Stríð draga fram bæði það versta og oft líka það besta í mann­skepn­unni, þau sýna oft hetju­dáð­ir, en einnig botn­lausa grimmd. Þegar Banda­ríkja­menn réð­ust með ólög­legum hætti inni í Írak árið 2003, þá hvarf gríð­ar­legt magn forn­minja og allar fjár­hirslur íraska rík­is­ins voru rænd­ar. Í kjöl­far inn­rásar fylgdi síðan grimmi­leg borg­ara­styrj­öld og trú­ar­bragða­stríð. Það sama er núna uppi á ten­ingnum í Úkra­ínu, þar er kerf­is­bundið verið eyði­leggja, ræna og rupla úkra­ínska menn­ingu. Þá hafa hroða­leg grimmd­ar­verk verið fram­in, t.a.m. í borg­inni Bútsja.

Talið er að gríð­ar­legur fjöldi menn­ing­ar­verð­mæta hafi nú þegar verið fjar­lægður og fluttur burt frá borgum og bæjum lands­ins frá því að átök brut­ust út árið 2014 í aust­ur­hluta lands­ins, svæð­inu Don­bas. Það sama má segja um Krím­skag­ann, sem Rússar (les: Vla­dimír Pútín) inn­lim­uðu einnig árið 2014. Þessi mál voru rædd af sér­fræð­ingum í sænska rík­is­sjón­varp­inu fyrir skömmu í sér­stökum þætti.

Síð­ast­liðna tvo mán­uði hafa Rússar ekki bara verið að eyði­leggja og mylja í sundur borgir og bæi Úkra­ínu, heldur er einnig verið að ráð­ast á menn­ingu lands­ins og í raun verið að reyna að eyða henni. Margir af fremstu lista­mönnum fyrrum Sov­ét­ríkj­anna (sem Úkra­ína til­heyrði frá 1922-1991) koma einmitt frá Úkra­ínu, bæði rit­höf­und­ar, list­mál­arar og fleiri.

Ráð­ist á menn­ing­ar­borgir

Ein af þeim borgum sem verst hafa orðið úti er Kharkiv, við landa­mærin við Rúss­land, en hún er önnur stærsta borg Úkra­ínu, með um 1,5 millj­ónir manna. Borgin er menn­ing­ar­borg UNESCO og á árunum 2019-2020 voru haldnir yfir 5000 menn­ing­ar­við­burðir sem um 500.000 manns sóttu. Í borg­inni eru 24 söfn, 17 mynd­list­ar­gall­erí og 14 leik­hús. Kharkiv hefur sætt linnu­lausum árásum, á sama tíma og íbú­arnir reyna að vernda menn­ing­ar­verð­mæti með ýmsum hætti. Það gera íbúar í fleiri borgum einnig.

Á lista SÞ yfir heimsminjar eru sjö staðir í Úkra­ínu. Þeirra merkastur er e.t.v. Sofi­a-­dóm­kirkj­an, í höf­uð­borg­inni Kíev, með sínum fjöl­mörgu gull­skreyttu turn­um, en bygg­ing hennar hófst á 11.öld.

Þá er einnig elsti bæj­ar­hluti borg­ar­innar Lviv (ná­lægt pólsku landa­mær­un­um) á list­an­um, en á þá borg hafa Rússar gert flug­skeyta­árásir á þá borg og fjöldi flótta­manna hefur flúið til Lviv.

Um Sofi­a-­dóm­kirkj­una segir í grein í Morg­un­blað­inu frá árinu 2004:

„Þessi sögu­fræga borg var lögð í rúst í inn­rás Hitlers. Það stóð ekki steinn yfir steini. Og það sem Hitler sást yfir lauk Stalín við eftir stríð. Það tókst á síð­ustu stundu að bjarga sjálfri Soff­íu­kirkj­unni – þess­ari sögu­frægu ger­semi – með klækjum undan sprengju­sér­fræð­ingum Stalíns. Það er ótrú­legt að hugsa sér þetta núna. Borgin hefur verið byggð upp á nýtt, nákvæm­lega eins og hún var. Byggð upp úr rúst­un­um, og allt er óbreytt – á yfir­borð­inu. Konur og karl­ar, börn og gam­al­menni, allir lögð­ust á eitt. Með eigin höndum byggðu þau borg­ina sína enn og aft­ur. Og Úkra­ínu­menn eru stoltir af borg­inni sinni. Kannski er það menn­ingin sem hefur hjálpað þess­ari þjóð að lifa af og halda áfram að trúa á hið fagra og hið góða í líf­inu. Það fer ekki fram hjá manni, að menn­ingin virð­ist vera ein af meg­in­stoðum mann­lífs í Úkra­ínu. Hún stendur djúpum rót­um, öllum aðgengi­leg og er eðli­legur hluti af dag­legu lífi fólks. Óper­an, ball­ett­inn og leik­húsin eru opin almenn­ingi gegn vægu gjald­i.“

Rík­harður III = Pútín (eða öfugt)?

Fyrir skömmu voru sýndir á RÚV þættir um höf­uð­skáld Breta, Willam Shakespe­are. Í einum þess­ara þátta var fjallað um einn kon­unga þeirra, Rík­harð III, sem réði yfir Bretum í aðeins tvö ár, frá 1483-1485. Hann er tal­inn hafa verið einn grimmasti vald­hafi Breta fyrr og síð­ar.

