,Hann er lyg­ari og hann er fáviti” sagði Trump og benti á mót­fram­bjóð­endur sína sitt hvoru megin við sig.  Það var í þessum stíl sem kapp­ræður repúblik­ana á fimmtu­dags­kvöld í Texas fóru fram og má með sanni segja að heit­ustu umræður á Alþingi blikn­uðu í sam­an­burði.  Á þriðju­dag verður kosið í þrettán ríkjum í for­vali flokk­anna fyrir for­seta­kosn­ing­arnar í Banda­ríkj­un­um.  Tveir fram­bjóð­endur repúblik­ana hellt­ust úr lest­inni í síð­ustu viku og nú eru fimm fram­bjóð­endur eftir repúblik­ana megin en Bernie Sand­ers og Hill­ary Clinton bít­ast um útnefn­ing­una hjá demókröt­um. Aðeins hefur verið kosið í fjórum ríkjum enn sem komið er og því enn nokkuð óljóst hverjir munu leiða flokk­ana tvo í for­seta­kosn­ing­unum sem haldnar verða í nóv­em­ber á þessu ári.

Na,na,na,na,na,na..

Í Hou­ston á fimmtu­dag mátti Trump þola að vera gagn­rýndur af mik­illi hörku af Marco Rubio,  sem hann sjálfur hafði hjólað í af miklu offorsi í fyrri kapp­ræð­um. Trump hafði upp­nefnt Rubio og kall­aði hann ,,Ro­bot” við mik­inn fögnuð stuðn­ings­manna sinna,  af því að honum þótti Rubio end­ur­taka sömu setn­ing­arnar aftur og aft­ur. Þetta virð­ist hafa komið illa við Rubio því í Hou­ston náði hann fram hefndum þegar hann dró fram hverja gömlu synd Trumps af fætur annarri og slengdi þeim fram með drengs­legum til­burð­um:  ,,Þú varst dæmdur fyrir að borga ólög­legum inn­flytj­endum frá Pól­landi laun þegar þú varst að byggja þessa Trump turna þína”  lét Rubio hafa eftir sér og Trump var fljótur að svara ,,lyg­i”.  

Eftir allar kapp­ræður hjá flokk­unum fara sjón­varp­stöðv­arnar gaum­gæfu­lega yfir það sem fram­bjóð­endur halda fram, til að kanna sann­leiks­gildi þess.  Að þessu sinni kom í ljós að Rubio hafði rétti­lega verið að vitna í dóm sem féll um und­ir­verk­taka, sem höfðu unnið fyrir fyr­ir­tæki Trumps og var hann dæmdur til sekta vegna þessa.  Og áfram hélt Rubio:  ,,Ég skil ekki Trump, þetta við­skipta­stríð þitt við önnur lönd, þú fram­leiðir sjálfur bindi og boli í Kína, -hvernig ætlarðu að gera það þegar þú hefur farið í við­skipta­stríð við þá, af hverju fram­leiðir þú þetta ekki til í Amer­ík­u?” Svar Trump var fremur aumt, ,,Þú veist ekk­ert um við­skipti” sagði hann og rambaði svo eitt­hvað óskýrt um kostnað við gjald­eyri.  Ru­bio svar­aði sigri hrós­andi; ,,Nei ég veit ekk­ert um að fara á haus­inn fjórum sinn­um”.  ,,Þú ætlar svo auð­vitað að nota ólög­legt vinnu­afl frá Mexíkó til að byggja upp múr­inn þinn á landa­mærum Mexíkó” hélt Rubio áfram og hló dig­ur­barka­lega, loks búinn að ná sér niður á ,,freka karl­in­um” með því að breyt­ast í hann.    

Án efa sukku sumir kjós­endur djúpt í sóf­unum sínum yfir sjón­varp­inu af skömm á meðan aðrir færðu sig fram á sófa­brún­ina og klöpp­uðu. Þess­ari orða­hr­inu lauk svo þegar Rubio benti á að Trump hefði aldrei tek­ist að byggja upp veldið sitt ef hann hefði ekki fengið 200 millj­ónir Banda­ríkja­dala í for­gjöf sem hann erfði frá föður sín­um, og ef þess hefði ekki notið við væri hann örugg­lega að selja gullúr á götu­hornum á Man­hatt­an. Sann­leiks­grein­inga­deild CNN kvitt­aði upp á flestar ásak­anir Rubio en lagði þó ekki í að spá fyrir um hvort millj­ón­irnar sem Trump erfði hefðu bjargað honum frá úra­söl­unni.

