Síð­ast lið­inn vetur var sýnd í sjón­varp­inu þátta­ser­í­an Ver­búðin sem naut gríð­ar­legra vin­sælda. Þætt­irnir fjöll­uðu um lífið í sjáv­ar­plássi á n­í­unda ára­tug síð­ustu aldar og hvaða breyt­ingar kvóta­kerfið hafði á lífið í sjáv­ar­plássi. Í þátt­unum var sýnd með ágætum hætti til­urð kvóta­kerf­is­ins í sjáv­ar­út­vegi og það sem síðar kom, fram­sal kvóta­heim­ilda milli útgerða. Þætt­irnir sýndu vel hvern­ig sveit­ar­fé­lög fóru illa út úr kvóta­við­skipt­um, þ.e. þegar kvót­inn var seldur úr byggð­ar­lag­in­u. 

Talið er að verð­mæti úthlut­aðra afla­heim­ilda sé um 1.200 millj­arðar. Útgerð­ar­fyr­ir­tæki greiða mjög lágar fjár­hæðir fyrir afnot að auð­lindum hafs­ins eða tæpa fimm millj­arða árið 2020 (0,4% af verð­mæti afla­heim­ilda), sem er svo lítið að afnota­gjaldið dugar ekki fyrir rekstri Fiski­stofu, Haf­rann­sókn­ar­stofu og Land­helg­is­gæslu svo dæmi séu nefnd. Fyrr­ver­andi rík­is­skatt­stjóri telur eðli­legt að útgerða­fyr­ir­tæki greiði á bil­inu 40-60 millj­arða á ári í gjald fyrir afnot af auð­lind­inni eða á bil­inu 3,3% til 5% af verð­mæti afla­heim­ilda. Á und­an­förnum árum hafa útgerð­ar­fyr­ir­tækin grætt gríð­ar­legar fjár­hæðir og greitt eig­endum sínum gríð­ar­leg­ar fjár­hæðir í arð.

Í ljósi ofan­greindra stað­reynda hvet ég þing­flokka Flokks fólks­ins, Sam­fylk­ing­ar, Pírata og Við­reisnar að leggja fram frum­varp um breyt­ingu á stjórn­ar­skrá sem setji inn sett auð­linda­á­kvæði stjórn­ar­skrá sem er til­laga stjórn­laga­ráðs um nátt­úru­auð­lindir (34. gr.):

„Auðlindir í nátt­úru Íslands, sem ekki eru í einka­eigu, eru sam­eig­in­leg og ævar­andi eign þjóð­ar­inn­ar. Eng­inn getur fengið auð­lind­irn­ar, eða rétt­indi tengd þeim, til eignar eða var­an­legra afnota og aldrei má selja þær eða veð­setja.

Til auð­linda í þjóð­ar­eign telj­ast nátt­úru­gæði, svo sem nytja­stofn­ar, aðrar auð­lindir hafs og hafs­botns innan íslenskrar lög­sögu og upp­sprettur vatns- og virkj­un­ar­rétt­inda, jarð­hita- og námu­rétt­inda. Með lögum má kveða á um þjóð­ar­eign á auð­lindum undir til­tek­inni dýpt frá yfir­borði jarð­ar.

Við nýt­ingu auð­lind­anna skal hafa sjálf­bæra þróun og almanna­hag að leið­ar­ljósi.

Stjórn­völd bera, ásamt þeim sem nýta auð­lind­irn­ar, ábyrgð á vernd þeirra. Stjórn­völd geta á grund­velli laga veitt leyfi til afnota eða hag­nýt­ingar auð­linda eða ann­arra tak­mark­aðra almanna­gæða, gegn fullu gjaldi og til til­tek­ins hóf­legs tíma í senn. Slík leyfi skal veita á jafn­ræð­is­grund­velli og þau leiða aldrei til eign­ar­réttar eða óaft­ur­kall­an­legs for­ræðis yfir auð­lind­un­um.“

Þessi breyt­ing væri í fullu sam­ræmi við þjóð­ar­at­kvæða­greiðsl­una sem fram fór í októ­ber 2012, þar sem um 83% svör­uðu eft­ir­far­andi spurn­ingu ját­andi: „Vilt þú að í nýrri stjórn­ar­skrá verði nátt­úru­auð­lindir sem ekki eru í einka­eigu lýstar þjóð­ar­eign?“ 

Verði frum­varpið sam­þykkt þarf að rjúfa þing og boða til alþing­is­kosn­inga, þar sem nýtt þing þarf til að kjósa um nýjar breyt­ingar á stjórn­ar­skránni. Það er mín skoðun að við verðum að leyfa almenn­ingi að kjósa um auð­linda­á­kvæði stjórn­ar­skrá. Í því fel­st lýð­ræði.

Höf­undur er heilsu­hag­fræð­ing­ur.