Umræðan hefur verið fjörug að und­an­förnu um einn af fylgi­fiskum póli­tískrar umræðu á sam­fé­lags­miðl­um: það sem alþjóð­lega er kennt við aft­ur­köll­un, cancel-cult­ure: mark­vissa og sam­taka snið­göngu á verkum lista­manna sem viðrað hafa umdeil­an­legar skoð­anir á mann­rétt­inda­málum eða eru taldir hafa hegðað sér með óvið­ur­kvæmi­legum hætti í sið­ferð­is­efn­um. Þetta helst í hendur við smánun – þegar yfir ein­stak­linga kemur hol­skefla vand­læt­ingar vegna þess að þeir hafa látið í ljós for­dóma í garð hópa sem þeir til­heyra ekki.

Þetta mál hefur ýmsar hlið­ar. Ein er sú að fólk kaupir það sem því sýn­ist. Og missi það ein­hverra hluta vegna áhuga á ein­hverjum lista­manni – þá er það bara þannig. Skilj­an­legt er að fá slíka skömm á til­teknum ein­stak­lingi vegna orða hans eða fram­göngu að maður missi allan áhuga á því sem hann hefur fram að færa. Önnur hlið er sú að rétt er að fólk hugsi sig um áður en það tekur að dæma heilu þjóð­irn­ar, trú­ar­hópana eða kyn­hneigð­irn­ar; dæma fólk fyrir það hvernig það fædd­ist. Almennt talað er ágætt að fólk hugsi sig aðeins um áður en það lætur í ljós skoð­an­ir. Þær eru aldrei jafn sak­lausar og þær kunna að virð­ast ...

En hópefli kringum snið­göngu og skipu­lögð útskúfun vegna umdeildra skoð­ana er hættu­legur leik­ur. Þetta getur orðið til þess að fæla fólk frá því að viðra skoð­anir sínar með hótun um útskúfun og skömm. Þar með fara slíkar skoð­anir í skúma­skotin og skolpræsi umræð­unn­ar. Og birt­ast svo á óvæntan hátt, jafn­vel upp úr kjör­köss­um. Og dæmin sanna líka að skipu­lögð útskúfun byggir oft á æði ein­faldri mynd af því sem við­kom­andi lista­maður hefur sagt og skrif­að.

Í opnu og frjáls­lyndu lýð­ræð­is­þjóð­fé­lagi eigum við að skipt­ast á skoð­un­um. Við eigum að reyna að halda í heiðri þá reglu að skrifa ekk­ert um mann­eskju annað en við gætum sagt við við­kom­andi í eigin per­sónu. Þó að skoð­anir mann­eskju séu okkur ekki að skapi er ágætt að reyna að hemja vand­læt­ingu sína. Þó að skoð­anir séu ekki jafn sak­lausar og margir telja eru þær heldur ekki jafn mikið skað­ræði og stundum mætti halda. 

Á net­inu erum við ekki alltaf „í eigin per­sónu“ heldur er eins og annar karakter taki stundum völdin við lykla­borð­ið, jafn­vel undir dul­nefni. Á sam­fé­lags­miðl­unum svið­setjum við okkur með orðum og mynd­um. Segja má í vissum skiln­ingi að á net­inu séum við öll skáld – en mis­góð. Og þar erum við á eigin yfir­ráða­svæði og karakt­er­inn við lykla­borðið á það til að vera miklu afdrátt­ar­laus­ari, jafn­vel ein­streng­ings­legri en sá sem stendur and­spænis annarri mann­eskju og á í sam­ræðum við hana: í raun­heimum klárum við oft­ast nær sam­ræð­ur, jafn­vel með því að fara að tala um eitt­hvað ann­að, og náum þannig teng­ingu á ný, jafn­vel bara með brosi, en á net­inu förum við eitt­hvað annað bál­reið og allt annað en sátt­­fús. Meira þrátt­­fús. Sam­­fé­lags­miðlar gerir okkur öll að hálf­gerðum þrátta­­semjur­­um.

Við eigum að forð­ast að vera hvert öðru dóm­stóll. Skoð­anir okkar eru sér­stakt sam­safn af því sem við höfum heyrt og lesið og reynt, til­finn­ingum okk­ar, upp­lagi, hug­sjón­um, þrám og kenndum ... Þær eru ekki allar alltaf jafn réttar eða fal­legar eða skyn­sam­legar – og við eigum að geta verið óhrædd við að viðra þær, skoða þær, skipt­ast á þeim: gjörðu svo vel, hér er mín skoð­un, má ég sjá þína? Og þó að okkur kunni að finn­ast hún skrýt­in, jafn­vel ljót, er ekki þar með sagt að verk­efni okkar sé að ausa við­mæl­and­ann skömmum eða kalla út snið­göngu­her.

Einn af mínum upp­á­halds­höf­undum gegnum tíð­ina er Þór­bergur Þórð­ar­son, stíl­snill­ingur og  boð­beri visku og kær­leika og alls konar alt­erna­tífra hug­mynda og lífs­stíls. En hann var líka málsvari fjöldamorð­ingja og mann­hat­urs í afstöðu sinni til Sov­ét­ríkj­anna. Ég veit af því og furða mig á sumum fárán­legum og sorg­legum skoð­unum hans: Samt nýt ég þess að lesa pönkið í Bréfi til Láru, ljóð­ræn­una í Ofvit­an­um, frá­sagn­ar­gleð­ina í Ævi­sögu séra Árna ... ég held meira að segja að það hafi gert mig næm­ari mann­eskju en ella að lesa verkin hans Þór­bergs, en ég vil sjálfur fá að kljást við stalín­is­mann í verkum hans og mér finnst raunar heill­andi umhugs­un­ar­efni hvernig alræð­is­hyggjan hjá honum fékk þrif­ist hjá svo frjáls­lyndum anda. Í okkur býr alls konar fólk. Það er ævi­verk­efni að kynn­ast því öllu og þroska það, og beina eig­in­leikum þess í jákvæðar átt­ir. Eng­inn verður betri mann­eskja af því að vera snið­geng­inn.

Höf­undur er þing­maður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar.