Hvað er það fyrsta sem allir nefna þegar kemur að launum eða bót­um?

Öryggi.

Við viljum vera örugg um að slys eða sjúk­dómar hafi ekki miklar breyt­ingar á það sem eftir er ævi okk­ar. Við viljum við­halda tekjum og frelsi. Fram­færsla verður því að snú­ast um lág­marks trygg­ingu fyrir alla, óháð starfs­getu.

Til að ná saman um nýtt kerfi þurfa og að verða tölu­verðar breyt­ing­ar. Ein­falda þarf kerfið og minnka flókna útreikn­inga og óskilj­an­legar skerð­ingar eða hrein­lega leggja fram nýtt kerfi.

Mín hug­mynd er að færa örorku­bætur til launa­kerfis með sömu teng­ingu við líf­eyr­is­sjóði og allur vinnu­mark­að­ur. Greiðslur úr líf­eyr­is­sjóði eru þá m.v. rétt­inda­á­vinnslu. Réttur væri til sér­staks líf­eyr­is­sparn­að­ar. Stóra breyt­ingin er að ríkið verður 100% ábyrgð­ar­að­ili fyrir örorku­hlut­deild­inni, ekki líf­eyr­is­sjóð­irn­ir.

Fallið verði frá hámarks­upp­hæðum og þess í stað tryggðar lág­marks­upp­hæð­ir. Launin eru bundin á föstu hlut­falli við lág­marks heild­ar­laun á vinnu­mark­aði og þá t.d. samn­ingum VR.

Heild­ar­upp­hæð „fram­færslu“ eru lág­marks heild­ar­laun fyrra árs. Þannig yrði lág­mark árs­ins 2022, 341.500 króna laun en að auki 3.500 króna sam­göngu­styrkur sem ríkið rukkar á sveit­ina. Til við­bótar greiðir ríkið 6.000 krónur í vara­sjóð. Þessir þrír liðir skulu þá ná saman heildar lág­marks­launum fyrra árs (2021), 351.000 krónum á mán­uði.

Nýleg hugsun er vara­sjóður (að fyr­ir­mynd VR) að upp­hæð 6.000 krónur á mán­uði sem rétt­hafar geta sótt í allt að 60.000 krónur á ári – skatt­frjálst. Hér er viss vörn við óvæntum upp­á­kom­um.

Þegar að almenn rétt­indi nálg­ast lág­marks­laun mun frí­tekju­mark öryrkja verða veru­lega umdeilt. Frí­tekju­mark öryrkja lækki því í 70.200 krónur og til að fylgja launa­þró­un, er það 20% lág­marks­-heild­ar­launa hverju sinni.

Þar sem að um launa­kerfi er að ræða greið­ast des­em­ber- og orlofs­upp­bætur sömu upp­hæðar og samn­ingar almenna vinnu­mark­að­ar­ins t.d. VR við SA. Ein­greiðslur frest­ast þó ekki milli ára.

Þegar frí­tekju­marki sleppir ræður starfs­hlut­fall en ekki upp­hæð. Þannig heldur fólk í hlut­falli reynslu og mennt­unar til launa. Heildin verði 100% laun. Ef fólk er þannig með 50% örorku­mat og í 50% starfi lækkar fram­færsla um 20% en óháð upp­hæð laun­anna. 20% eru þá frí­tekju­mark. Réttur öryrkja verði til almenn­ra/­sér­stakra hús­næð­is­bóta síðan eins og hvers ann­ars borg­ara.

Slíkt kerfi borgar sig þá að mestu leyti upp á sama hátt og almennir líf­eyr­is­sjóðir þ.e.a.s. 3,5% ávöxtun til 40 ára en getur sökum þeirra sem eru öryrkjar alla ævi teygt sig í 49 ár. Hækk­unin þar hlut­falls­lega rís þá úr ætl­aðri 80.3% trygg­ing­ar­vernd (40 ár) 15,5% inn­greiðslu (106% / 1.32) upp í 98,3% trygg­inga­vernd (49 ár).

Hér er í raun verið að skylda ríkið til að spara fyrir líf­eyr­is­árum öryrkja á sama hátt og það skyldar fólk á vinnu­mark­aði undir lögum 129/1997.

Það tekur tíma að spara. Kerfið verður fram­þungt en að öllu leyti er hér uppi sama staða og á almennum vinnu­mark­aði 1969 og opin­berum 1919.

Höf­undur er áhuga­maður um rétt­indi öryrkja.