„Við göngum óbundin til kosn­inga“ er fyrir löngu orðin ein lífseig­asta klisja íslenskrar stjórn­mála­um­ræðu. For­ystu­menn stjórn­mála­flokka hafa um ára­bil notað hana sem svar við spurn­ingum um hvaða stjórn­ar­mynstur þeir sjái fyrir sér eða óski sér helst að loknum alþing­is­kosn­ing­um. Með því hafa þeir leit­ast við að halda sem flestum mögu­leikum opnum en um leið leynt kjós­endur fyr­ir­ætl­unum sín­um. Gengið laumu­lega til kosn­inga. 

Fram­boð til Alþingis leit­ast í aðdrag­anda kosn­inga við að afla sér fylgis út á stefnu sína, gjörðir eða fram­bjóð­end­ur. En til að auka líkur á að kosn­inga­lof­orð verði efnd þarf við­kom­andi flokkur að kom­ast í rík­is­stjórn. Hér á landi er hefð fyrir sam­steypu­stjórnum og nú benda kann­anir til þess að til að mynda megi meiri­hluta­stjórn að loknum kosn­ingum þurfi a.m.k. þrjá flokka, jafn­vel fleiri. Lík­indi á að stefnu­mál ein­stakra flokka fái fram­gang velta ekki aðeins á því hve ein­beittir flokks­menn eru að fram­fylgja þeim heldur líka hversu vel eða illa þau sam­rým­ist stefnu mögu­legra sam­starfs­flokka – kom­ist við­kom­andi flokkur að rík­is­stjórn­ar­borð­in­u. 

Það á að vera sjálf­sögð krafa kjós­enda að for­ystu­menn stjórn­mála­flokk­anna lýsi því með afdrátt­ar­lausum hætti fyrir kjör­dag hvaða stjórn­ar­mynstur sé þeirra fyrsti kostur fái við­kom­andi flokkar nægt fylgi til að mynda stjórn. Þó fylgi fram­boða eins og það mælist í skoð­ana­könn­unum sé jafnan á hreyf­ingu allt fram til kjör­dags eru þær breyt­ingar sjaldn­ast svo miklar, einkum þegar nær dreg­ur, að þær gefi ekki nokkuð skýra vís­bend­ingu um þing­styrk flokka. Kosn­inga­lof­orð verða ærið létt­væg ef að loknum kjör­degi er valið er að ganga til sam­starfs við flokka með gjör­ó­líka stefnu og lof­orðin víki þannig fyrir vald­sæk­inni tæki­fær­is­mennsku – einu helsta ein­kenni íslenskra stjórn­mála. 

Undanfarin ár hefur verið almenn krafa í íslensku sam­fé­lagi um aukið gagn­sæi á sem flestum svið­um, ekki síst í stjórn­mál­um. Sá plag­siður íslenskra stjórn­mála­leið­toga að neita að gefa upp afstöðu sína til þess hvaða sam­setn­ing rík­is­stjórnar hugn­ist þeim helst er leynd­ar­hyggja sem er í aug­ljósri and­stöðu við kröf­una um gagn­sæi. Ég vona að fjöl­miðla­fólk sem fjallar um kosn­ing­arnar gangi ákveðnar en áður eftir opin­berum svörum frá stjórn­mála­leið­tog­unum um hvert hugur þeirra stefnir í þessum efnum og að kjós­endur greiði ekki atkvæði þeim fram­boðum sem reyna enn á ný að leyna þá fyr­ir­ætl­unum sín­um. Það þarf engum að koma í hug að ekki sé farið að huga að mögu­legu stjórn­ar­sam­starfi fyrr en búið er að telja atkvæði. Svo skamm­sýnir eru íslenskir stjórn­mála­leið­togar ekki.   

Þó ég voni að látið verði af þeirri leynd­ar­hyggju sem hér hefur verið rætt um er ég hóf­lega bjart­sýnn. Lík­legt verður að telj­ast kosn­inga­bar­átt­an nú fái kunn­ug­legt yfir­bragð, hvað þetta snert­ir, þar sem leyndin yfir fyr­ir­ætl­unum for­ystu­manna flokk­anna verður ríkj­andi. Að loknum kosn­ingum hefj­ist svo hið hefð­bundna hindr­un­ar­hlaup for­manna þar sem mark­miðið er að kom­ast fyrst yfir Sjalla-bláa vegg­inn sem umlykur stjórn­ar­ráðs­húsið að aust­an­verðu og hljóta að launum sæti við rík­is­stjórn­ar­borðið úr hendi for­manns Sjálf­stæð­is­flokks­ins – þess eina af flokks­leið­tog­unum sem þarf ekki að taka sprett­inn heldur getur beðið rólegur þess að hinir hlaupi til hans. 

Höf­undur er sagn­fræð­ing­ur.