Jap­anska fyr­ir­tækið Nin­tendo hefur verið í tölvu­leikja­brans­anum í 44 ár, mun lengur en flestir sam­keppn­is­að­ilar þeirra. ­Saga Nin­tendo er þó mun lengri þar sem fyr­ir­tækið hefur komið víða við og ­stjórn­endur þess ekki verið hræddir við að taka áhætt­ur. Marg­sinnis hef­ur ­fyr­ir­tækið verið á von­ar­völ en ávallt komið fíleflt til baka. Saga Nin­tendo er ­saga af útsjón­ar­semi, þraut­seigju, nýunga­girni og snilli­gáfu nokk­urra manna.

Spiladíler mafí­unnar

Árið 1889 er merki­legt fyrir ýmsar sak­ir. Eif­fel turn­inn var vígð­ur, asperín kom á markað í fyrsta skipti, Jeffer­son Davis eini for­set­i ­Suð­ur­ríkj­anna lést og Adolf Hitler fædd­ist sem og Charlie Chaplin. Þetta ár ­stofn­aði Fusa­jiro Yamauchi lít­ið verk­stæði í japönsku borg­inni Kyoto sem hann nefndi Nin­tendo Koppai. Nafn­ið N­in­tendo hefur valdið mönnum miklum heila­brotum en almennt er þó talið að það þýði látið himna­ríki um heppn­ina. Koppai þýðir korta­spil og það er það sem fyr­ir­tækið fram­leiddi fyrstu 74 árin. Á 19. öld var jap­anska keis­ar­anum og rík­is­stjórn­inni mjög í mun að taka fyr­ir­ allt fjár­hættu­spil í land­inu og því voru hefð­bundin korta­spil með tölum sem við þekkjum á vest­ur­löndum bönnuð með lög­um. Yamauchi fram­leiddi aftur á mót­i svokölluð hanafuda spil, eða blóma­spil, sem höfðu lit­ríkar myndir af árs­tíðum og mán­uðum í stað talna. Hanafuda spil höfðu verið til um aldir í Japan en Yamauchi bjó til sín eig­in ­spil með eigin leik­regl­um, allt hand­gert af honum einum í upp­hafi.

Spil Yamauchi urðu vin­sæl og fljót­lega var farið að nota þau í fjár­hættu­spil. Jap­anska maf­í­an, eða yakuza, stýrði umtals­verðu fjár­hættu­spili í Kyoto og liðs­menn hennar not­uðu spilin frá­ N­in­tendo. Orðið yakuza kemur einmitt úr hanafuda spila­mennsku og þýðir tap­hönd. Yamauchi nýtti sér þessa starf­semi og fram­leiddi meira að segja spil sem ­sér­stak­lega voru stíluð inn á þennan mark­að, tengu, sem ein­ungis fjár­hættu­spil­arar not­uðu. Vegna auk­inna umsvifa og vin­sælda (og gæða­krafna frá mafí­unni) stækk­að­i Yamauchi við sig, réði inn starfs­fólk og hóf að fram­leiða spilin í vél­um. Hann ­byggði upp fyr­ir­tækið hægt og bít­andi og upp úr alda­mót­unum voru spilin seld um ­ger­vallt land­ið. Árið 1929 tók Sekiryo Yamuchi, ætt­leiddur tengda­sonur Fusa­jiro, við fyr­ir­tæk­inu og efldi dreifi­kerfi þess til muna. Nú voru Nin­tendo spilin seld í flest­u­m ­leik­fanga­versl­unum lands­ins og fyr­ir­tækið átti eftir að nota þetta dreifi­kerf­i ­seinna meir. Sekiryo stýrði fyr­ir­tæk­inu í 20 ár þar sem það gekk undir ýmsum nöfn­um en það var Hiroshi Yamauchi, þriðj­i ­for­seti Nin­tendo og afa­barn Sekiryo, sem umbreytti því eftir að hann tók við árið 1949.

