Í þætt­inum Kveik á RÚV var nýverið fjallað um þá hættu sem steðjar að íslenskum menn­ing­ar­verð­mæt­um. Þar komu fram safn­stjórar og for­stöðu­menn safna og lýstu áhyggjum sínum af þeim safn­kosti sem er innan vébanda safn­anna vegna óvið­un­andi varð­veislu­að­stöðu. Í þætt­inum kom fram að um þjóð­ar­ger­semar er að ræða og að for­svars­menn safn­anna hafa staðið í ára­tuga langri bar­áttu fyrir for­svar­an­legum varð­veislu­að­stæð­um.

Það er dap­ur­legt til þess að hugsa að safna­fólk hafi í ára­tugi þurft að berj­ast fyrir sóma­sam­legu varð­veislu­húsi yfir þjóð­ar­ger­semar okk­ar, vinna fjöl­margar skýrslur sem síðan er stungið ofan í skúffu af yfir­völd­um. Ábyrgðin á ekki að vera ábyrgð ein­stak­ling­ana sem eru í for­svari safn­anna heldur er ábyrgðin á höndum ríkis og sveit­ar­fé­laga sem eiga að búa svo um að minjar þjóð­ar­innar séu í varð­veittar á for­svar­an­legan hátt. Það er þeirra að útvega við­un­andi hús­næði fyrir alla starf­sem­ina – en ekki bara hluta henn­ar. Und­ir­staða safna er safn­kost­ur­inn og án hans eru for­sendur safn­anna brostn­ar, því safn­kost­ur­inn er sjálf und­ir­stað­an! Það sem almenn­ingur sér á sýn­ingum er ein­ungis lítið brot af þeim safn­kosti sem er í vörslu safn­anna.

Starfs­fólk safna um land allt þekkir þá til­finn­ingu að ótt­ast að safn­kost­ur­inn verði eldi að bráð, enda þekkjum við slík dæmi líkt og fram kom í þætti Kveiks, eins og brun­inn á verkum Lista­safns Reykja­víkur árið 2002 og báta­brun­inn mikli árið 1993, þegar bátar á vegum Þjóð­minja­safn Íslands brunnu. Það á ekki að vera martröð hvers safna­manns að búa við starfs­að­stæður sem þess­ar. Ábyrgðin er hjá ríki og sveit­ar­fé­lög­um.

Í lok Kveiks­þátt­ar­ins fengum við þau gleði­legu tíð­indi að í nýrri rík­is­fjár­mála­á­ætlun er gert ráð fyrir að Lista­safn Íslands, Lands­bóka­safnið og Þjóð­skjala­safnið verði komin með við­un­andi varð­veislu­að­stöðu eftir fimm ár. Við verðum að trúa og treysta því að það verði að veru­leika. 

Vert er að taka fram að ein­ungis var fjallað um varð­veislu­mál safna á vegum rík­is­ins, en sveit­ar­fé­lögin þurfa líka að taka umfjöll­un­ina til sín og gera gang­skör í sínum mál­um. Um land allt eru ótal söfn sem búa við þröngan kost hvað varðar hús­næði, starfs­að­stöðu og mann­afla. Þessi hópur þarf á sér­stökum stuðn­ingi að halda frá sínum sveit­ar­fé­lög­um.

Alþjóða­sam­tök Bláa skjald­ar­ins - International Committee of the Blue Shi­eld - voru stofnuð árið 1996 til að vinna að verndun menn­ing­ar­arfs sem er í hættu vegna nátt­úru­ham­fara og stríðs­átaka, og grund­völlur hans er Haags­átt­mál­inn frá 1954. Mark­mið Bláa skjald­ar­ins er að vinna að verndun menn­ing­ar­arfs heims­ins með því að sam­hæfa við­bragðs­á­ætl­anir þar sem hættu­á­stand verð­ur. Það má því segja að Blái skjöld­ur­inn sé menn­ing­unni það sem Rauði kross­inn er mann­úð­ar- og hjálp­ar­starfi. Und­an­farin ár hefur lands­nefnd Bláa skjald­ar­ins stutt við gerð varð­veislu­á­ætl­ana fyrir söfn um land allt með kynn­ingum og nám­skeiðum og átt í við­ræðum við Almanna­varnir um aðkomu félags­ins þegar hætta steðjar að söfnum á ham­fara­tím­um. Í þeirri áætlun er Blái skjöld­ur­inn hugs­aður sem eins­konar björg­un­ar­sveit fyrir menn­ing­ar­verð­mæti þegar ham­farir eiga sér stað svo sem af völdum vatns­flóða, elds­voða, snjó­flóða, jarðskjálfta eða eld­gosa.  

Lands­nefnd Bláa skjald­ar­ins hvetur sveit­ar­fé­lögin að taka sér ríkið til fyr­ir­myndar og setja á stefnu­skrá sína og fjár­hags­á­ætlun að hlúa að menn­ing­ar­verð­mætum í sinni eigu og koma upp við­un­andi varð­veislu­að­stöðu innan fimm ára og huga það vel að for­vörnum í safna­starfi að við þurfum ekki að ótt­ast að missa þjóð­ar­ger­semi ein­göngu vegna ófull­nægj­andi bygg­inga. Því allt er þetta spurn­ing um hver við viljum vera og hvort okkur sé í raun og sann annt um þá menn­ingu sem gerir okkur að þjóð.

Höf­undur er for­maður lands­nefndar Bláa skjald­ar­ins.