Athygli vakti að Nicola Stur­geon, fyrsti ráð­herra Skotlands, sagði á Arctic Circle ráð­stefn­unni um sl. helgi að á Lofts­lags­ráð­stefnu Sam­ein­uðu þjóð­anna (COP26) sem hald­inn verður í Glas­gow 31. okt. til 12. nóv. gef­ist þjóðum heims síð­asta tæki­færið til að ná tökum á lofts­lags­vand­anum og ná að tak­marka hlýnun and­rúms­lofts Jarðar við 1,5°C.

Arf­leifð Kaup­manna­hafnar

Á fundi aðild­ar­ríkja Lofts­lags­samn­ings­ins í Kaup­manna­höfn í des­em­ber 2009 (COP15) voru teknar tvær mik­il­vægar ákvarð­anir sem enn verða í fókus á fund­inum í Glas­gow.

1. Tak­marka yrði hækkun hita­stigs and­rúms­lofts­ins við 2°C miðað við upp­haf iðn­bylt­ingar árið 1850. Hækki hita­stig umfram tvær gráður yrði ekki aftur snúið vegna bráðn­unar Græn­lands­jök­uls og / eða Suð­ur­heim­skauts­ins, súrn­unar sjáv­ar, eyði­legg­ingar búsvæða.
2. Frá og með 2020 skyldu iðn­ríkin leggja fram 100 millj­arða doll­ara á ári til að
3. aðstoða þró­un­ar­ríki við að nýta sér end­ur­nýj­an­lega orku, sól og vind,
4. aðstoða þró­un­ar­ríki við að bregð­ast við afleið­ingum lofts­lags­breyt­inga.

Þegar fyrir lá sam­komu­lag um hversu mikið and­rúms­loftið mætti hitna án þess að valda var­an­legum skaða á vist­kerfum Jarðar var hægur leikur að reikna út hversu miklu magni gróð­ur­húsa­loft­teg­unda væri enn óhætt að pumpa út í and­rúms­loftið án þess að hita­stig hækk­aði umfram 2°C. Þetta rými minnkar nú óðum.

Tveggja gráðu mark­miðið var leið­ar­ljós samn­inga aðild­ar­ríkja Lofts­lags­samn­ings SÞ frá COP15 2009 þar til samn­ingar tók­ust loks í París 2015. Sú breyt­ing varð þó á Par­ís­ar­ráð­stefn­unni að þar fengu lág­lend eyríki við­ur­kenn­ingu á því að tak­marka yrði hækkun hita­stigs við 1,5°C. Ella myndu flest þess­ara eyríkja í Kyrra­hafi, Karí­ba­hafi og Ind­lands­hafi hverfa undir yfir­borð sjávar fyrir lok þess­arar ald­ar. Hið sama gildir um strand­svæði Flór­ída – svo dæmi sé tekið – en póli­tísk for­usta á þeim bæ ein­kennd­ist af sauðs­hætti, ekki ábyrgð.

Ísland, Evr­ópu­sam­band­ið, Nor­eg­ur, Banda­ríkin og fjöldi ann­arra ríkja tóku undir með eyríkj­unum og frá lokum Par­ís­ar­ráð­stefn­unnar hefur 1,5°C-­markið verið við­mið flestra ríkja. Í sept­em­ber 2018 birt­ist skýrsla IPCC sem sýndi ótví­rætt að hækki hita­stig Jarðar umfram 1,5°C yrðu afleið­ing­arnar miklum mun verri en áður var talið. 

Stundum er sagt að ára­tugur sé til stefnu – sem við / mann­kyn hafi til að stöðva ham­fara­hlýnun og súrnun sjáv­ar. Verk­efnið er að helm­inga heimslosun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda fyrir árið 2030 miðað við 1990. Milli 2030 og 2040 verður los­unin aftur að helm­ing­ast og fyrir 2050 verður hún enn að minnka um helm­ing.

Öfugt við Kyoto-­bók­un­ina kveður Par­ís­ar­samn­ing­ur­inn ekki á um að los­un­ar­heim­ildum verði lög­form­lega deilt á milli ríkja eða ríkja­hópa (t.d. ESB) heldur komu aðild­ar­ríkin til leiks í París með tölu yfir hversu mikið þau treystu sér til að minnka los­un. Það munu þau einnig gera í Glas­gow. Stóra spurn­ingin er: verður það nóg? 

Ljóst var í París að lands­fram­lög aðild­ar­ríkj­anna myndu ekki duga til að tak­marka hækkun hita­stigs vel innan við 2°C heldur heldur væri 3 gráðu hækkun nærri lagi. Þá var ákveðið að lengra yrði ekki kom­ist. Þess í stað skyldu aðild­ar­ríki end­ur­skoða lands­fram­lög sín að fimm árum liðn­um. Sá tími rann út fyrir ári, 2020, en COP26 var frestað vegna far­ald­urs­ins. Þess vegna er fund­ur­inn í Glas­gow svo mik­il­væg­ur. Ætla aðild­ar­ríkin að kynna áform um sam­drátt sem dugar til að heim­ur­inn endi ekki á von­ar­völ?

