Alþingi er mik­il­væg­asta stofnun þjóð­ar­inn­ar, en vissu­lega ekki mik­il­væg­ara en þjóðin sjálf. Þjóðin kýs sér full­trúa til að fjalla um hin óskyld­ustu mál, setja lög og gæta almanna­hags. Þetta kann að vera gallað kerfi en ekki er hægt að benda á annað betra. Ekki er ástæða til að ætla annað en að hinir kjörnu full­trúar vilji gera sitt besta. Oft tekst þeim ágæt­lega, stundum mið­ur, eins og við er að búast.

Einn er sá flokkur mála sem þing­inu virð­ist einkar ósýnt um að haga skyn­sam­lega. Það eru mál sem varða þingið sjálft og kosn­ingar til þess. Nokkur dæmi:

1. Þing­sköp leiða einatt til fárán­legra vinnu­bragða sem draga mjög úr trausti almenn­ings. Reglur um mál­frelsi, rétt til and­svara og athuga­semda um störf þing­for­seta eru þannig að örlít­ill minni­hluti getur með inni­halds­lausu mál­þófi stöðvað eða tafið mál sem mik­ill þing­meiri­hluti styð­ur. Þetta hefur öllum verið ljóst lengi, en þingið hefur ekki getað komið sér saman um að breyta þessum fárán­legu regl­um, ekki reynt það.
2. Kosn­inga­lög eru ólýð­ræð­is­leg: vægi atkvæða er mis­mun­andi eftir kjör­dæm­um, og hin gömlu rök um dreif­býli og höf­uð­borg­ar­svæði eru ógild, t.d. er atkvæði kjós­anda á Akra­nesi tvö­falt á við atkvæði kjós­anda í Kjós­inni, eins og nýlega var bent á.
3. Skipt­ing lands­ins í kjör­dæmi á sinn þátt í þessu, en hún er fárán­leg frá land­fræði­legu sjón­ar­miði, eins og hver maður getur séð. Henni var víst m.a. komið á til að tryggja jafn­ræði milli flokka, sem var þing­mönnum hug­stæð­ara en jafn­rétti þegn­anna, en þó hafa þeir ekki getað komið sér saman um að gera þær breyt­ingar sem til þarf að jafn­ræði flokka sé tryggt.
4. Loks leiða reglur um úthlutun jöfn­un­ar­þing­sæta, sem einnig eiga að tryggja jafn­ræði milli flokka, til óskilj­an­legra nið­ur­staðna. Það leik­hús fárán­leik­ans er hvorki bjóð­andi þjóð né fram­bjóð­end­um.
5. Enn má nefna fram­kvæmda­at­riði sem ætti að vera til­tölu­lega ein­falt að leið­rétta, eins og taln­ingu atkvæða í hinum óra­víð­áttu­miklu lands­byggð­ar­kjör­dæmum eða taln­ingu atkvæða greiddra utan kjör­staðar sem fer og mun fara sífellt fjölg­andi.

Óskilj­an­legt er að þingið skuli ekki hafa lag­fært þessa hluti, en skýr­ingin er lík­lega sú hug­mynd að slík mál eigi að leysa með sam­stöðu eða sátt þing­flokk­anna. Þess vegna stranda breyt­ingar á því að ein­hver telur eða er hálf­hræddur um að breyt­ing­arnar verði flokki hans í óhag. Hvers vegna í ósköp­unum á meiri hluti ekki að ráða eins og í laga­setn­ingu?

Stjórn­ar­skrár­málið er í sömu kreppu. Þingið virð­ist ófært um að gera breyt­ingar á stjórn­ar­skrá, jafn­vel þótt vilji þjóð­ar­innar liggi fyr­ir. Aug­ljóst er að margir þing­menn skilja ekki eða vilja ekki skilja að vilji þjóð­ar­innar er æðri en vilji þing­flokk­anna, þótt end­an­leg sam­þykkt stjórn­ar­skrár sé í höndum þings­ins. En jafn­vel þótt vera kunni meiri­hluti á alþingi fyrir breyt­ingu stjórn­ar­skrár tala stjórn­mála­menn um að ná þurfi sátt eða mik­illi sátt (á þingi) um breyt­ing­arn­ar. Hvað þýðir það? Það þýðir að minni­hluti, jafn­vel lít­ill minni­hluti hefur neit­un­ar­vald. Það þýðir ekki að sátt þurfi að vera um óbreytt ástand. Um það er aug­ljós­lega engin sátt.

Flestir þekkja dæmi um mikið atorku­fólk sem hefur mörg járn í eldi en lætur þó allt dankast heima hjá sér, kemur ekki nauð­syn­legum við­gerðum og umbótum í fram­kvæmd fyrr en eftir dúk og disk, jafn­vel aldrei. Viljum við hafa svo­leiðis alþingi? Vill hið nýkjörna alþingi láta þetta allt dankast áfram?

Höf­undur er ­fyrr­ver­andi for­­stöð­u­­maður Stofn­unar Árna Magn­ús­­son­­ar.