Það er orku­skortur á Íslandi og í heim­in­um. Lands­virkjun annar ekki eft­ir­spurn og ábata­söm starf­semi er skert. Arð­greiðslur til rík­is­ins minnka. Móðir jörð og mann­kynið allt kallar á orku­skipti, vist­vænt rafafl. Evr­ópa svarar með meiri kjarn­orku, vind- og sól­ar­orku. Það dugar ekki „að snúa baki við sóun og ofgnótt; verða hóf­söm og nægju­söm við lág­stemmd­ari aðstæður en við njótum nú.“ Svíar þurfa að auka orku­fram­leiðslu sína meira en 100% á næstu 25 árum. Kjarn­orka er aftur á dag­skrá. Á Íslandi er vind­orka ákjós­an­legur kostur með vatns­afli og jarð­varma, þó enn í fjötrum laga­legrar óvissu.

Í fjórða sinn er ­þriðja ramma­á­ætlun á dag­skrá Alþing­is. Umhverf­is­ráð­herra, Guð­laugur Þór Þórð­ar­son frá Sjálf­stæð­is­flokki leggur fram sömu til­lögu og for­verar hans þrír; Svan­dís Svav­ars­dóttir og Guð­mundur Ingi Guð­brands­son úr Vinstri græn­um árin 2011 og 2018 og Björt Ólafs­dóttur úr Bjartri fram­tíð 2013. Til­lagan gerir m.a. ráð fyrir því að vind­orku­kost­irn­ir Blöndu­lundur og Búr­fellslund­ur, falli undir lög um vernd­ar- og orku­nýt­ing­ar­á­ætlun land­svæða, ramma­á­ætl­un. Það er röng túlkun ráð­herr­anna fjög­urra á lög­un­um, að virtum ákvæðum stjórn­ar­skrár­innar og til þess fallin að fresta enn um ára­bil öllum virkj­un­ar­kostum í vindi hér á landi.

Þessi mis­skiln­ingur og ætluð van­þekk­ing á lögum hefur hindrað nýt­ingu vind­orku á Íslandi. Mik­il­væg tæki­færi hafa glatast, síð­ast skerð­ing á raf­orku Lands­virkj­unar til stór­iðju. Svo er loðnu­bræðsla keyrð með olíu vegna skorts á rafa­fli. Á það má benda að sam­þætt­ing vind­orku og vatns­orku er senni­lega einn umhverf­is­væn­asti orku­kostur sem um get­ur. Sparar vatn í lónum þegar vindur er mik­ill en nýt­ist þegar vindur er hægur sem vara­afl. Ísland og heim­ur­inn þarf þannig rafafl og við getum lagt okkar af mörk­um. 

Gildissvið laga um ramma­á­ætlun tekur til land­svæða þar sem er að finna virkj­un­ar­kosti fall­vatns og háhita­svæða, innan eign­ar­landa sem þjóð­lendna. Verði skiln­ingur Alþingis sá að virkj­un­ar­kostir í vind orku falli þar undir að óbreyttum lög­um, færi það gegn jafn­ræð­is­reglu stjórn­ar­skrár­innar og bryti í bága við ákvæði hennar um frið­helgi eign­ar­rétt­ar, atvinnu­frelsi manna og skipu­lags­vald sveit­ar­fé­laga. Laga­á­kvæði sem ætlað er að víkja til hliðar grund­vall­ar­lögum lands­ins, þarf að vera ótví­ræð og í þágu almanna­heill. Svo er ekki um virkj­un­ar­kosti í vind­orku í lögum um ramma­á­ætl­un.

Allir umtals­verðir virkj­un­ar­kostir í vatns­afli og jarð­varma eru í þjóð­lendum eða á jörðum í eigu rík­is­ins. Vind­orka er hins vegar á öllu land­inu. Slík svæði eru bæði í opin­berri eign og einka­eigu á landi og í sjó innan net­laga. Vilji Alþingi flokka hag­kvæm land­svæði í einka­eign fyrir vind­orku­ver í vernd­ar­flokk ramma­á­ætl­unar vegna umhverf­is- og almanna­hags­muna er um bóta­skylda tak­mörkun á eigna­rétti að ræða. Sé slíkur kostur hins vegar settur í nýt­ing­ar­flokk, má meta þá flokkun til opin­berrar úthlut­unar tak­mark­aðra fjár­hags­legra gæða, (gjafa­kvóta). Gæta verður jafn­ræð­is, annað hvort allir eða eng­inn.

Ef tak­marka á virkj­un­ar­kosti í vind­orku með ramma­á­ætlun þarf Alþingi að ákveða með lög­um, að slík land­svæði yrðu skil­greind fyr­ir­fram af þar til bæru stjórn­valdi og eftir atvikum tekin með eign­ar­námi séu þau í einka­eign en ekki í þjóð­lendu eða á rík­is­jörð. Þessi svæði yrði svo að bjóða út til að gæta jafn­ræðis og sam­keppn­is­sjón­ar­miða á Evr­ópska efna­hags­svæð­inu sam­kvæmt skuld­bind­ingum EES-­samn­ings­ins. Skil­yrði raf­orku­laga um teng­ingu við flutn­ings­kerf­ið, mat á umhverf­is­á­hrifum og skipu­lag við­kom­andi sveit­ar­fé­lags verður að liggja fyrir í útboð­inu ásamt vil­yrði um virkj­un­ar­leyfi. Engu slíku er til að dreifa. Verði Blöndu­lundur sam­þykktur í nýt­ing­ar­flokk ramma­á­ætl­un­ar, verður að bjóða virkj­un­ar­kost­inn út. Þar hefði Lands­virkjun engan for­gang.

Vind­orku­ver í gild­andi lagaum­hverfi utan við lög um ramma­á­ætl­un, þ.e. raf­orku­lög, skipu­lags­lög og lög um mat á umhverf­is­á­hrifum tryggja vel þau mark­mið raf­orku­laga; að stuðla að þjóð­hags­lega hag­kvæmu raf­orku­kerfi, efla atvinnu­líf og byggð í land­inu og stuðla að nýt­ingu end­ur­nýj­an­legra orku­gjafa eins og vind­orku með þeim tak­mörk­unum sem nauð­syn­legar eru vegna almanna­hags­muna og umhverf­is­sjón­ar­miða, þ.m.t. ­loft­lags­mála á lands- og heims­vísu. Þó til­laga umhverf­is­ráð­herra og afstaða boði ekki gott um vind­ork­una, fyrir land og þjóð, má enn vona að nýlega kos­inn þing­heimur fangi skyn­semi sína í þessum efn­um. 

Höf­undur er lög­fræð­ing­ur.