Nýleg grein Andra Snæs Magna­sonar var ansi mögnuð og hressandi, enda beitt, vel skrifuð og löngu tíma­bær. Ekki er hreyft við hug­myndum um fram­tíð­ar­orku­miðla Íslend­inga (sem mér eru hug­leikn­ir), en risa­stóra vanda­málið okk­ar, ætli megi ekki kalla það stund­ar­hags­muna­sýki, tekið föstum tök­um. Andri Snær sýndi glögg­lega van­kanta heims­myndar (lé­lega) kontórist­ans, sem hefur mikil áhrifa­völd í krafti mennt­unar sinnar og stöðu í burð­ar­grein íslenska hag­kerf­is­ins. 

­Ís­lensk hrein orka er að stærstum hluta notuð í meng­andi stór­iðju sem ekki er bráð­nauð­syn­leg, vöntun á áli hrjáir ekki heim­inn, ekk­ert alþjóða­ráð bannar fram­leiðslu áls með kolum eða gerir kröfur um hreina fram­leiðslu­tækni. Nei hreint ekki, Kola­brennslu-álfram­leiðsla hefur auk­ist veru­lega á heims­vís­u.

Eitt er á hreinu, stór­iðju­stefna síð­ustu ára­tuga var rán­dýr og okkur ekki til sóma. Það er meiri­háttar kúl að eiga fullt af grænu raf­magni en ansi heimsku­legt að nota það í fullt af óþarfa (eins og gos­dósir sem fara í urð­un) og menga stórt í leið­inni. Er ekki kom­inn tími á glimr­andi grænt orku­hag­kerfi?

Vísar að fram­förum í orku­geir­anum

Rann­sóknir og þróun er mik­il­væg á öllum sviðum ekki síst í orku­geir­an­um. Vind­myllur Lands­virkj­unar og kolefn­is­bind­ing Orku­veit­unnar –Carb fix verk­efnið eru góð dæmi – húrra fyrir þeim.

Við­skipta­blaðið ræddi nýlega við Hörð Arn­ar­son for­stjóra Lands­virkj­un­ar. Þar kom fram að Nor­egur hygð­ist leggja sæstrengi til ann­arra landa – vænt­an­lega til að styrkja hug­mynd/­fyr­ir­ætl­anir fyr­ir­tæk­is­ins um sæstreng til Bret­lands. Lands­virkjun sér sæstreng sem góða leið til að koma hreinni orku þjóð­ar­innar í gott verð. En hvernig er það, -er víst að ekki séu aðrar heppi­legar leið­ir? Hvað með orku­miðla í sam­göng­um?

Orku­miðlar fram­tíðar

Sem stendur er aðal áherslan á raf­bíla og hleðslu­stöðvar fyrir þá. Raf­hlöðu­bílar henta að mestu vel sem einka­bílar (óhreyfðir 23 klst. á sól­ar­hring og því nægur tími til hleðslu). Van­kantar raf­-far­ar­tækja eins og langur hleðslu­tími, þungar raf­hlöður og minni drægni eru sér­lega óþægi­leg í lang­ferða­flutn­ing­um, bæði í sam­göngum fólks og vöru­flutn­ing­um. Ger­ald Killman véla­verk­fræð­ingur Toyota telur að vegna þess­ara van­kanta komi efn­ara­fall­inn til með að ná yfir­hönd­inni á mark­aði, - af raf­hlöðu­bíl­um.

Hvað er í deigl­unni?

Japönsk stjórn­völd hafa mikla trú á efn­ar­afl­inum og vetni sem fram­tíð­ar­orku­miðli. Þeir sjá fyrir sér að álit­legur hluti orku­hag­kerf­is­ins verði drif­inn áfram með vetni, og styrkja því m.a. þróun efn­arafals­ins um 300 millj­ónir evra árlega. Notkun vetn­is­rafals hefur þann frá­bæra kost að koldí­oxíð kemur ekki við sögu. Orku­hag­kvæmni raf­bíla er hins vegar meiri. Yfir­leitt fylgja bæði kostir og gallar öllu sem gert er og mik­il­vægt að máta breyt­ingar á vett­vang­i. 

Vetnið

Hvernig hentar vetnis­tækni hér­lend­is? Mjög snemma eða um 1970 hóf dr. Bragi Árna­son pró­fessor í efna­fræði við Háskóla Íslands að skoða mögu­leika á notkun vetn­is, sem fram­leitt væri með umhverf­is­vænni raf­orku, sem aðal­orku­gjafa fyrir Ísland. Hann taldi að landið gæti orðið leið­andi með almennri inn­leið­ingu þess­arar orku fyrir sam­göng­ur, flutn­inga og iðn­að. Fyrir 50 árum var þessi hug­mynd af flestum ekki talin raun­hæf vegna kostn­aðar við vetn­is­fram­leiðslu með raf­grein­ingu vatns. Hún leiddi þó til risa­verk­efn­is, þar sem Háskóli Íslands, rík­is­stjórnin og ýmis stór­fyr­ir­tæki tóku þátt í. Nú er í gangi þróun um alla ver­öld að fram­leiða umhverf­is­vænt vetni með háhitaraf­grein­ingu og hefur þegar tek­ist að lækka kostnað veru­lega. 

Hvað nú?

Nú er ­mik­il­vægt að fylgj­ast vel með þró­un­inni erlend­is, því t.d.­sam­göngu­tækin koma það­an. Á ráð­stefnu IASA (InternationalAssoci­ation of Susta­ina­ble A­vi­ation) sem fram fór í nóv­em­ber sl. voru þátt­tak­endur almennt á því að svokölluð Power to Liquid tækni yrði brátt ráð­andi í flug­inu. Raf­magn kemur við sögu (Power), og „Liquid“,er afurð­in, þ.e. orku­ríkur vökvi (PtLFu­el).

Með PtL tækn­inni er hægt að fram­leiða kolefn­iselds­neyti, eins­konar jarð­ol­íu­líki (met­an, bens­ín, dísilol­ía, ker­osin o.fl.) sem unnið er úr vatn­i/vetni (vetnið fæst með raf­grein­ingu vatns) og koldí­oxíði. Mik­il­vægt er að koldí­oxíð sem notað er í ferl­inu sé lofts­lags­hlut­laust, semsé til­komið af öðru en bruna jarð­olíu eins og hauggasi, iðn­aði, eða jafn­vel and­rúms­lofti.

Þannig má hugsa sér að allri afgangs­raforku verði breytt í vetni og dreift til notk­unar sem elds­neyti á skip, flug­vélar bif­reiðar og bruna á úrgangi, en einnig til umbreyt­ingar á koldí­oxíði frá iðn­verum eða úrgangs­brennslu. Elds­neyt­is­brans­inn í Evr­ópu sér þessa tækni sem „sína fram­tíð“, enda hag­stætt að geta haldið gömlu sprengju­h­ólfs­vél­unum gang­andi áfram. 

Orkan og við

Það blasir við að senni­leg­asta lausnin á nýt­ingu hreinnar raf­orku á Íslandi til lengri fram­tíðar liggur í fram­leiðslu og nýt­ingu á vetni, sem t.d. má geyma og dreifa í fljót­andi formi. 

Þetta er léttasta frum­efnið og hefur fjöl­marga nýt­ing­ar­mögu­leika fram yfir önnur efni, auk þess að leysa flest vanda­mál sem fylgja myndun koldí­oxíðs og ann­ara loft­teg­unda sem skaða lofts­lag jarð­ar.

Höf­undur er umhverf­is- og auð­linda­fræð­ing­ur.