Rubio sést í mynd­band­inu knúa fram svör frá Trump um plön hans um heil­brigð­is­kerf­ið.

Segja má að Trump hafi fengið skerf af sínum eigin ein­elt­istil­burð­um, sem hann hefur sjálfur ekki hikað við að beita. Þegar kapp­ræð­unum lauk tók Trump að verja sig á Twitter en tókst ekki betur en svo að honum tókst að hafa staf­setn­ing­ar­villur í öllum tweet­un­um.

Sem Rubio nýtti sér til að gera enn frek­ari grín af honum morg­un­inn eft­ir. 

Enn er óljóst hvort þetta muni hafa áhrif á vin­sældir Trumps en það er hins vegar deg­inum ljós­ara að hann á úr háum söðli að detta.

Upp­lausnin og óánægja býr til rými fyrir nýtt afl

Hér er nú ekki ólík­legt að fólk spyrji sig hvað í ósköp­unum hafi orðið til þess að þessir menn séu það úrval sem kjós­endum repúblik­ana býðst til að velja úr til að verða næsta for­seti valda­mesta lands heims. Grein­ar­höf­undur spyr sig ítrekað að því sama.  En kenn­ingar í stjórn­mála­fræði hafa sýnt það að þegar það verður upp­lausn í sam­fé­lagi þá gefst færi til þess að stokka upp í fast­mót­uðum valda­kerf­um, eins og við þekkjum eftir hrunið á Íslandi þegar fjór­flokk­arnir hættu að vera einu flokk­arnir sem fólk treysti upp til hópa að vera við völd.

Þó er alls engin upp­lausn ríki í Banda­ríkj­un­um, efna­hag­ur­inn er góður og atvinnu­leysi fremur lágt, en það má þó með sanni segja að síð­asti ára­tugur hefur reynst repúblikönum erf­ið­ur.  Eftir að hin gíf­ur­lega óvin­sæla stjórn G.W. Bush lét af völdum og upp­gangur Teboðs­ins tók yfir hluta flokks­ins hefur flokk­ur­inn verið sund­ur­leitur og ósam­stíga. Sú til­hneigð að vilja sjá alveg óhefð­bund­inn leið­toga eða ein­hvern sem kemur úr allt ann­ari átt taka við eftir allt sem á undan hefur gengið virð­ist því sam­eina marga hópa innan repúblik­ana. 

Hinir hóf­sömu standa þó utan þessa hóps, sem og elíta flokks­ins.

Það sem vekur furðu í for­val­inu fyrir for­seta­kosn­ing­arnar er að fram­boð Bernie Sand­ers sem hefur boðað algjöra póli­tíska bylt­ingu hefur þó ekki náð meiri skrið­þunga en svo að kjör­sóknin í þeim ríkjum sem nú þegar hafa kosið hefur verið mun lægri en í tveim síð­ustu for­seta­for­völum demókrata. Sem dæmi voru 31% færri sem kusu hjá demókrötum í þetta sinn en síð­ast í Nevada en þar vann Hill­ary með tæpum fimm pró­sentu­stiga mun.  Aftur á móti hefur fram­boð Don­ald Trumps ítrekað slegið kjör­sókn­ar­met í þeim ríkjum sem hafa kos­ið, en um hann er almennt sagt að hann muni aldrei fá meiri­hluta banda­rísku þjóð­ar­innar til að kjósa hann, en Trump sigr­aði Nevada með ríf­lega tutt­ugu pró­sentu­stiga mun á næsta manni.  Nú velta menn og konur fyrir sér hvort þetta gæti verið rangt.

Hvernig fólk er lík­legt til að kjósa Trump?

Mik­ill tími fer hér vestra í að rýna í hvers vegna fólki þykir fýsi­legt að kjósa mann eins og Trump. Við hefð­bundna skoðun á kyni, aldri, tekj­um, menntun og búsetu, er erfitt að benda á eitt­hvað eitt, en hann er þó lík­legri til að ná til þeirra sem hafa litla mennt­un, lægri tekjur og er vin­sælli hjá körlum en kon­um. En eng­inn af þessum hópum er ein­göngu að kjósa Trump, né nægi­lega stór hluti svo hægt sé að tala um sterk ein­kenni kjós­enda­hóps hans.

Fleiri kenn­ingar hafa verið nefndar til að útskýra kjós­enda­hóp­inn, sem hefur eða ætlar að kjósa Trump. 

