Mörg mik­il­væg mál voru rædd í Silfri RÚV hinn 6. febr­úar sl. og umræð­urnar voru mjög upp­lýsandi. Orku­mál lands­ins bar á góma enda hafa þau verið í deigl­unni und­an­farnar vik­ur. Efn­is­tök reyndar nokkuð ýkt á köflum og jafn­vel talað um orku­skort þó stað­reyndin sé sú að Ísland fram­leiðir mestu orku á mann í heim­in­um. Aðal­heiður Ámunda­dóttir ræddi einmitt umræðu­hefð­ina, hversu skautuð hún er, hinar ýmsu „sjóð­heitu kart­öfl­ur“, hversu flókin orku­mál oft eru og því vand­með­farin í fjöl­miðl­um. Auður Önnu Magn­ús­dóttir fram­kvæmda­stjóri Land­verndar ræddi hve miklir fjár­hags­legir hags­munir liggi í orku­geir­an­um, kannski skýrir það hvað heitu kart­öfl­urnar eru margar og heit­ar.

Orku­mál – orku­skipti: nauð­syn­leg umræða

Árið 2015 var áhugi minn á þróun íslenska orku­geirans vakin fyrir alvöru. Mér var bent á brillj­ant kandi­data í nýsköpun orku­geirans og hversu mik­il­vægt væri að hefja und­ir­bún­ing­inn hið fyrsta. Það er mik­il­vægt að fjölga konum í orku­geir­anum (og nýsköp­un) og því reyndi ég ásamt ráð­gjafa mínum (2016-2017) að koma á kopp­inn raf­elds­neyt­is-verk­efni (þró­un) með þátt­töku Sun­fire í Þýska­landi. Ekki féll hug­myndin í frjóan jarð­veg hér.

Ekki bólaði heldur á fjöl­miðaum­fjöllun um mál­efn­ið. Þegar okkur þótti ein­sýnt að orku­geir­inn myndi ekki hefja umræð­una tókum við til hend­inni:

21.1.2019: Hvert ætlum við með orku lands­ins?

28.6.2020: Vetni fram­tíðar orku­mið­ill

1.6.2020: Hlut­verk vetnis í orku- og lofts­lags­málum

Það sem rekur mig til að skrifa aftur um þessi mál nú er fram­lag full­trúa iðn­að­ar­ins, Sig­urðar Hann­es­son­ar, í Silfr­inu. Eða rétt­ara sagt hvað vant­aði. Það er ekki í takt við tím­ann og lofts­lags­á­standið að nota aðeins, eða a.m.k., sjá aðeins raf­magn eða olíu. Hátækni­væddar lofts­lags­með­vit­aðar þjóðir nýta sem flestar orku­auð­lindir sín­ar, m.a. lífúr­gang, og það verður þannig a.m.k. á umskipta­tím­an­um. Á heima­síðu Sam­taka iðn­að­ar­ins undir mál­efna­hausnum „Orka og umhverfi“ má sjá stefnu sam­tak­anna í mála­flokkn­um. Aðeins eina skýrslu er þarna að finna og fjallar hún um sam­keppn­is­hæfni íslensks raf­iðn­að­ar.

Orku­skipti og hug­ar­fars­breyt­ing

Umræða er góður og nauð­syn­legur und­an­fari breyt­inga. Raf­orkan er gríð­ar­lega mik­il­væg í orku­skipt­un­um, en í umskiptafas­an­um, ekki síst vegna lofts­lags­vand­ans, er mik­il­vægt að breikka svið­ið, gera það fjöl­breytt­ara, nota fleiri orku­miðla, nýta ork­una betur og leggj­ast í til­rauna­starf­semi, ekki síst í iðn­að­inum þar sem byggja þarf upp nýja þekk­ingu. Þekk­ingin auð­veldar svo síð­ari tíma breyt­ing­ar. T.d. kemur þekk­ing á nýt­ingu gass sér vel við með­höndlun vetnis í fram­tíð­inni.

