Í sögu­spegli er áhuga­vert að skoða keim­líka atburða­rás í hús­næð­is­málum Eng­lands, Sví­þjóðar og Íslands. Þessi lönd eru sam­bæri­leg um margt. Þau telj­ast til dæmis strjál­býl þegar flat­ar­mál þeirra er borið saman við fólks­fjölda við­kom­andi svæð­is.

Frá alþjóð­legum flug­völlum Íslands og Sví­þjóðar liggur leiðin til borg­anna að mestu yfir hálf­gert eyði­land. M­inna en tíundi hluti af flat­ar­máli Eng­lands eru mann­gerðar bygg­ing­ar. Skortur á land­rými er því ekki hald­bær skýr­ing á sam­eig­in­legri upp­á­komu í borgum land­anna. Það er við­var­andi hús­næð­iskreppa.

Í þessum löndum hefur mynd­ast kyn­slóð af fólki sem fær ekki öruggt þak yfir höf­uð­ið. Þrátt fyrir þokka­lega inn­komu og mennt­un.

Í Englandi og Sví­þjóð er þetta fólk kallað "Gener­ation rent" og "Mamm­bor", (Hótel mamma).

Nafnið er það eina sem vantar á íslensku hlið­stæð­una. Til­vist hennar er aug­ljós.

Á Íslandi er hátt fast­eigna­verð oft útskýrt með háum vaxta­kostn­aði. Sem er satt, svo langt sem það nær. Í Sví­þjóð og Englandi eru hús­næð­is­vextir hins vegar nálægt núll­inu. Engu að síður er fast­eigna­verð þar komið út úr korti fyrir almúg­ann.

Hús­næð­is­vandi land­anna þriggja er ekki nátt­úru­lög­mál, eða tækni­legt vanda­mál. Skýr­ingin er skortur á hald­bærri hús­næð­ispólítík. Til að finna rót vand­ans þarf að horfa hálfa öld aftur í tím­ann.

Fyrir um fimm­tíu árum fór í gang umfangs­mikið hús­næð­isá­tak í ofan­greindum lönd­um. Ástæð­urnar voru sam­eig­in­leg­ar. Til­gang­ur­inn var að  bregð­ast við ófremd­ar­á­standi  á hús­næð­is­mark­aði. Og koma stórum "Barna­sprengju " árgöngum eft­ir­stríðs­ár­anna í mann­sæm­andi húsa­skjól. Verka­lýðs­fé­lögin knúðu fram við­brögð stjórn­valda við vand­an­um.

Ljóst var að "frjáls mark­aður " upp­fyllti ekki þarfir almenn­ings í hús­næð­is­mál­um. Í Sví­þjóð voru í fram­hald­inu byggðar yfir miljón leigu­í­búðir (Milj­on­programmet) á einum ára­tug.

Í Englandi byggðu og ráku sveit­ar­fé­lögin "council hou­ses", leigu­í­búðir sem almenn­ingur gat búið í alla ævi ef það óskaði. Leigan var hóf­leg, og reiknuð út frá almennum ráð­stöf­un­ar­laun­um.

Íslenska útgáfan hét ein­fald­lega Verka­manna­bú­stað­ir. Hún sam­an­stóð af fjölda­fram­leiddum blokkar­í­búðum í Breið­holti og víð­ar.

Á Íslandi voru íbúð­irnar seldar verka­mönnum á hag­stæðum lán­um. Eigna­myndun var þó hæg, og rek­star­formið flók­ið. Íslenska verð­bólgan jók enn á flækju­stig­ið.

Allar voru þessar hús­næð­is­lausnir börn síns tíma. Þó mynd­uðu þær á sínum tíma  stöð­ug­leika á hús­næð­is­mark­aði. Það hug­tak er horfið í íslenskum hús­næð­is­mál­um. Sama gildir í Sví­þjóð og Englandi.

Sam­nefn­ar­inn á áður­nefndu tíma­bili var  sú pólítíska sýn  að hús­næði væri lífs­nauð­syn. Rétt eins og orka, vatn, frá­veita osfrv. Því þótti ekki sjálf­sagt , heldur bein­línis skylda að sveit­ar­fé­lögin sæu almenn­ingi fyrir val­kosti við sér­eign­ar­stefn­una. Hún var engu að síður yfir­gnæf­andi í umræddum lönd­um.

