Við erum að glíma við veiru sem er óút­reikn­an­leg. Við sjá­um ­tölur af nýjum smitum fjölga milli daga, þó að við virð­umst vera komin aftur í nið­ur­sveiflu. Fólk í kringum okkar týn­ast úr vinnu, skóla­bekkjum og sam­fé­lagi almennt þar sem þau er sett í sótt­kví eða ein­angr­un. Miklar umræður er á lofti varð­and­i ­svipt­ingu á mann­rétt­indum og frelsi vegna aðgerða til að draga úr smitá­hætt­u. Einnig heyrum við mikið um sam­stöðu og stuðn­ing. En hvað með COVID skömm og rétt­ind­i til frið­helgis og per­sóna­vernd­ar?

Ég við­ur­kenni að þegar ég til­kynnti yfir­manni og skóla­yf­ir­völd­um um þá slæmu frétt að COVID smit hefði kom­ist inn á okkar heim­ili, þá mér datt ekk­ert í hug að skamm­ast mín eða okk­ur. Við vorum mjög dug­leg að passa okkar en ein­hvern vegin vorum við svo óheppin að fá blessuðu veiruna. Ég var meira með­ ­sekt­ar­kennd fyrir því að hafa smit­ast og vildi svo afsaka mig fyrir því að þurfa að vera veik frá vinnu. Yfir­mað­ur­inn minn spurði hvort ég ætl­aði að deila frétt um smit á sam­fé­lags­miðl­un. Ástæða var ein­fald­lega sú að hann vildi vita hvort hann þurfti að verja mig fyrir COVID skömm á vinnu­staðn­um. Ég hugs­að­i ekki mikið um það bara sagði að ég hefði mikið meira að hugsa um. Mér fann­st ó­þarfi að hugsa um COVID skömm þar sem við vorum komin undir strangt eft­ir­lit hjá COVID teym­inu og heilsan og vellíðan okkar skipti höf­uð­máli.

Þegar við fengum jákvæð nið­ur­stöð, spurðu börnin mín,  hvort fólk mundi koma öðru­vísi fram við þau eða hætta að leika við þau. „Auð­vitað mun fólk koma vel fram við ykk­ur, COVID er að snerta svo mörg líf og að það er svo mikið skiln­ingur í sam­fé­lag­inu. Ekki hafa áhyggj­ur, „ sagði ég, “ þið munið ekki mætta for­dómum eða hræðsla.“ Ég ­sagði að við vorum undir ströngu eft­ir­lit hjá Íslensku heil­brigðis fag­fólki sem allir treysta. Við stönd­um, jú öll, sam­an.

Við útskriftin okkar kom annað í ljós. Það var hringt  í mig strax á fyrsta degi til að heimta ­upp­lýs­ingar svo að við­kom­andi væri kleift að „taka vel upp­lýst ákvörðun“ um hvort barn hennar væri óhætt að leika við mín börn. Og önnur móður sagði við barnið hennar „ekki snerta hann eða kom­a of nálægt hon­um“. Bæði er hrein dæmi um COVID skömm. Mér leið strax eins og ég hefði gert eitt­hvað rangt, ég fór í vörn, ég var allt í einu mann­eskjan sem ­setti COVID smit í hámark og allir ættu passa sig og forð­ast mig og mína. Sem er auð­vitað bara rugl, auð­vitað ætti ég ekki að liða svona. En það er nákvæm­lega hvernig ég upp­lifði þessa yfir­heyrslu og for­dóma í okkar garð. Ég upp­lifði aukna­blik þar sem ég var orðin smeyk við að koma úr ein­angr­un. 

Ég ákvað að leita mér upp­lýs­inga um COVID skömm og fann ým­is­legt, upp­lýs­ingar sem spann­aði frá mis­munun líkt við „fat-s­ham­ing“ og sær­and­i slúður alveg yfir í félags­leg ein­angr­un, ein­elti, og útskúf­un.  

