Í byrjun vik­unnar birti Efl­ing-­stétt­ar­fé­lag fyrsta tölu­blað af Kjara­f­rétt­um,sem verður reglu­bundin útgáfa er kemur á fram­færi stað­reyndum um lífs­kjör lág­launa­fólks. Þar voru sýnd ný gögn frá OECD um örlæti barna­bóta í aðild­ar­ríkj­un­um, þ.m.t. Íslandi.

Þar kom skýr­lega fram að örlæti barna­bóta til ein­stæðra for­eldra sem eru nærri lág­marks­laun­um, með tvö börn (6 og 9 ára), er með minna móti á Íslandi í sam­an­burði við hin aðild­ar­ríkin og miklu minna en á hinum Norð­ur­lönd­un­um. Samt er þetta sá hópur sem fær hæstu barna­bæt­urnar út úr íslenska kerf­in­u. 

Hjón og sam­búð­ar­fólk, einnig með tvö börn á sama aldri, sem hafa tekjur mitt á milli með­al­launa og fátækt­ar­marka, fá lök­ustu barna­bæt­urnar af öllum aðild­ar­ríkj­unum sem á annað borð eru með barna­bætur fyrir hjóna­fólk. Ein­ungis þjóðir á mun lægra hag­sæld­ar­stigi en Íslend­ingar og þjóðir sem búa við afar slök vel­ferð­ar­kerfi eru neðar en við (t.d. Banda­rík­in).

Þetta er afleit útkoma fyrir hag­sæld­ar­ríki eins og Ísland sem vill vera með lífs­kjör sem eru sam­keppn­is­hæf við hinar nor­rænu þjóð­irn­ar.

Við­brögð fjár­mála­ráð­herra

Bjarni Bene­dikts­son fjár­mála­ráð­herra brást við fréttum RÚV af mál­inu og sagði að horft væri fram­hjá því að Ísland er með há útgjöld til ann­arra þátta fjöl­skyldu­mála, einkum í rekstur leik­skóla og í fæð­ing­ar­or­lof. 

Boð­skap­ur­inn var sem sagt sá, að fyrst við erum með góða leik­skóla fyrir nær öll börn til 5 ára ald­urs þá þurfi fólk ekki að fá háar barna­bætur (til 18 ára ald­ur­s). Menn ættu að vera ánægðir með stöð­una eins og hún er.

En hinar nor­rænu þjóð­irnar eru bæði með góða leik­skóla og ríf­legar barna­bæt­ur! Raunar eru þær einnig með löng og vel fjár­mögnuð fæð­ing­ar­or­lof. Þetta eru því engin rök gegn því að Ísland lagi örlæti barna­bóta, heldur útúr­snún­ing­ur.

Annað sem Bjarni Bene­dikts­son nefndi er að í sam­an­burði sem gerður var á vegum ráðu­neyt­is­ins fyrir nokkrum árum (skýrsla Axel Hall o.fl.) þá kom fram að „óskertar barna­bætur" væru ekki áber­andi lægri á Íslandi en á hinum Norð­ur­lönd­un­um. 

Það er rétt, en segir bara hluta sög­unn­ar, því þá er horft fram þeirri sér­stöðu Íslands að hér eru bæt­urnar skertar harka­lega og það strax við lág­marks­laun. Það fá því fáir full­vinn­andi for­eldrar óskertar barna­bætur á Íslandi, nema helst þeir sem eru á stríp­uðum lág­marks­launum og svo skattsvik­arar sem gefa ekki upp neinar launa­tekj­ur.

Þegar lægst laun­aða fólkið freistar þess að auka vinnu sína til að bæta hag barna sinna þá hverfa barna­bæt­urnar hratt og lengja leið­ina til raun­veru­legra kjara­bóta. Þetta er afleið­ing af því hversu neð­ar­lega í launa­stig­anum skerð­ingin hefst.

Þess vegna er gerður sam­an­burður á „greiddum barna­bótum" í gögnum OECD, sem Kjara­f­réttir Efl­ingar styðj­ast við. Það er auð­vitað það sem máli skipt­ir, hvað fólk fær í hend­urnar - og útkoma er sem sagt afleit fyrir Ísland. 

Það þriðja sem Bjarni Bene­dikts­son nefnir og telur mik­inn kost við íslensku barna­bæt­urnar er að þær fari mest til þeirra tekju­lægri. Tekju­teng­ingar eru út af fyrir sig þol­an­legar á barna­bótum ef þær eru til að skerða út alvöru hátekju­fólk (í Dan­mörku er byrjað að skerða við um 1,3 millj­ónir á mán­uð­i). En á Íslandi eru bæt­urnar skornar hratt niður um leið og fólk skríður upp fyrir lág­marks­laun (351.000 á mán­uði, fyrir skatt) og eru að mestu búnar að fjara út þegar fólk nær með­al­laun­um. 

Með þessu er búið að breyta barna­bótum á Íslandi úr borg­ara­rétt­indum fyrir launa­fólk í ölm­usu til þeirra allra fátæk­ustu (og til skattsvik­ara), með miklu offari í skerð­ing­un­um. Við­un­andi kerfi ætti að vera þannig að skerð­ingar hefj­ist ekki fyrr en við með­al­tekjur eða nálægt þeim. Þá myndi kerfið virka eðli­lega og létta barna­fjöl­skyldum fram­færslu­byrð­arn­ar.

Til hvers eru barna­bæt­ur?

Barna­bætur eru ekki styrkur til for­eldra, heldur tekju­til­færsla milli tíma­bila á starfsæv­inni. Fólk fær barna­bætur á fyrri hlut­an­um, þegar það er að stofna fjöl­skyldu og koma sér upp hús­næði, það er þegar fram­færslu­byrðin er mest og launin lægst. Þær eru greiddar út sem lækkun á álögðum tekju­skatt­i. 

Svo á seinni hluta starfsæv­innar þegar börnin eru farin úr hreiðr­inu og launin orðin hærri, þá greiðir sama fólkið hærri tekju­skatt til að fjár­magna barna­bætur til næstu kyn­slóðar á eft­ir. Þetta er því fyr­ir­komu­lag til að dreifa fram­færslu­byrð­inni jafnar milli skeiða á lífs­hlaup­inu og fólkið greiðir fyrir þetta sjálft. 

Að með­höndla barna­bætur eins og ölm­usu­greiðsl­ur, eins og sumir stjórn­mála­menn gera, er því bæði rangt og alger­lega óvið­eig­andi. Þetta er bæði skyn­sam­legt og rétt­látt fyr­ir­komu­lag.

Á Íslandi er því verk að vinna við að laga stór­gallað barna­bóta­kerf­i. 

Höfnu­dur er pró­fessor emeritus við HÍ og starfar sem sér­fræð­ingur hjá Efl­ing­u-­stétt­ar­fé­lagi.