Vet­ur­inn ætl­aði aldrei að taka enda en í dag 16. maí fögnum við degi ljóss­ins, hækk­andi sól og geislum henn­ar. Lay Low og Systur gáfu okkur lag sem er svo íslenskt og ein­lægt og minnir okkur á verð­mæti sól­ar­ljóss­ins í íslensku sál­inni.

Í dimmum vetri – hækkar sól

Bræðir hjart­ans klaka­bönd – svo hlý

Í dimmum vetri – vorið væna

Vermir þitt væng­haf á ný

Höf. Lay Low

Á fáum stöðum er jafn við­eig­andi að dásama dags­birt­una og á Íslandi. Eftir vetr­ar­skamm­degið tökum við fagn­andi á móti hverjum sól­ar­geisla og eigum erfitt með að sinna venju­bundnum inni­verk­um. En af hverju? Hvað er það sem gerir okkur svona sólgin í sól­ar­geisl­ana og dags­birt­una? Jú, dags­birtan er okkur nefni­lega lífs­nauð­syn­leg. Sólin færir okkur ekki bara D-vítamín heldur hefur hún áhrif á fjölda horm­óna sem streyma um lík­amann, flæði þeirra og end­ur­nýj­un. Margar viða­miklar rann­sóknir hafa verið gerðar á áhrifum dags­birtu á heilsu, vellíðan og heila­starf­semi. Með þeim hefur verið sýnt fram á mikil og jákvæð áhrif dags­birtunnar á afköst og ein­beit­ingu, lund­ar­far, streitu, ónæm­is­kerf­ið, bata­horfur og svefn­gæði. Það er þess vegna ekki skrýtið að sólin hafi ákveðið aðdrátta­afl fyrir okkur mann­fólkið ekki síður en fyrir vor­blómin sem bíða blómg­un­ar.

Ljósið og nátt­úran

Það er einmitt áhuga­vert að skoða hvernig nátt­úran hegðar sér í sam­hengi við sól­ar­ljós­ið. Blóm og jurtir teygja sig í átt til sólar og breiða úr blöðum sín­um. Ef sólar nýtur ekki í lengri tíma drjúpa þau höfði og skreppa jafn­vel sam­an. Sumar plöntur loka krónu sinni yfir nótt­ina og verja sig fyrir næt­urkuli og raka en opna svo faðm­inn á móti nýjum degi við sól­ar­upp­komu. Við mann­fólkið erum ekki svo ólík gulum fífli í túni. Við þurfum á ljós­inu að halda og við þurfum líka á nátt­úru­legum dæg­ur­sveiflum að halda. Dags­birta er okkur nauð­syn­leg hvort sem við búum í sveit eða í borg.

Dags­birta í borg

Dags­birtan er grund­vall­ar­at­riði þegar byggja á vist­væna borg, borg sem stuðlar að bættri heilsu íbúa og betra umhverfi fyrir allar líf­ver­ur. Reykja­vík ætlar að fylgja grænu plani til að verða græn borg með græn gildi. Með dags­birt­una með í för um götur og garða og sól­ar­geisla í léttum dansi í gróð­ur­sælum borg­ar­rýmum verður til græn borg. En ef sól­ar­geisl­arnir ná ekki inn í garð­inn, ekki niður á gang­stétt­ina og ekki á torgið þar sem bak­ar­inn hefur fengið leyfi borg­ar­yf­ir­valda til að stilla upp borðum og stól­um, þá verður græna borgin ekki með öruggum götu­rýmum eða gróð­ur­sælum görðum og eng­inn sest í stól­inn á bak­ara­torg­inu.

Ef sól­ar­geislar ná ekki að dansa sinn ein­staka dans inn um glugg­ann hjá Önnu gömlu á fyrstu hæð, af því að verk­tak­inn sem byggði húsið hinu megin við göt­una fékk leyfi fyrir einni hæð í við­bót, þá ótt­ast ég að sú gamla muni brátt drjúpa höfði líkt og fíf­ill­inn þegar skygg­ir. Þá sest hún ekki lengur við glugg­ann til að fylgj­ast með fugl­unum veiða orma upp úr rósa­beð­inu sem nú er hætt að bera blóm.