Prófum allt

Hiroshi var metn­að­ar­fullur ungur maður þegar hann tók við ­stjórn fjöl­skyldu­fyr­ir­tæk­is­ins. Hann breytti fram­leiðslu fyr­ir­tæk­is­ins m.a. með­ því að fram­leiða plast­spil og gerði samn­ing við Dis­ney um að fá að nota ­per­sónur úr þekktum teikni­myndum á spil­in. Nýr mark­aður hafði opn­ast fyr­ir­ N­in­tendo, þ.e. börn. Annar mark­aður opn­að­ist líka þegar Nin­tendo hófu að prenta ­spil með nöktum konum á, þar á meðal Mari­lyn Mon­roe. En þetta var ekki nóg, Hiroshi vildi stækka Nin­tendo enn meir. Hann hélt til Banda­ríkj­anna árið 1953 og heim­sótti stærstu korta­spila­fram­leið­endur Banda­ríkj­anna en varð fyr­ir­ von­brigðum þegar hann sá hversu lítil þau fyr­ir­tæki voru í raun og veru. Seinna heim­sótti hann hið nýopn­aða Dis­neyland, varð heill­aður og sá hveru stór ­fyr­ir­tæki í skemmt­ana­iðn­að­inum gátu orð­ið. Þessi ferð opn­aði augu Hiros­hi. Hann vissi að þó að Nin­tendo hefðu yfir­burða stöðu á jap­anska korta­spila­mark­að­in­um þá yrðu umsvif fyr­ir­tæks­ins ávallt tak­mörkuð við þennan litla mark­að, nema hann ­gripi í taumana og tæki áhættu.

Hiroshi setti Nin­tendo á markað í kaup­höll­inni í Osaka árið 1962. Mikið nýtt fé rann inn í fyr­ir­tækið og hann ákvað að nýta það til að auka um­svif­in. Það fyrsta sem honum datt í hug var að fram­leiða skynd­i-hrís­grjón en þessum tíma voru skynd­i-núðlur orðnar vin­sæl­ar í Jap­an. Þetta gekk væg­ast sagt illa og Hiroshi hóf leit­ina að næstu gróða­von. N­in­tendo opn­uðu svokölluð ást­ar­-hótel, þar sem við­skipta­vinir gátu dvalið í örfáa klukku­tíma, og leigu­bíla­stöðvar en bæð­i verk­efnin reynd­ust mis­heppn­uð. Fyr­ir­tækið setti ýmsar vörur á markað svo sem kúlu­penna, ljós­rit­un­ar­vélar og plast­kubba sem voru í lag­inu eins og jarð­hnetur en flestar reynd­ust mis­heppn­aðar einnig. Eitt fræg­asta flopp Nin­tendo á þessum ­tíma var hin svo­kall­aða chi­ritorie sem var ryk­suga með fjar­stýr­ingu. Ofan á þetta dvín­uðu vin­sældir hanafuda spil­anna til muna. Mark­aðsvirð­i N­in­tendo hluta­bréfa hrundu úr 900 yenum niður í 60 og skuld­irnar hrönn­uð­ust ­upp. Eini ljósi punkt­ur­inn var leik­fanga­fram­leiðsla fyr­ir­tæk­is­ins. Nin­tendo herj­uðu inn á markað þar sem risar á borð Bandai og Tomy höfðu yfir­burða­stöð­u. Ný­lið­arnir höfðu þó tvennt á sínu bandi. Ann­ars vegar öfl­ugt og rót­gróið dreifi­kerf­i ­síðan á tímum Sekiryo og svo ungan snill­ing sem vann í einni verk­smiðj­unni. Gun­pei Yokoi var raf­einda­fræð­ingur sem vann við við­hald véla en hann­aði ýmsa hluti í frí­tíma sín­um. Þar á með­al­ teygj­an­lega klípu­hendi sem Hiroshi sá fyrir slysni. Varan var mark­aðs­sett sem Ultra hand og seld­ist í meira en millj­ón ein­tök­um. [htt­p://n­in­tendo.wik­i­a.com/wik­i/Ultra_Hand] Í kjöl­farið var Yokoi ­gerður að leið­andi leik­fanga­hönn­uði innan fyr­ir­tæk­is­ins og Hiroshi átti ekki eftir að sjá eftir því. Yokoi hann­aði t.d. Ultra machine (vél sem varp­aði hafna­bolt­um) og Love tester (tæki sem mældi ást­ar­bylgur milli fólks) sem urð­u gríð­ar­lega vin­sæl og festu nafn Nin­tento kyrfi­lega inn í leik­fanga­mark­að­inn í Jap­an. Þetta var þó aðeins byrj­un­in. Á átt­unda ára­tugnum hófst hin eig­in­lega ­bylt­ing innan fyr­ir­tæk­is­ins.

