Hana dreymdi draum. Hún var bara stelpa með fána og blöðru og tók þátt í hátíð­ar­höldum 17. júní. Allir voru í góðu skapi, margir fánar blöktu, í sölu­básum feng­ust pylsur og sæl­gæti. Það var sung­ið, haldnar voru ræð­ur, en eng­inn sagði hvers vegna dag­ur­inn væri hald­inn hátíð­leg­ur, hvorki í ræðum né í fréttum Rúv, hvorki í útvarpi né sjón­varpi. Og draum­ur­inn hélt áfram og nú var allt í einu runn­inn upp annar dagur sem heitir Hall­oween. Stelpan var í svörtum bún­ingi með upp­mjóan svartan hatt og sveif á milli húsa þar sem sæt­indi voru í boði. Dásam­legt ævin­týri. En hún hafði ekki hug­mynd um hvað þessi dagur merkti eða hvaðan hann var kom­inn en hafði hug­boð um að þetta væri amer­ískur barna­dag­ur. En eng­inn gat svarað henni, eng­inn vissi merk­ingu þess­ara daga.

Auð­vitað var þetta bara ímynd­un, fjar­stæðu­kenndur draum­ur, sem er auð­vitað ekki það sama og veru­leik­inn. Eða hvað?

Í vik­unni sem nú er hálfnuð voru 3 dagar haldnir með pompi og prakt: bollu­dag­ur, sprengi­dagur og ösku­dag­ur. Börnin skemmtu sér kon­ung­lega, átu bollur með bestu lyst og sum létu sér meira að segja líka salt­kjöt og baun­ir. Svo kom ösku­dag­ur­inn með færri ösku­pokum en áður en kannski meiri og skraut­legri bún­ing­um. Þessum dögum voru gerð skil í fréttum Rúv í sjón­varpi, mikið rætt um bún­inga og nammi og spjallað við börn í sæt­inda­vímu. En hvað vissu þessi börn? Voru þau eitt­hvað betur að sér en stúlkan í draumnum um upp­runa þess­ara daga? Þau voru reyndar ekki spurð. Fjöl­miðl­unum fannst það greini­lega ekki skipta neinu máli.

Er frétta­fólk illa upp­lýst eða er það með for­dóma og falsar þar með sög­una? Ég vil ekki trúa slíku uppá heið­ar­legt frétta­fólk en það getur auð­vitað sog­ast inn í tíð­ar­anda, sem það sjálft á stóran þátt í að móta, tíð­ar­anda þar sem ekk­ert skiptir máli nema and­ar­tak­ið, sæt­ind­in, umbúð­irn­ar, sell­ófanið lit­ríkt og skrjáf­andi.

Við sem eldri erum vitum úr hvaða hefð þessir þrír dagar koma. Þeir koma úr kristnum menn­ing­ar­arfi í Evr­ópu. En getur verið að ekki megi minn­ast á kirkju eða kristni vegna þess að það er ekki lengur í tísku?

Sumir halda því jafn­vel fram að ekki megi tala um trú í hinu svo­nefnda opin­bera rými. Þar megi bara vera hlut­lausar skoð­an­ir. En eru slíkar skoð­anir til? Nei, þær fyr­ir­finn­ast hvergi í heim­in­um. Hlut­laus lífs­skoðun er það sem kallað hefur verið oxymoron í mælsku­list eða ref­hvörf. Dæmi um slíkt er t.d. eld­heitur ís, eða hringa­laga fer­hyrn­ing­ur. Hvor­ugt er til. Hlut­lausar skoð­anir ekki heldur og þess vegna mega mínar skoð­anir og þínar vera á opin­berum vett­vangi svo lengi sem þær skaða ekki aðra.

Við lifum í sam­fé­lagi sem telst vera undir áhrifum fjöl­hyggju þ.e.a.s. margs­konar ólíkra skoð­ana. Og það er fínt. En þús­und ára saga okkar þjóðar og menn­ingar er í grunn­inn evr­ópsk, kristin menn­ing. Við erum mótuð af grísk/fíló­sófískri menn­ingu ann­ars vegar og hebr­esk/krist­inni hins vega. Þetta kall­aði Páll heit­inn Skúla­son, heim­spek­ingur og rektor HÍ, hugs­anafljót­ið. Þaðan kemur allt hrá­efnið sem notað hefur verið til að móta sam­fé­lag nútím­ans og það hefur tekið aldir að veiða hug­myndir úr þessu fljóti hugs­un­ar, trúar og heim­speki og fjalla um og rök­ræða á heim­ilum og í skól­um, smærri hópum og stærri hreyf­ing­um, kirkjum og trú­fé­lög­um, laun­þega­hreyf­ingum og stjórn­mála­flokk­um, á þjóð­þingum og sam­komum þjóða. Evr­ópa og hinn Vest­ræni heimur eru byggð á þess­ari vinnu kyn­slóð­anna.