Ein þeirra er að kjós­enda­hóp­ur­inn ein­kenn­ist af því að velja fram­bjóð­enda sem boðar aukið alræði (e. aut­horit­ari­an­ism) um fram aðra. Mæl­ingar sýna að það sé mæl­an­legur munur á þeim sem eru lík­legri til að kjósa Trump og þeirra sem segj­ast vilja reisa miklar varnir til að tryggja röð og reglu og þá menn­ingu sem rík­ir.  Þetta styður könnun þriggja stjórn­mála­fræð­inga sem mælt hafa þessar kenndir kjós­enda í nokkra ára­tugi og rímar mjög vel það sem Trump hefur boð­að, t.d. með þeim mikla múr, sem hann ætlar að byggja við landa­mæri Mex­ikó til að draga úr straumi ólög­legra inn­flytj­enda.   Þessi hópur ein­kenn­ist af því að vera til­bún­ari en aðrir að fylgja sterkum leið­toga og þau sjá heims­mynd­ina í sterk­ari litum en aðr­ir, og ótt­ast mjög allar breyt­ing­ar. Ótt­inn við hryðju­verk er mik­ill og því áhersla á sterkar varnir mik­il­vægar þessum hóp. 

Þó svo fram­boð Sand­ers veki upp vænt­ingar hjá mörgum kjós­endum að nú sé loks kom­inn tími til að færa sam­fé­lagið til auk­ins jöfn­uðar með rót­tækum aðgerð­um, virð­ist að óánægjan með inn­herja frá Was­hington, ekki meiri en svo að Hill­ary Clinton virð­ist enn hafa yfir­burði sam­kvæmt könn­un­um. Veru­lega hefur þó dregið úr for­skoti hennar upp á síðkast­ið.  Spek­úlantar hér Vestra liggja nú yfir þessu flókna kerfi og reikna fram og til baka hvað þarf að gerst til að hver og einn kandi­dat geti unn­ið. Þessi vin­sæla leik­fimi sýnir manni að það er alls ekki frá­leitt að Sand­ers geti unnið Hill­ary þó sam­bland af heppni og góðri kjör­sókn er lík­lega sterkasta vopnið hans.  Nate Sil­ver töl­fræði­spek­úlant hefur reiknað út hvaða ríki Sand­ers þarf til að sigra for­valið  en eins og staðan lítur út núna er ólík­legt að honum tak­ist að sigra.

Utan­rík­is­málin

Í flestum ríkjum heims eru það sjaldn­ast skoð­anir stjórn­mála­manna um utan­rík­is­stjórn­mál sem ráða úrslitum í kosn­ing­um, þar vega inn­an­rík­is­mál oft­ast nær meira máli.  Hins vegar hefur hern­að­ar­brölt Banda­ríkj­anna og sá gíf­ur­legi fjöldi her­manna sem látið hefur lífið síðusta ára­tug í Írak setið í fólki, sem og ótt­inn við að átökin í Sýr­landi verði til þess að banda­rískir her­menn verið sendir í átökin af meira mæli en nú er. 

Vef­ur­inn The Amer­ian Conservative, sem eins og nafnið gefur til kynna til­heyrir íhalds­sam­ari gild­um, hefur tekið saman afstöðu fram­bjóð­end­anna og gefið þeim ein­kunn. Það er áhuga­vert að skoða hvernig þessi hópur sér fram­bjóð­end­urnar því nið­ur­stöð­urnar eru fremur óvænt­ar.  Góð ein­kunn þýðir að við­kom­andi fram­bjóð­andi mun sýna still­ingu (e. restra­int) en léleg ein­kunn táknar líkur á að vilja ráð­ast ein­hver­staðar inn eða blanda sér í átök af meiri mæli (e. inter­vention­ism) .  Gefin er ein­kunn í sex flokk­um, fjár­mögnun til hers­ins og svo afstaða til Rúss­lands, Íraks­stríðs­ins, Líb­íu, Sýr­lands og Íran samn­ings­ins.  Af öllum fram­bjóð­endum fær Bernie Sand­ers hæstu ein­kunn vefs­ins eða B fyrir að vera lík­leg­astur til að halda að sér höndum og nota diplómat­íska leiðir til að leysa ágrein­ings­mál.  Það að Sand­ers hafi kosið gegn Írak stríð­inu eykur enn á trú hans hjá kjós­endum sem hafa fengið sig full sadda af hern­að­ar­brölt­inu um heim all­ann.

Næst á eftir koma svo þeir Trump og Kasich með C í ein­kunn. 

Helst er Trump ekki tal­inn lík­legur til að halda úti hern­aði í löndum eins og Sýr­landi þar sem ólík­legt er að lausn sé í sjón­máli, og er þannig lík­legri til að draga úr hern­aði en að auka hann.

