Ólg­andi og síkvikt menn­ing­ar­líf er einn af horn­steinum sam­fé­lags­ins og gerir þjóð­ina sjál­stæða og stolta. Öfl­ugt menn­ing­ar­líf er speg­ill þjóðar og sjálfsí­mynd­ar. Við höfum átt þeirrar gæfu að njóta að eiga frá­bæra lista­menn sem hafa gefið okkur sterka sjálfs­mynd og um leið skoðað hauk­frán­um, gagn­rýnum augum íslenskt sam­fé­lag.

Við eigum óvenju stóran hóp af lista­mönnum sem starfa á öllum sviðum lista og spanna allt lit­rófið frá dægra­stytt­ingu til djúp­köf­un­ar. Öll eru þau þörf í þess­ari mik­il­vægu heil­steyptu mósaíkmynd þjóð­ar­speg­ils­ins. Örfá ná til stjarn­anna og hljóta verð­uga umbun. Stærstur hluti þeirra eru ein­yrkjar sem njóta engrar afkomu­trygg­ingar nema á stundum þegar hluti þeirra fær lág­marks­laun í tak­mark­aðan tíma í nafni lista­manna­launa. Starfsæv­ina langa mega þau þó oft­ast treysta á stopula og rýra inn­komu. 

Það er seigla og óbilandi tryggð við köll­un­ina sem fær þau til að halda starfi sínu áfram án mark­verðar umb­unar og flest vinna íhlaupa­störf við allt annað til að geta brauð­fætt sig og lengja þar með vinnu­dag­inn til muna; vinna myrkr­anna á milli yfir hábjarg­ræðis tím­ann.

Listin á tímum far­ald­urs

Síð­ustu 18 mán­uði hafa verið þeim ein­stak­lega erf­ið­ir. Þessir covid tímar hafa nán­ast þurrkað út afkomu­mögu­leika þeirra sem hafa þurft að reiða sig á lif­andi sam­skipti við að miðla list sinni og þá einkum sviðs­lista­fólk og tón­list­ar­menn. Í sam­komu­tak­mörk­unum og margs konar sótt­varn­ar­kröfum hafa þau þurft að gera enda­laus ný plön og bregð­ast við ástand­inu af miklu hyggju­vit sem lista­menn eiga þó í ríkum mæli.

Sá litli hluti lista­manna sem nýtur ákveð­ins starfs­ör­yggis er þeir sem fast­ráðnir eru hjá menn­inga­stof­un­um. Þeir hafa þurft að sýna ótrú­lega aðlög­un­ar­hæfni við að koma á fram­færi list­sköpun sinni og menn­ing­ar­stofn­an­irnar þurft að laga sig að hörðum tak­mörk­unum til að halda úti a.m.k. lág­marks starf­semi og bjóða upp á alls konar menn­ing­ar­við­burði miðað við þær tak­mark­anir sem hafa verið í gildi að hverju sinni. Einnig þau þurft að treysta á og læra ólíkar miðl­un­ar­að­ferð­ir. Það hefur reynt á lista­menn­ina, en ekki síður stjórn­endur menn­ing­ar­stofn­ana sem hafa þurft að reyna að halda sjó í rekstri þeirra án telj­andi inn­komu. Stóru menn­ing­ar­stofn­an­irnar eru eins og skip sem eru við það að sökkva úti á ball­ar­hafi. Laus­ráðnu lista­menn­irnir þar sem ann­ars staðar hafa þurft að sjá að baki verk­efnum og um leið laun­um. Þeirra eyði­merk­ur­ganga hefur spannað allan 18 mán­aða covid far­ald­ur­inn. Því úrræði rík­is­stjórn­ar­innar eiga í flestum til­vikum ekki við þessa lista­menn og þeir settir út á kaldan klaka með enga björg­un­ar­hringi.

Lág­launa­hóp­ur­inn lista­menn þjóð­ar­innar

Lista­menn á Íslandi hafa ekki verið hávær kröfu­hópur meðan starfs­vett­vangur þeirra hefur nán­ast strandað á blind­skeri. Hinir fáu tals­menn þeirra hafa ekki barið sér á brjóst í öllum frétta­tímum og grátið hörmu­legt ástand sitt og gert kröfur um að horft sé fram hjá þeirri stað­reynd að við eigum í höggi við ban­vænan far­ald­ur, svo starf þeirra megi blómstra þrátt fyrir allt og alla. Öðru nær. Þeir hafa sýnt þjóð sinni nær­gætni og tekið á sig óbæri­legar byrðar mögl­un­ar­lít­ið, enda hefur það verið lenska meðal menn­ing­ar­þjóð­ar­innar að lista­menn eigi ekki að mögla.

Það hafa þau heldur ekki gert. Þau eru nefni­lega orðin svo vön list­inni að lepja dauð­ann úr skel.

Og það er eins gott, því þessi magn­aði þjóð­fé­lags­hópur er lág­launa­fólk upp til hópa. Ég þekki það sjálfur á eigin skinni eftir að hafa helgað megnið af 50 ára starfs­aldri mínum á þessum vett­vangi. Nú horfi ég á kyn­slóð­ina mína, eldri lista­menn, fara hver á fætur öðrum á eft­ir­laun – og þau ekki há. Það er þyngra en tárum taki að sjá góða lista­menn, jafn­vel virta langt út fyrir land­stein­ana, verða að lokum sára fátækt að bráð. En þau kyngja þeim beisku kjörum, rétt eins og þau hafa gert allan sinn list­fer­il.

Við getum gert bet­ur. Við verðum að gera bet­ur!

Höf­undur er leik­stjóri, eldri borg­ari og fram­bjóð­andi Sam­fylk­ing­ar­innar í 3. sæti í Reykja­vík­ur­kjör­dæmi suð­ur.