Erum við orðin svo skyni skroppin að við vitum lítið sem ekk­ert um upp­runa okkar eða rætur menn­ing­ar­inn­ar? Erum við svo hrædd við að leyfa skoð­anir að við getum ekki einu sinni sagt hvers vegna fastan er haldin í allri Evr­ópu og hinum kristna heimi? Vita Íslend­ingar ekki lengur að efna­hagur þeirra hefur byggst á að flytja út salt­fisk í a.m.k. 500 ár? Og hverjir keyptu allan þennan fisk? Einkum kaþ­ólsku löndin í Evr­ópu, sem minnka kjöt­neyslu á föst­unni, sem stendur í 7 vikur frá ösku­degi til föstu­dags­ins langa í kyrru­viku. Fólk er hvatt til að ein­falda lífs sitt og fagna svo hressi­lega þegar páska­há­tíðin gengu í garð, sem er á páska­dag að lok­inni kyrru­viku sem heitir ekki páska­vika Nota Bene heldur vikan sem hefst með páska­degi. En hvers vegna eru páskar haldn­ir? Sú er hin stóra spurn­ing.

Menn­ing deyr ef sögu og rótum hennar er ekki haldið við og breyt­ist bara í inni­halds­lausan fárán­leika, eins­konar syk­ur­dúsu í skraut­legu sell­óf­ani sem bráðnar í barns­ins munni og dansi í kringum gull­kálfa sam­tím­ans í til­beiðslu fánýtrar trúar á glys í stað and­legra verð­mæta.

Fjöl­miðlar eru á margan hátt í sömu stöðu og kristn­in, það fækkar hjá þeim bæði neyt­endum og svo hefur orðið hrun í manna­haldi og fjöldi blaða- og frétta­manna er bara svipur hjá sjón miðað við fyrir 30 árum eða svo. Og hvað hefur ger­st? Ungt fólk er ráðið á fjöl­miðl­ana með lítið annað í fartesk­inu en þessi geng­is­felldu stúd­ents­próf síð­ari ára og þess vegna heyrir fólk og sér meiri ambögur í fjöl­miðlum en áður tíðk­uð­ust. Stúd­ent­arnir ungu á miðl­unum rugl­ast oft í beyg­ingum og mál­kenndin hefur skroppið saman úr því sem áður var í senn vítt og hátt niður í þröngt og lágt. Sem ég rita þessar línur var sagt frá því í fréttum Rúv að „mikið af fólki" hefði verið í mið­bænum á lið­inni nótt eftir aflétt­ingar yfir­valda í kjöl­far þess að við fórum að sjá út úr kóvinu. Við sem eldri erum tölum um fjölda fólks en mælum ekki eins og fólk sé magn­tek­ið, vegið og mælt eins fiskur dreg­inn úr sjó.

Mér er annt um kirkj­una og mér er annt um fjöl­miðl­ana sem reyna að þjóna fjöld­anum sem er að hverfa í björg, inn í sam­fé­lags­miðl­ana, sem ógna nú rit­stýrðum miðl­um. Ég á minn eigin mið­il, heima­síðu og svo get ég deilt mínum hugs­unum og greinum um víðan völl án þess að vera háður blöð­um, útvarpi, sjón­varpi eða net­miðlum sem aðrir reka.

Hvert mun þessi þróun leiða okk­ur? Hún fyllir tómið í hjarta okkar af inni­halds­lausu þrugli. Lífið verður fátækara. Fag­leg, gæða­fjöl­miðl­un, fer þverr­andi. Fjöl­miðla­fólk sem kann sitt fag, hefur vald á tungu­mál­inu og mögu­leikum þess, er að hverfa til ann­arra starfa eða hættir sökum ald­urs. Ég finn til með ykk­ur, kæra fjöl­miðla­fólk á sama hátt og ég finn til með kirkju og kristni sem deilir með ykkur þeirri reynslu að búa við breyttan veru­leika.