Af hverju fylgja Íslend­ingar Evr­ópu ekki eftir í orku­nýtni­stefnu? Hví ekki að fylgja stöðlum ESB um meiri ein­angrun húsa? Með betri ein­angrun þarf minna upp­hit­un­ar­vatn; minni ásókn í heitt vatn þýðir að jarð­hita­holur end­ast leng­ur, það seinkar þörf á nýjum holum = betri auð­linda­nýt­ing = sjálf­bær þró­un. Einnig væri hægt að nota varma­dælur til að auka nýt­ingu upp­hit­un­ar­vatns o.s.frv.

Best fer á að kort­leggja orku­auð­lindir Íslands, stöðu orka­mála (m.a. þekk­ingu og tækni) og móta orku­stefnu að teknu til­liti til hringrása­fræð­anna. Land­vernd telur að Ísland sé tveimur ára­tugum á eftir mörgum grann­þjóðum okkar í lofts­lags­að­gerðum (sjá hér). Getur verið að það eigi líka við um orku­tækni og orku­skipt­in?

For­dæmi

Á fyrsta tug ald­ar­innar lagði Þýska­land mikla áherslu á lífgas­fram­leiðslu í land­bún­aði og þús­undir bænda settu upp gasver til raf­orku­fram­leiðslu og seldu inn á lands­netið (nið­ur­greiðsla frá rík­inu fylgd­i), seldu varma fyrir fjar­varma­veitu og ýmis­legt fleira. Þýska ríkið und­ir­bjó þetta átak mjög vel, bændur fengu allar upp­lýs­ingar upp í hend­urn­ar, svo sem um arð­bærni og gas­hæfni hinna ýmsu hrá­efna. Hér á landi fellur til mik­ill og marg­vís­legur lífúr­gangur sem ekki er nýttur nægi­lega í dag. Tæknin er komin vel á legg og ætti að vera hægur vandi fyrir t.d. fjar­varma­veitur að fara í sam­starf við hand­hafa lífúr­gangs, og hver veit nema hægt sé að keyra loðnu­bræðslu á met­ani eða met­anóli (Car­bon Recycl­ing). Af hverju ekki að athuga og prófa það?

Und­ir­bún­ingur orku­skipta

Rann­sóknir og þróun eru nauð­syn­legur und­ir­bún­ingur orku­skipt­anna. Ein­hverjar rann­sóknir hafa farið fram. Veit það því ég tók þátt í slík­um, þ.e. nýt­ingu á lífúr­gangi. Þar var m.a. skoðað hversu mikla orku mætti fá úr mykju íslenskra kúa og slát­ur­úr­gangi. Áætlað orku­magn met­ans úr tonni slát­ur­úr­gangs er á við nærri 90 lítra af bens­íni. Því miður er slát­ur­úr­gangur van­nýtt auð­lind á Íslandi og með­höndlun hans yfir­höfuð ekki í ásætt­an­legum far­vegi. Reyndar svo slæmum að dóms­mál vofir yfir þjóð­inni vegna þess hjá eft­ir­lits­dóm­stól EFTA.

Hér að ofan má sjá vel heppn­aða skýr­ing­ar­mynd: Hversu langt kemstu á afurð 1 hekt­ara lands, miðað við mis­mun­andi fram­leiðslu­að­ferðir en alltaf sama bíl. Myndin er úr ranni Aust­ur­ríska land­bún­að­ar- og umhverf­is­ráðu­neyt­is­ins (Bundesmini­ster­ium für Land- und For­stwirtschaft, Umwelt und Wass­erwirtschaft) , sótt 2008.

Það er líka mik­il­vægt að fræða almenn­ing og gera flókin fræði skilj­an­leg fyrir ákvarð­ana­töku, sem er jú hjá stjórn­end­um, ekki síst stjórn­mála­stétt­inni. Jebbs kom­inn tími til að hefj­ast handa.

Höf­undur er umhverf­is- og auð­linda­fræð­ing­ur.

Heim­ild­ir:

[SG1]. Fachagentur Nachwach­sende Rohstoffe e.V. (FN­R),, 2006. Hand­reichung, Biogas­gewin­ung und Nutzung 2004. Institut für Ener­getik und Umwelt gGmbH, Bundes­forschungsan­stalt für Land­wirtschaft, Kurator­ium für Technik und Bauwesen in der Land­wirtschaft. Gülzow, af www.fn­r.de