Dags­birtugæði

Á degi ljóss­ins langar mig að minna á þau gæði sem dags­birtan gefur og sól­ar­ljósið kallar fram. Við búum á Íslandi og þurfum birt­una og ylinn frá sól­inni eftir napran og dimman vet­ur. Í skipu­lagi borg­ar­innar er því til mik­ils að vinna að gæta vel að gæðum dags­birtu, bæði í borg­ar­rýmum og í mögu­leikum sól­ar­geisla til að ná inn í hús­rým­in. Á liðnum ára­tugum hafa þessi gæði skipu­lags á mörgum svæðum lotið í lægra haldi fyrir auknu bygg­ing­ar­magni á ein­staka reit­um. Umræða um borg­ar­um­hverfi hefur ein­kennst af umræðu um bygg­ingar en ekki um borg­ar­rými. Borg­ar­rými er rýmið þar sem borgin vakn­ar, þar sem allir litir sam­fé­lags­ins birt­ast og skína skært ef sólin glampar á þá. Rýmið á milli hús­anna er þar sem hið óvænta getur gerst. Á Íslandi þurfa þessi rými bæði sól og skjól til að lifna við. Það krefst þess að tekið sé til­lit til þess að blessuð sólin er aldrei hátt á lofti á okkar breidd­argráðu og það þarf að gefa henni sér­staka athygli við hönnun skipu­lags.

Ef að við vöndum okkur og gefum sól­ar­ljós­inu þann sess sem það á skilið í skipu­lagi borg­ar­um­hverfis þá fáum við ekki bara líf­leg og gróð­ur­sæl borg­ar­rými heldur eiga geislar sól­ar­innar einnig greiðan aðgang inn í húsin okkar og verma okkur hvort sem er sumar eða vet­ur. Þá eigum við mögu­leika á að full­nýta þann ókeypis orku­gjafa sem nátt­úran hefur gefið okk­ur.

Dags­birta í íbúða­byggð

Í rann­sókn­ar­verk­efn­inu Áhrif dags­birtu í íbúða­byggð, allt frá skipu­lagi til innri íveru­rýma verða rann­sökuð hin marg­vís­legu áhrif dags­birtu og hvernig við höfum í tím­anna rás sinnt dags­birt­unni í mótun byggð­ar­inn­ar. Áhrif borg­ar­skipu­lags á dags­birtugæði eru ekki ein­ungis utandyra heldur hefur skipu­lag grund­valla­r­á­hrif á það hvort dags­birta nái inn í húsin okk­ar.

Ef skipu­lagið býður ekki upp á góða dags­birtu og sól­ar­ljós í götu­rými og á hús­hliðar þá hefur stærð glugga eða glugga­setn­ing í bygg­ingu tak­markað gildi. Það væri eft­ir­sókn­ar­vert að dags­birtan fengi þá athygli í borg­ar­skipu­lagi sem hún á skil­ið. Umhverf­is­væn borg á Íslandi er þétt­byggð, með góðum almenn­ings­sam­göngum og björtum rýmum á milli lágreistra húsa þar sem gróður vex og mann­lífið auðgar til­ver­una. Horfum til him­ins og tökum mið af stöðu sól­ar.

Dagur ljóss­ins

Sól­ar­ljósið er ljósið sem ég vil hylla á degi ljóss­ins. Umhverf­is­væn lýs­ing, hita- og orku­gjafi fyrir bæði lík­ama og sál. Marg­þætt jákvæð áhrif sól­ar­ljóss­ins eru ótví­ræð sönnun á mik­il­vægi þess fyrir okkar lífs­gæði. Með hækk­andi sól förum við út í vorið og njótum ljóss­ins.

Höf­undur er arki­tekt, Cand.­Arch. FAÍ og verk­efn­is­stjóri rann­sókn­ar­verk­efn­is­ins Á­hrif dags­birtu í íbúða­byggð, allt frá skipu­lagi til innri íveru­rýma.