Það algeng­asta sem ég fann varð­andi þessa COVID skömm er að vanga­velt­ur, hnýsni, röngum upp­lýs­ingum dreift, yfir­heyrsla, slúð­ur, og ásak­anir hefst á því augna­bliki sem fjöl­skylda eða ein­stak­lingur grein­ist jákvæð­ur. Fjöl­miðlar bæta ­stundum við þegar þau nafn­greina ein­stak­linga eða draga fram upp­lýs­ingar um ­fólk eins og við sáum gert í sumar með fólk af erlendum upp­runa sem greind­ist ­með smit sem búa og starfa hér­lend­is.

Þó að það er auð­vitað eðli­leg að ótt­ast smit er það alls ekki ­sjálf­gefið að við megum grafa undir rétt fólks til frið­helgis og per­sóna­vernd­ar. Við megum ekki og höfum ekki rétt á því að spyrj­ast fyrir um, dreifa, eða heimta ­upp­lýs­ingar sem fara á milli heil­brigð­is­fag­fólks og sjúk­lings. Og alls ekki höfum við rétt á því heimta að við­kom­andi sanni fyrir okkur að þau eru vott­uð „hrein“ eða að þau „mega“ fara út úr sótt­kví eða ein­angr­un.  Við höfum engan rétt á að setja fólk undir grun um að þau stefna ein­hvern annar í áhættu. Við eigum lög­regla­menn og yfir­vald á vinnu­stöðum og í skólum sem sjá um að passa upp á það. Þetta snýst um traust og alvöru samtöðu.

Í alla hrein­skilni ég skil vel að fólk vil vita að þau eru ör­ugg, en munum við að við höfum aðgang að alla þær upp­lýs­ingar um hvernig við verjum okkar sjálf og hvernig COVID teymið sinnir veikt fólk.   Þrí­eykið hefur marg oft sagt okkur frá því öll. Við erum nú þegar vel upp­lýst og getum þá tekið sjálf­stæð ákvörðun um hvern­ig við nálg­umst fólk án þess að ganga að þeirri rétt­indi til frið­helgi og ­per­sóna­vernd.

Börn eigi sér­stak­lega að upp­lifa sig vel­komin úr veik­indi. Alls ekki eigi þau upp­lifa að þau eru eitr­að, eða þurfa að votta fyrir neinum að það er öruggt að vera í kringum þeim. Alls ekki eigi þau að upp­lifa sig leggja undir grun eftir löng og ströng ein­angr­un.

Það að hafa gengið í gegnum COVID er nóg mikið álag á fólk. Best er að við mættum fólk með virð­ingu og ekki setja þeim í  þann hlut­verk að þurfa tryggja þess að þú ert ó­hæatt eða líði vel í kringum þeim. Gott væri að huga að hvað það þýðir að hafa veik­ist af COVID og vera þakk­látt að mann­eskjan er heil og er komin úr ein­angr­un. Eins og alltaf er sam­kennt og stuðn­ing það best sem við getum sýnt þeim. Sér­stak­lega fólk sem eiga lítið eða ein­gin bak­land, þau þurfi hvað mest á mikið stuðn­ing og skiln­ingu að halda.

Vin­sam­leg­ast ekki kenna ein­hvern um smit. Heldið þið að ein­hvern mundi velja þess að smita eða vera smit af COVID? Ekki fara að ­rann­saka fólk og veik­indi þeirra, það fer fljót að líða eins þau eru í yfir­heyrsla. Ekki taka þátt í því að slúðra eða segja frá, það þarf ein­gin tals­maður vegna COVID smit.

En það má bjóða fólk upp á stuðn­ingu þegar við frettum af smit. Það er ótrú­lega góð upp­lifun að fá sím­tal eða skila­boðum með hlý orð um góð­an bata, eða boð um aðstoð, það skilir svo rósa­lega mikið til and­leg heilsan okk­ar.

Munið COVID sýnir ein­gin for­dóma, við eigum ekki held­ur. ­Síð­ast en ekki síst munið þið að við erum saman í þessu bæði fyrr og eft­ir smit.