Par­ís­ar­samn­ing­ur­inn bygg­ist á þeirri meg­in­reglu að ríki ákveði sjálf hversu mikið þau draga úr los­un. Lands­fram­lögin eru ákveðin í Bej­ing, Nýju Delí, Brus­sel eða Was­hington. Já, og í Reykja­vík. Allir vita hvað til þarf. Til dæmis er 55% mark­mið Evr­ópu­sam­bands­ins miðað við að önnur ríki hækki lands­fram­lög sín í sama hlut­falli.

Frést hefur að Xi Jin­P­ing Kína­for­seti hygg­ist sitja heima sem sé til marks um að fram­lag Kína verði ekki upp á marga fiska.

Evr­ópu­sam­bandið boð­aði nýjar aðgerðir 11. des­em­ber í fyrra og var markið sett á 55% sam­drátt í losun í stað 40% í aðdrag­anda Par­ís. Evr­ópu­þingið sam­þykkti fyrir þann tíma ályktun um að sam­drátt­ur­inn skyldi verða 60% og vís­inda­sam­fé­lagið og frjáls félaga­sam­tök kröfð­ust 65% sam­dráttar af hálfu Evr­ópu­sam­bands­ins.

Kína, Banda­rík­in, Ind­land, Evr­ópu­sam­bands­rík­in, Rúss­land, Jap­an, Þýska­land, Suður Kór­ea, Íran, Sádi Arab­ía, Indónesía, Kana­da, Mex­ikó, Suður Afr­íka, Brasil­ía, Tyrk­land, Ástr­alía og Bret­land losa um 80% af heimslos­un­inni.

Ísland

Í sam­ræmi við nýtt mark­mið ESB sendi Ísland inn upp­fært lands­fram­lag til skrif­stofu Lofts­lags­samn­ings­ins 18. febr­úar sl. Ekki kemur fram hversu mikið Ísland ætli að draga úr losun en fram kemur að lands­fram­lag Íslands verði ákveðið í sam­vinnu við Evr­ópu­sam­band­ið, aðild­ar­ríkjum þess og Nor­egi.

Af hálfu for­sæt­is­ráð­herra og umhverf­is­ráð­herra hefur komið fram að hlutur Íslands gæti orðið 40–46% sam­drátt­ur. Þá er vænt­an­lega reiknað með að Ísland fái svip­aðan „af­slátt“ og síð­ast, þegar hlutur Íslands var 29% en heild­ar­mark­miðið ESB 40%. 

Svart­olía

Ein leið til að ná skjótum árangri á Norð­ur­slóðum er að banna alfarið bruna og flutn­inga á svartolíu á Norð­ur­slóð­um. Við bruna svartolíu losnar sót sem sest á ís og jökla og hraðar bráðn­un. Með slíku banni mætti bjarga Norð­ur­skaut­sísn­um.

Skjótur árangur af svartol­íu­banni helg­ast af því að áhrif svartol­íu­bruna eru skamm­vinn. Um leið og meng­unin hættir hægir á bráðnun íss og jökla.

Aðstoð við þró­un­ar­ríki er lyk­il­at­riði í Glas­gow

Hin fátæk­ari ríki heims bera minnsta ábyrgð á þeim vanda sem upp er kom­inn. Þau hafa einnig minnstar bjargir til að verj­ast afleið­ingum lofts­lags­breyt­inga. Þróuð ríki hafa því skyldu til að aðstoða þró­un­ar­ríki við að nýta hreina orku og aðlag­ast lofts­lags­breyt­ing­um. Þess vegna var sam­þykkt í Kaup­manna­höfn að iðn­ríki skyldu leggja til 100 millj­arða doll­ara á ári til aðstoða þró­un­ar­ríkin (nær ekki til Kína).

Á það hefur verið bent að fram­lag Íslands til Græna lofts­lags­sjóðs­ins sé ekki í sam­ræmi við auð­legð þjóð­ar­inn­ar. Svo er um mörg önnur ríki.

Í ræðu sinni á alls­herj­ar­þingi Sam­ein­uðu þjóð­anna 27. sept­em­ber sl. sagði utan­rík­is­ráð­herra að Ísland hefði frá árinu 2018 rúm­lega tvö­faldað fjár­fram­lag sitt til að alþjóð­legra lofts­lags­að­gerða. Fjór­földun hefði verið nær lagi til að Ísland geti borið sig saman við önnur Norð­ur­lönd.

Höf­undur er for­­maður Nátt­úru­vernd­­ar­­sam­­taka Íslands.