Um 1980 komst rík­is­stjórn Marg­aret Thatcher til valda í Englandi. Hún hratt af stað atburða­rás  sem ekki sér fyrir end­ann á.  Almanna­tenglar hönn­uðu fyrir hana slag­orðið "The right to buy". Það sner­ist um að leigj­endur "council" íbúða fengu að kaupa hús­næði sitt á góðum kjörum af við­kom­andi sveit­ar­fé­lagi.

Þá var tapp­inn dreg­inn úr baðkar­inu í  fé­lags­legri hús­næð­ispólítík Eng­lands. Sára­lítið var byggt í stað þess sem seld­ist. Þetta var ávísun á hús­næð­iskreppu kom­andi kyn­slóða. Sama ferli hófst síðar í Sví­þjóð og á Íslandi. Afleið­ing­arnar eru æ sýni­legri.

"The right to buy" er skóla­bók­ar­dæmi um hvernig sleg­inn er pólítískur víx­ill í hús­næð­is­mál­um. Greið­endur eru kom­andi kyn­slóð­ir. Ekki þarf út fyrir íslenska land­steina til að finna sam­bæri­leg útspil og afleið­ing­ar. Í dag er hús­næð­ispólítíkin meira eða minna hönnuð af almanna­tengl­um. Yfir þús­und ódýrum leigu­í­búðum er lof­að. Á næsta kjör­tíma­bil­i....

Einn  hluti af efna­hag­spólítík Thatcher var einka­væð­ing á opin­berum rekstri og þjón­ustu. Ekki síst fjár­mála­þjón­ustu. Þessar kenn­ingar fengu fádæma und­ir­tektir á Íslandi. Í háblóma íslenska nýlí­ber­ism­ans logn­að­ist félags­lega hús­næð­is­kerfið út af.

Frjáls mark­aður íslenska Thatcher trú­boðs­ins átti að sjá almen­ingi fyrir ódýru og öruggu hús­næði. Um sama leyti var svo fjár­mála­kerfi lands­ins einka­vætt eftir Pútínskri upp­skrift.

Þótt ótrú­legt megi virð­ast var síam­st­ví­buri banka­kerf­is­ins (hús­næð­is­mark­að­ur­inn) aldrei sjúk­dóms­greindur eftir hrun. Þessi kerf­is­villa í formi ýktrar sér­eign­ar­stefnu var end­ur­lífguð í óbreyttri mynd. Stjórn­völd eyða milj­arða­tugum í sömu gjald­þrota hús­næð­ispólítík og gilti fyrir hrun.

Því skal engan undra að sömu sjúk­dóms­ein­kennin birt­ast aftur ljós­lif­andi á íslenskum   hús­næð­is­mark­aði. Og það  ein­ungis sjö árum eftir hrun. Rétt eins og fyrir hrun tekur með­virkn­is­mók stjórn­valda í hús­næð­is­málum á sig margar mynd­ir.

Gull­korn á umboðs­maður (hús­næð­is­lána)skuld­ar­a. Hann vill að skjól­stæð­ingar sínir fái meiri lán, svo þeir geti elt síhækk­andi fast­eigna­verð. Vanda­mál: Of mklar hús­næð­is­skuld­ir. Lausn :..... Enn meiri hús­næð­is­skuld­ir....

Önnur verð­laun fara á Sel­tjarn­ar­nes. Þar vilja menn lána ungu fólki nokkrar milj­ónir fyrir útborgun í íbúð. Aðgerðin yrði í raun félags­leg aðstoð við bólgið banka­kerfi með mylj­andi hagn­að. Út af myglaðri hús­næð­ispólítík.

Fyrstu verð­laun fær máls­grein úr skulda­leið­rétt­ing­unni. Hún ber yfir­skrift­ina "Ný hugsun í hús­næð­is­mál­u­m".*

Þar kemur fram að leigj­endur geti safnað sér fyrir íbúð. Hvaða almanna­teng­ill samdi þennan óborg­an­lega texta?

Máls­greinin er hugs­ana­villan í íslenskum hús­næð­is­mál­um. Í hnot­skurn.