Sam­kvæmt því sem seg­ir hér í frá­sögn Kjarn­ans.is hefur Gylfi Zoega skiln­ing á því að menn hrökkvi við þegar rætt er um sölu bank­anna frá rík­inu til einka­að­ila og bendir á að:

„Mikil áhætta gæti skap­­ast í rekstri ­kerf­is­lega ­mik­il­vægra banka ef þeir eru í einka­eigu, sökum tak­­mark­aðrar ábyrgð eig­enda þeirra og trygg­ingar um að ríkið komi þeim til bjargar þegar illa geng­­ur."

En Gylfi bendir einnig á hina hlið­ina:

„að rík­­is­­rekstur bank­anna gæti einnig aukið hættu á spill­ingu innan fjár­­­mála­­kerf­is­ins, þar sem stjórn­­­mála­­menn gætu hlut­­ast til í ákvörð­unum um lán­veit­ing­­ar."

Og við sem munum eftir gömlu rík­is­bönk­unum (og frjálsa okur­lána­kerf­inu sem starf­rækt var neð­an­jarð­ar) getum bent á, að ekki var sá banka­rekstur alheil­brigð­ur, né til neinnar sér­stakrar fyr­ir­mynd­ar.

Þar voru sumir jafn­ari en aðrir og stundum guldu menn fyrir skoð­anir sýn­ar. Hvort heldur sem um var að ræða skoð­anir í stjórn­málum eða á ein­hverju öðru og komið gat fyrir að menn „voru teknir niður" og neitað um lána­fyr­ir­greiðslu.

Einnig gat það líka ger­st, að þegar þeir sem rétt voru stað­settir í kerf­inu og rétt inn­múr­að­ir, en voru komnir upp að vegg í brölti sínu: að þá væru þeir ein­fald­lega „greiddir út" með almanna­fé, sem sem kom eftir dul­ar­fullum leiðum úr rík­is­sjóði.

Það eru sem sagt tvær hliðar á þessum pen­ingi. Gamla rík­is­banka­kerfið var alls ekki galla­laust og al-„frjálsir" rík­is­bubbabankar eru það ekki held­ur. Því þarf að vanda til verka.

Lán sótt í banka

Í þessu sam­bandi rifj­ast upp saga af ungri konu sem fór í banka til að fá afgreitt hús­næð­is­lán sem hennar beið. Var kon­unni vísað til banka­stjóra í úti­búi hins gamla Bún­að­ar­banka og er þangað kom, boðið til skrif­stofu úti­bús­stjór­ans, manns sem ekk­ert hafði í raun með málið að gera. Fyrir honum átti hún að bukta sig og beygja eftir að hafa beðið afgreiðslu til þess eins að eyða tíma sín­um. Er hún gekk inn á skrif­stofu úti­bús­stjór­ans, heils­aði hann með þessum orð­um: „Hverra manna ert þú góða mín?"

Konan sem var bæði skörp og stolt, svarað að bragði: „Hvað kemur það mál­inu við?" 

Banka­stjór­inn sá að sér, sagði lítið meira, afgreiddi lánið og lét gott heita.

Á þessum árum var það þannig, að lán til íbúð­ar­húsa­bygg­inga í sveitum voru afgreidd í gegnum Bún­að­ar­bank­ann. Sá banki var ekki við­skipta­banki kon­unnar þegar þetta var, en seinna var hún og hennar fjöl­skylda neydd til við­skipta við bank­ann vegna við­skipta sem greidd voru með víxlum sem ekki mátti selja nema í Bún­að­ar­banka(!), banka sem auk vaxta tók af upp­hæð­inni ákveðna pró­sentu og lagði inn á bund­inn reikn­ing hjá sjálfum sér.

Þá upp­hæð var hægt að fá greidda út með föstu ástigi í ístað­ið, blönd­uðu svipu­sveiflu og hót­un­um. Væri það hins vegar gert, var eins lík­legt að þar með væri við­skiptum með Bún­að­ar­banka­víxla lokið í þeim banka og alls ekki öruggt að aðrir bankar keyptu slíka víxla.

Önnur saga og eldri

Aðra sögu og til muna ljót­ari má lesa um í bók Njarðar P. Njarð­vík „Speg­ill Þjóðar". Þar segir frá því í kafl­anum „Ver­öld móður minnar" hvernig „banka­stjóri gekk mis­kunn­ar­laust að" for­eldrum Njarðar – en faðir hans rak neta­gerð­ar­verk­stæði – eftir að rík­is­stjórn Fram­sókn­ar­flokks og Sjálf­stæð­is­flokks hafði fellt gengið um 42,6% og lét síðan sam­þykkja lög nr. 120 28. des­em­ber 1950, á Alþingi um afskriftir skulda útgerð­ar­manna um 98%. Faðir hans fékk m.ö.o. 2% af því sem útgerðin skuld­aði og það ekki allt í einu, heldur með vaxta­bréfum til 15 ára! 

Þetta var „hrun" þess­arar litlu fjöl­skyldu og því var ekki að heilsa að þáver­and­i ­for­sæt­is­ráð­herra tromm­aði upp með skrípa­sýn­ingu sem hann kall­aði „leið­rétt­ingu". Öðru nær, því hér var kné látið fylgja kviði og banka­stjór­inn gekk mis­kunn­ar­laust að föður Njarðar og kom eigum hans í hendur flokks­bróður síns úr Fram­sókn­ar­flokkn­um. Eftir að faðir Njarðar lést not­aði Fram­sókn­ar­mað­ur­inn í banka­stjóra­sæt­inu síðan tæki­færið og kom ekkj­unni end­an­lega á kné, sem þar með stóð uppi sem „alls­laus 47 ára ekkja" árið 1957. Njörður vitnar síðan í lok kafl­ans í orð Jóns Hregg­viðs­son­ar: „Vont er þeirra rang­læti en verra er þeirra rétt­læti".

Nið­ur­staða

Það er sem sé að ýmsu að hyggja í banka­mál­unum og alls ekki víst að við­skipti við rík­is­banka séu „heil­brigð­ari" en við einka­banka. Veldur hver á heldur eins og þar stendur og svo mikið er víst, að Lands­bank­inn, sem var við­skipta­banki þeirrar sem hér sagði fyrr frá, beitti ekki sömu brögðum og Bún­að­ar­bank­inn gerði í sínum við­skiptum við ungu kon­una. Kon­una sem kunni ekki að meta ávarp banka­stjór­ans.

Höf­undur er fyrr­ver­andi bónd­i.