Efna­hags­leg verð­mæti sem Ísland skapar á hverja ein­ingu raf­orku eru þau fjórðu lægstu í víðri ver­öld á sama tíma og Ísland er langstærsti raf­orku­fram­leið­andi heims. Raunar fram­leiða Íslend­ingar tvö­falt meiri raf­orku á mann en það land sem kemur næst á list­an­um. Þetta segir okkur að Íslend­ingar séu að sóa þeim gríð­ar­legu verð­mætum sem fel­ast í nátt­úru­spill­andi orku­öfl­un. En hvað veld­ur? Í hvað er raf­orkan að fara sem veldur svo lélegum efna­hags­legum heimt­um?

Stór­iðjan gleypir stærstan hluta raf­orkunnar

Skv. tölum Orku­stofn­unar nota stórnot­endur 78% raf­orkunn­ar. Þetta er málm­bræðsla (ál­ver og kís­il­ver) með 73% og gagna­ver með 4% raf­orkunn­ar. Íslenskt sam­fé­lag notar ekki nema 17% raf­orkunnar en það sem upp á vantar er orka sem glat­ast í kerf­inu. Málm­bræðsla á Íslandi er sum sé í efna­hags­legu til­liti afar léleg ráð­stöfun á raf­orku. 

Verð­mæti sem íslensk nátt­úra skapar sitja eftir í land­inu

Fyrir heims­far­ald­ur­inn var útflutn­ings­verð­mæti ferða­þjón­ust­unnar hæst allrar atvinnu­starf­semi á Íslandi. Helsta sölu­vara ferða­þjón­ust­unnar er íslensk lítt röskuð nátt­úra og stærstur hluti þeirra verð­mæta sem ferða­þjón­ustan skapar verður eftir í íslensku sam­fé­lagi. Tekjur í ferða­þjón­ustu á hvern íbúa hækk­uðu um 240% á lands­vísu frá árunum 2012 til 2019. Mun fleiri hafa lifi­brauð sitt af ferða­þjón­ustu en orku­frekum málm­bræðsl­um.

Þessu til við­bótar greiða stórnot­endur raf­orku á Ísland­i litla sem enga skatta af hagn­aði hér­lendis þar sem hann endar hjá erlendum móð­ur­fyr­ir­tækj­u­m. ­Út­flutn­ings­verð­mæti málm­bræðsl­unnar er vissu­lega mikið en það verður að líta til allra hliða máls­ins til að reikna rétt. Þá kemur í ljós sú dap­ur­leg stað­reynd að ávinn­ing­ur­inn af gríð­ar­legri raf­orku­fram­leiðslu Íslend­inga fer að veru­legu leyti úr landi.

Lausnir gær­dags­ins eru úreltar – ný hugsun óskast

Sam­tök iðn­að­ar­ins og fleiri vilja telja Íslend­ingum trú um að raf­orka sem nú fer til stór­iðju geti ekki skapað verð­mæti nokk­urs staðar ann­ars­staðar en akkúrat þar. Að þeirra mati er eina lausnin að halda áfram að sóa orkunni í álver og annan meng­andi iðnað í stað þess að nýta hana skyn­sam­lega í efna­hags­legu til­liti. Stað­reyndin er að það er mikið afl í fjöl­breyttu íslensku atvinnu­lífi og engin ástæða til að ótt­ast að allt legg­ist í dróma þó raf­orku­frek starf­semi verði ekki sett í for­gang og íslenskri nátt­úru spillt. Það skortir ekki önnur og nátt­úru­vænni tæki­færi til að tryggja vel­sæld til langrar fram­tíð­ar. 

Lausnir gær­dags­ins sem sköp­uðu lofts­lags­vand­ann, eins og hin gjald­þrota stór­iðju­stefna, munu ekki geta leyst hann. Við þurfum nýja og fram­sækna hugsun þar sem nátt­úru­vernd og lofts­lags­vernd hald­ast í hendur um leið og lífs­gæði allra verða tryggð. Land­vernd hefur sett fram fram­tíð­ar­sýn þar sem þetta fer allt sam­an­. Hömlu­laus ásókn í gæði lands­ins, eins og sett var fram í skýrslu starfs­hóps umhverf­is­ráð­herra um stöðu og áskor­anir í orku­mál­um, til­heyrir gær­deg­in­um. Fram­tíðin krefst nýrrar hugs­un­ar, fjöl­breytts atvinnu­lífs þar sem virð­ing er borin fyrir auð­lind­unum sem fel­ast í nátt­úru lands­ins - og þar sem arð­ur­inn af auð­lind­unum situr eftir sam­fé­lag­inu til hags­bóta bæði í nútíð og ekki síst fyrir kyn­slóðir fram­tíð­ar­inn­ar.

Höf­undur er fram­kvæmda­stjóri Land­vernd­ar.