Það sem vekur eft­ir­tekt er að Hill­ary fær lægri ein­kunn en Trump eða D í loka­ein­kunn. Vef­ur­inn tekur þó fram að hún styðji helst hern­að­ar­í­tök í mann­úð­legum til­gangi en það er auð­vitað mjög umdeil­an­legt hvort auk­inn hern­aður slíkum til­fellum bæti afdrif fólks t.d. í Sýr­landi eða ekki.  Verk hennar sem utan­rík­is­ráð­herra í stjórn Obama hefur einna mest áhrif á ein­kunn­ina.  Cruz fær sömu ein­kunn og Hill­ary og er það sér í lagi er afstaða hans að ætla ,,teppa­leggja” Sýr­land með sprengjum ef hann yrði kjör­inn sem hefur mestu áhrif á ein­kunn­ina hans.  Hann er einnig fylgj­andi því að styrkja her­inn veru­lega fjár­hags­lega sem og vopna úkra­ínu­her til að standa í hár­inu á Rúss­um.

Þeir Rubio og Car­son reka svo lest­ina og þykja þeir einna lík­leg­astir til að ausa auknu fé í her­inn og auka hern­að­ar­í­hlutun Banda­ríkja­manna veru­lega á öllum mögu­legum víg­stöð­um.  Allir fram­bjóð­endur repúblik­ana nema Kasich, vilja láta rifta nýund­ir­rit­uðum samn­ingi við Írana um tak­mörkun kjarna­vopna.

Línur skýr­ast á Súper – Þriðju­dag

Hverjir verða svo fram­bjóð­endur flokk­anna að lokum kann að skýr­ast að ein­hverju leiti næsta þriðju­dag þegar verður kosið í for­vali flokk­anna í þrettán ríkj­um. Þar á meðal í stórum ríkjum eins og Texas  sem telja mikið í sam­keppn­ina um flest atkvæði eða kjör­menn eins og kerfið hér byggir upp á. Til að vinna útnefn­ingu demókrata þarf fram­bjóð­andi að fá 2,382 kjör­menn af þeim 4,763 sem eru í pott­in­um.  Eins og staðan er í dag eru þau nán­ast með jafna tölu kjör­manna en það er fyrir utan svo kall­aða súper kjör­menn sem til­heyra elítu flokks­ins og hafa flest allir lofað stuðn­ingi sínum við Hill­ary.  Þetta þýðir að Sand­ers þarf í raun að vinna meira en helm­ing atkvæða til að yfir­stíga þetta for­skot Hill­ary, nú eða sann­færa elít­una að skipta um skoðun rétt fyrir lands­fund flokks­ins þar sem öll atkvæði kjör­mann­ana eru tal­in.

Þetta skrítna og flókna kerfi gerir það að verkum að svona for­völ geta orðið  æsispenn­andi fram eftir vori,  sér­stak­lega þegar mjótt er á mun­um. En málin skýr­ast þó betur og betur sér­stak­lega þegar stór ríki kjósa, sem hafa kjör­menn í sam­ræmi við stærð sína.  Hins vegar getur hasar­inn orðið mjög mik­ill í síð­ustu ríkj­unum ef enn er mjótt á munum þegar kosið er í þeim í byrjun sum­ars.   En oft er því nið­ur­staðan orðin ansi skýr eftir súper þriðju­dag­inn, þegar verður kosið í þrettán ríkjum og kjósa báðir flokkar í Ala­bama, Arkansas, Georg­íu, Massachu­setts, Okla­homa, Tenn­essee, Texas, Vermont og Virg­in­íu.

Í Colorado og Minnesota halda báðir flokkar svo kjör­fundi (e. Caucus) en til við­bótar halda repúblikanar kjör­fundi í Alaska og Wyom­ing og demókratar í Amer­ican Samóa.

Staðan í könn­unum fyrir þriðju­dag­inn mikla

Með­al­tal nýj­ustu kann­anna mik­il­væg­ustu kosn­ing­unum á þriðju­dag af vefnum FiveT­hir­tyEight  htt­p://project­s.fivet­hir­tyeight.com/el­ect­ion-2016/primar­y-­for­ecast/virg­ini­a-repu­blican/