Kristnin í land­inu er ekki bara Þjóð­kirkj­an, heldur líka Kaþ­ólska kirkj­an, Lúth­erskar frí­kirkj­ur, Ortó­doxa kirkj­an, bæði hin rúss­neska og serbneska eiga sína fylgj­endur hér á landi, Hvíta­sunnu­hreyf­ingin og frí­kirkjur af sama meiði, eru til og svo mætti lengur telja. Innan krist­inna trú­fé­laga er yfir­gnæf­andi meiri­hluti þjóð­ar­innar hvað sem líður „vin­sældum" ein­stakra trú­fé­laga. Kristnin í land­inu hefur látið yfir sig ganga for­dóma og fyr­ir­litn­ingu hin síð­ari árin og þurft að þola skeyt­ing­ar­leysi um réttin til að iðka sína trú, án ögrandi ummæla eða trufl­unar af hálfu fólks sem áreitir og trufl­ar. Þessa hefur orðið vart í fjöl­miðlum en meir í sam­fé­lags­miðlum sem engin bönd eru á, sem lúta ekki neinni rit­stjórn heldur aðeins geð­þótta­valdi ein­stak­linga í mis­góðu ástandi þegar færsl­urnar eru flaust­urs­lega rit­aðar og svo skvett út eins og þegar næt­ur­gagn var tæmt í flór­inn.

Þurfum við ekki að horfast í augum við menn­ingu okkar og sögu og gang­ast við hvoru tveggja? Sam­fé­lags­miðl­arnir munu ekki bjarga menn­ing­unni því hún mun bara blása upp eins og afréttur þar sem allt of margt fé nagar öll sumur og veðrin geysa árið um kring og blása land­inu á haf út. Sagan geymir margt sem vert er að skoða og læra af.

Með kristn­inni kom staf­rófið og rit­menn­ingin til lands­ins. Nor­rænir menn ristu rúnir en skrif­uðu engar bæk­ur. Þeir kunnu það ekki. Kristnin tengdi land okkar og þjóð, með beinum og óbeinum hætti, við evr­ópskar mennta­stofn­an­ir, klaustur og háskóla. Og kirkjan kenndi íslenskum börnum að lesa eftir að sið­breyt­ingin hafði fest sig í sessi.

Þjóðin kaus á Alþingi árið 1000 að taka kristni og tók hinn nýja átrúnað og hug­mynda­fræði fram yfir hinn nor­ræna átrún­að. Það var gert á vitran og frið­saman hátt, með skiln­ingi á að kristnitakan tæki langan tíma, en hefði ekki bara verið and­ar­taks ákvörðun á alþingi hinu forna. Og kristnitakan stendur enn yfir. Henni er ekki lok­ið.

Hinn kristni, Snorri Sturlu­son, bjarg­aði miklum verð­mætum með því að færa í letur mik­il­vægan fróð­leik. Hann bjarg­aði t.d. öllu sem vitað var um hinn nor­ræna átrún­að. Hann hefði getað látið það ógert, en var vitr­ari en svo. Hann hefði getað þagað um ása­trúna eins og fjöl­miðl­arnir nú á tímum þegja um hinn kristna arf. Vits er enn þörf!

Við höfum margt að læra af for­tíð­inni, af menn­ingu okk­ar, af hátíð­is­dögum og hefð­um.

Fölsum ekki sög­una með þögn og for­dóm­um, segjum frá í skólum og fjöl­miðl­um. Tölum um rætur okkar og menntum þjóð­ina með sóma­sam­legum hætti og um allt milli him­ins og jarða, allt sem verða má til efl­ingar góðu mann­lífi. Ekki veitir okkur af, breysku fólki, hverrar trúar sem við ann­ars erum.

Dag­inn sem ég hóf að rita þetta grein­ar­korn horfði ég á for­seta Úkra­ínu flytja ræðu, sem er af Gyð­inga­ættum og tal­aði mikið um trú og svo hlut­verk kirkj­unnar í landi sínu. Hríf­andi ræða, inn­blásin af trú og von, trú á Guð, á land og þjóð og fram­tíð­ina. Úkra­ínu­menn stranda augliti til auglitis við her­menn sem ganga erinda glæpa­lýðs í efsta lagi rúss­neskra stjórn­mála, ein­stak­linga sem rænt hafa auð­æfum þjóðar sinnar og hegða sér eins og slags­mála­hund­ar, sem kúga fólk til hlýðni við sinn rotna boð­skap, gelt­andi sem hund­ar, fyr­ir­lít­andi flest mann­gildi frjálsra þjóða.

Megi sann­leik­ur­inn og rétt­lætið sigra að lok­um, mennskan og kær­leik­ur­inn, verða hatri og brjál­æði yfir­sterk­ari.

Liður í að svo megi verða er að við fölsum ekki sög­una.

Snorri gaf okkur for­dæmi. 

Höf­undur er fyrr­ver­andi sókn­­­ar­­­prest­­ur. ­Ritað fimmtu­dag­inn í föstu­inn­gangi 3. mars 2022 og næstu daga.