Í þátt­unum er því lýst að hann hafi í raun ekki átt til­kall til þeirra valda sem hann fékk og eftir að hann fékk þau myrti hann og ruddi úr vegi nán­ast öllum i kringum sig. Honum er lýst sem ein­stak­lega grimmum manni, en að í lok fer­ils­ins hafi hann staðið eftir einn og yfir­gef­inn, enda búinn að losa sig við nán­ast alla í kringum sig.

Ekki er laust við að hug­ur­inn hvar­fli til ein­valds­ins í Rúss­landi við þessa lýs­ingu, því sam­an­burður Pútíns við Rík­harð III er alls ekki út í hött. Pútín átti t.d. ekk­ert til­kall til þeirra valda sem hann fékk í kringum síð­ustu alda­mót og er búinn að halda óslitið síð­an. Það var ekk­ert gefið að hann yrði fyrir val­inu. Enn einn þeirra kosta sem réði var edrú­mennska hans, en fyr­ir­renn­ari Pútíns í starfi, Boris Jeltsín, var blautur með ein­dæmum og sagt að hann hafi byrjað að drekka í kringum hádegi.

Fjöldi stjórn­ar­and­stæð­inga og blaða­manna hafa látið lífið á vakt Pútíns, meðal ann­ars með eitr­unum í öðrum löndum (m.a. Alex­ander Lit­vinenko í Bret­land­i). Og góð­mennskan drýpur ekki heldur af Pútín, sem er búinn að vera í stríði meira og minna allan fer­ill sinn, fyrst í Téténíu árin 1999-2009, svo Georgíu árið 2008, svo Don­bas frá 2014, svo Sýr­landi frá 2015, (er það búið?) og nú síð­ast inn­rás í Úkra­ínu.

Rík­harður III var síð­asti kon­ung­ur­inn af York-ætt­inni og við honum tóku hinir svoköll­uðu Túd­or­ar. Vla­dimír Pútín er ekki af neinni sér­stakri ætt. Hann er almúga­maður frá hinni marg­frægu borg Sankti Pét­urs­borg (fyrrum Len­ingrad) sem hefur að geyma ein­hver mestu menn­ing­ar­verð­mæti Rúss­lands, meðal ann­ars hið marg­fræga Hermita­ge-safn/Vetr­ar­höll­ina. Þar bjó keis­ar­inn Niku­lás II, þegar honum var steypt af stóli á vor­dögum 1917. Síðar sama ár kom svo rúss­neska bylt­ing­in/­valda­taka bol­sé­víka.

„Móð­ir­in“ skot­mark

Kíev er ann­áluð fyrir menn­ingu og marg­breyti­leika og hún er sögð vera „móðir Rúss­lands“. Und­an­farna daga hafa verið gerðar árásir á borg­ina, þó flestir her­manna Rússa séu farnir þaðan og hafi dregið sig til aust­ur, þar sem verið er að und­ir­búa ein­hvern áfram­hald­andi hroða gagn­vart íbúum Úkra­ínu.

En hver ræðst á móður sína? Hvurs­lags vald­hafi er það? Í við­tali við fjöl­miðla fyrir skömmu sagði box­ar­inn heims­frægi og borg­ar­stjóri Kíev, Vitalý Klit­sjkó: „Þessi inn­rás var alger­lega ástæðu­laus, hún er bara brjál­æði í huga eins manns.“ Þar smell­hitti box­ar­inn naglann á höf­uð­ið!

Um pásk­ana (sam­kvæmt tíma­tali úkra­ínsku rétt­trún­að­ar­kirkj­unn­ar,­seinna en hjá okk­ur) hefur „páska­eggjum Pútíns“ rignt yfir Úkra­ínu, en þá gerðu Rússar fleiri hund­ruð sprengju­árásir á skot­mörk í land­inu. Þá er hafin (og í gangi) stór­sókn í aust­ur­hlut­an­um, í Don­bas, en það svæði hyggst Pútín „frelsa“ undan Úkra­ínu­mönn­um. Á sama tíma koma fram upp­lýs­ingar sem benda til um enn frek­ari stríðs­glæpa Rússa, t.d. í borg­inni Mariu­pol.

Þar hefur Pútín sagt að framin hafi verið „þjóð­ar­morð“ af nas­ist­um, en það eru lygar og ekk­ert ann­að, enda bæði for­seti Úkra­ínu af gyð­inga­ætt­um, sem og fleiri í kringum hann. Segja má að Pútín og kreðsa hans séu í raun bara gengi af lyg­ur­um, þar sem sann­leik­ur­inn/það sem er satt og rétt, skiptir bara engu máli.

Því er til dæmis stöðugt logið að rúss­nesku þjóð­inni að það sé ekk­ert stríð í Úkra­ínu og allt sé þetta þeim að kenna. Sögunör­dinn Pútín stundar því umfangs­miklar sögu­fals­an­ir.

En hin rétta saga verður svona: Þann 24. febr­úar árið 2022 réð­ist Rúss­land inn í sjálf­stætt og full­valda ríki, Úkra­ínu, og reynir nú eftir fremsta megni að leggja landið og menn­ingu þess í rúst.

Hvenær þessu blóð­baði í boði ein­valds­ins og „ts­ars­ins“ í Kreml lýk­ur, það er svo önnur saga. En útlitið er dökkt.

Höf­undur er stjórn­mála­fræð­ing­ur.