Repúblikanar

Ala­bama:  Trump 35,5%,  Ru­bio 18,8%  Cruz 8,1%, Car­son 8,1%,  Kasich 6,8%

Georgía:    Trump 38,2%, Rubio 19,8%, Cruz 17,3%, Car­son 7,9% og Kasich 7%

Massachu­setts: Trump 43,6%, Rubio 18,5%, Kasich 16,8%, Cruzz 10,2% Car­son 3,6%

Okla­homa: Trump 30,1%, Rubio 21%, Cruz 20,7%, Car­son 6,1% og Kasich 4,6%

Texas:  Cruz 34,5%, Trump 25,6%, Rubio 17,8%, Kasich 6,1%, Car­son 5,3%

Virg­inia: Trump 40,1%, Rubio 23,7%, Cruz 14,1%, Car­son 6,8% og Kasich 6,7%

Demókratar

Arkansas: Hill­ary 56,9%, Sand­ers 32,4%

Georgía:  Hill­ary 64,7%, Sand­ers 25,4%

Massachu­setts: Hill­ary 47,7%, Sand­ers 45,3%

Okla­homa: Hill­ary 45,6%, Sand­ers 43%

Tenn­essee: Hill­ary 57,9%, 32,9%

Texas: Hill­ary 60,8%, Sand­ers 31,8%

Vermont: Sand­ers 85,9%, Hill­ary 10,2%

Virg­inia: Hill­ary 56,9%, Sand­ers 33,8%

Sam­kvæmt könn­unum lítur staðan þannig að lík­legt er að Trump vinni í öllum ríkj­unum nema í Texas en þar virð­ist Cruz vera nokkuð öruggur með tíu pró­sentu­stiga for­skot í sínu heima­ríki. En Texas telur mikið og því enn von fyrir Cruz eða Rubio að ná for­skoti fram yfir Trump en það verður hins­vegar mjög erfitt.

Hjá Demókrötum benda kann­anir til þess að Hill­ary sigri Texas örugg­lega og fái mik­inn meiri­hluta þeirra 222 kjör­manna sem til­heyra rík­inu. Mjótt er á munum á þeim Sand­ers og Hill­ary í Okla­homa og Massachu­set en öll hin ríkin virð­ast munu kjósa Hill­ary í meir mæli, fyrir utan Vermont, heima­ríki Sand­ers sem hann mun sigra örugg­lega.

Eftir að hafa rýnt í kann­an­irnar verður maður samt að hafa í huga að kann­anir hafa ekki reynst eins áræð­in­legar upp á síðkastið og oft­ast áður, það er því ekk­ert í hendi.  Það er svo allt eins lík­legt að fram­bjóð­endur kepp­ist við að spila út skíta­bombum á hvorn annan um helg­ina til að hafa áhrif á kjós­endur á þriðju­dag.

Á föstu­dag kom svo óvænt útspil rík­is­stjór­ans í New Jersey, Chris Christie sem nýverið dró fram­boð sitt til for­seta til baka, þar sem hann lýsti yfir stuðn­ingi við Trump.  Christie hafði vegið hart að Trump í kapp­ræðum og þótti fremur fjarri honum í skoð­un­um, ekki síst í inn­flytj­enda­mál­um.  Á hinn bóg­inn mætti segja að þeim svipi til í stíl því Christie hefur líkt og Trump verið í hópi þeirra fram­bjóð­enda sem hafa talað umbúða­laust eða það sem kan­inn kallar ,,straight talk”.   Allt bendir til þess að nú sé keppnin um hvern Trump velji sem vara­for­seta og útspil Christie hafi lyktað sterk­lega af þeirri ósk­hyggju. 

Nú verður áhuga­vert að sjá hvort Jeb Bush, sem hætti fram­boði í síð­ustu viku lýsi einnig stuðn­ingi við ein­hvern þeirra sem eftir eru.  Talið er að hinir örlátu styrkt­ar­að­ilar Bush af Wall Street muni færa sig yfir til Rubio, en margir bíða þó eftir að flokks elítan gefi skýr­ari vís­bend­ingu um hvert best sé að beina fjár­mun­um.  Hver slíkir fjár­munir rata skiptir gríða­legu miklu máli fyrir fram­bjóð­endur því ekki bein­línis um neitt klink að ræða og sagan sýnir að þeir sem eyða mestum fjár­munum auka líkur sína til að vinna veru­lega, nema nátt­úr­lega þeir heiti Bush, það vöru­merki virð­ist búið að vera.

Á aðfara­nótt mið­viku­dags munu nið­ur­stöður for­val­anna fara að týn­ast inn, þá verður mik­il­vægt fyrir eld­heitasta áhuga­fólk um fram­tíð­ar­leið­toga hins ,,Frjálsa heims” að vera búið að poppa og koma sér vel fyrir framan sjón­varpið - og auð­vitað að vera með góða afsökun fyrir því að mæta í vinn­una á hádegi dag­inn eft­ir!