niður á framleiðni þeirra.
Allt þetta er ólíkt því sem gerðist í kjölfar Hrunsins 2008, þegar fólkið sem varð verst úti úr þeirri kreppu voru karlar, eignafólk og tekjuhærra fólkið sem vann hjá fjármálafyrirtækjum og stofnunum. En líka fólkið sem tapaði sparnaði og hlutafé og varð fyrir eignamissi. Núna er það tekjulægra fólkið sem verður meira fyrir barðinu á afleiðingum heimsfaraldursins, sem eykur verulega líkurnar á að ójöfnuður aukist enn frekar en hann hefur nú þegar gert.
Hvernig er hægt að mæta þessari stöðu?
Er það með því að veita hátekjufólki sérstakan stuðning eins og núverandi fjárlög gera með lækkun á fjármagnstekjuskatti? Eigum við að styðja sérstaklega við eignafólkið með lækkun á erfðafjárskatti eins og núverandi ríkisstjórn leggur til ? Eiga forgangsverkin nú að vera þau að innleiða skattaafslátt vegna hlutabréfakaupa ? Aðgerðir sem styrkja við vel stæða og fámenna samfélagshópa sem þurfa samt ekki nauðsynlega á styrk að halda.
Margar kenningar í hagfræði sem snúast um viðbrögð við kreppum snúast um að lækka skatta á lágtekjufólk og millitekjufólk. Bæði til að auka kaupmátt þeirra, en ekki síst að verja fólkið í viðkvæmustu stöðunni gegn því að falla í fátæktargildrur sem spretta upp í núverandi ástandi og þar með sporna við vaxandi ójöfnuði sem hefur átt sér stað undanfarna áratugi en eykst svo verulega í kreppum ef ekkert er að gert og ef áhersla yfirvalda er á að bæta hag þeirra efnameiri.
Er ekki einmitt líka ráð að í stað skattalækkunar á hátekjufólk sem er boðað í fjárlögum, að minnka skattbyrði á allra lægstu launin ? Svo er það skattlagning á atvinnuleysisbætur sem er forkastanleg. Hvaða réttlæti felst í því að láta fólk sem fær greitt 289. 500 krónur á mánuði í atvinnuleysisbætur greiða 54.400 krónur af þeim bótum í skatt ? Ekkert myndu margir halda.
Efnahagsstefna undir sterkum áhrifum af úreltri hugmyndafræði
Að stórauka fríðindi stóreigna – og hátekjufólks sem viðbrögð við kreppu sem bitnar mest á láglaunafólki, eru alls ekki til þess fallin að verja þau sem eru í viðkvæmustu þjóðfélagshópunum, heldur standa vörð um stóreignafólk og fámennan hóp hátekjufólks.
Hinir ríku eiga ekki að græða á kreppum með stuðningi yfirvalda. Það er úrelt hugmyndafræði. Efnahagsviðbrögð stjórnvalda í kreppum verða að vera fyrir alla hópa samfélagsins, en þó sérstaklega til að verja jaðarhópana og byggja upp heilbrigða framtíðarsýn fyrir sem flesta í atvinnumálum. Annars verða kreppuviðbrögðin markvisst tæki til að auka innbyggðan mismun kerfisins. Sem er nákvæmlega það sem við erum að sjá hér á landi. Og það er þvert á það sem helsti hagfræðingur heims, Thomas Piketty, sem hefur greint ástæður ójöfnuðar, hefur lagt til og fleiri málsmetandi hagfræðingar hafa talað fyrir nú.
Það er gríðarlega mikið í húfi að rétta leiðin sé valin í þeirri flóknu stöðu sem þjóðin er stödd í. Það sem skiptir mestu máli nú er að verjast aukinni fátækt fólks. Að búa til störf, bæði beint og með skynsamlegum stuðningsaðgerðum. Ekki bara einhver störf, heldur góð og græn, umhverfisvæn störf og koma í veg fyrir að Covid-19 auki ójöfnuð kynjanna, kynslóðanna og fólks af erlendum uppruna um leið og við nýtum tækifærið og vinnum gegn loftslagsbreytingum í leiðinni. Um það eigum við að sameinast.
Höfundur er þingmaður utan flokka.