Hin staf­ræna fram­tíð

Það má segja að tölvu­leikir hafi orðið til á átt­unda ára­tug sein­ustu aldar eða a.m.k. fóru þeir að verða iðn­aður sem fólk tók eft­ir. Fyrst í spila­kassa­sölum en svo inn á heim­il­um. Stjórn­endur Nin­tendo höfðu snemma ­mik­inn áhuga á að hasla sér völl á þessu sviði og tryggðu sér rétt­inn á að dreifa fyrstu sjón­varps­tengdu leikja­tölv­unni, Magna­vox Odyssey, í Japan árið 1972. Tölvan var mjög frum­stæð og ­seld­ist ekki vel en fræ­unum var stráð. Leikja­tölvan var komin til að vera og N­in­tendo ætl­uðu að vera með. Til að byrja með ákváðu þeir að ein­beita sér að spila­kössum og árið 1975 kom út þeirra fyrsti tölvu­leikur EVR Race. Tveimur árum seinna réð Hiroshi Yamauchi inn ungan hönn­uð að nafni Shi­geru Miyamoto sem ­reynd­ist mikið gæfu­spor. Árið 1981 hann­aði hann bylt­ing­ar­kenndan spila­kassa­leik að nafni Don­key Kong sem er almennt tal­inn fyrsti palla-­leik­ur­inn (plat­former). Leik­ur­inn átti upp­runa­lega að ver­a ­byggður á hinum spína­telsk­andi sjó­ara Stjána Bláa en leyfið frá­ ­kvik­mynd­aris­anum Para­mount, sem átti rétt­inn á Stjána, fékkst ekki. Miyamoto ­bjó því til nýjar per­sónur til að prýða leik­inn, apann Don­key Kong og Mario sem var byggður á skap­vondum leigu­sala Nin­tendo í Banda­ríkj­unum Mario Segale. 

Kvik­mynda­ver­ið Uni­ver­sal fór í mál við Nin­tendo þar sem þeir töldu Don­key Kong vera stælun á hálf­nafna hans King Kong en því máli var vísað frá. Don­key Kong sló í gegn og ­þykir í dag einn besti spila­kassa­leikur allra tíma og er ennþá spil­aður víðs ­vegar um heim. Per­són­urnar Don­key Kong og sér í lagi Mario hlutu heims­frægð og áttu eftir að fylgja Nin­tendo alla tíð.

Hiroshi Yamauchi var með­vit­aður um að fram­tíð tölvu­leikj­anna væri ekki á spila­kassa­sölum heldur inni á heim­il­un­um. Strax árið 1977 byrj­uð­u N­in­tendo að fikta við að hanna tölvur með inn­byggðum leikjum sem hægt var að tengja við sjón­varps­tæki. Það sama ár kom Atari 2600 leikja­tölvan á markað og seld­ist í tugum millj­óna ein­taka. Mörg önn­ur ­fyr­ir­tæki fram­leiddu leikja­tölvur en gæði þeirra og leikj­anna voru mis­jöfn. At­ari hrundu af stað eig­in­legu gull­graf­ara­æði í geir­anum sem lauk árið 1983 með­ al­gjöru hruni og gjald­þroti margra leikja­fyr­ir­tækja. Það voru hins veg­ar ný­lið­arnir í Nin­tendo sem björg­uðu leikja­tölv­unni. Þetta sama ár settu þeir sína fyrstu tölvu, Famicom, á mark­að í Jap­an. Hún reynd­ist mein­gölluð og Nin­tendo þurftu að inn­kalla hana en hug­myndin var góð og Yamauchi gafst ekki upp. Tveimur árum seinna var hún­ end­ur­bætt og sett á markað um allan heim sem Nin­tendo Enterta­in­ment System, NES. Við­tök­urnar voru væg­ast sagt ótrú­leg­ar. NES seld­ist í sam­an­lagt 62 millj­ón­um ein­taka og fyrsti tölvu­leik­ur­inn, Super Mario Bros, seld­ist í 40 millj­ónum ein­taka (met sem stóð í 21 ár). Árið 1989 kom svo út hug­ar­fóstur Gun­pei Yokoi, Game ­Boy. Það var hand­leikja­tölva sem seld­ist í tæp­lega 120 milljón ein­tök­um. Fyr­ir­tæk­ið ­sem byrj­aði með einum mynd­list­ar­manni á verk­stæði hund­rað árum áður var nú orðið langstærsta tölvu­leikja­fyr­ir­tæki heims­ins.

Leikja­stríð

Ein­okun Nin­tendo á mark­að­inum stóð ein­ungis yfir í nokkur ár eða þangað til að annað jap­anskt leikja­fyr­ir­tæki, Sega, fór að láta á sér­ kræla. Árið 1988 settu Sega leikja­tölv­una Mega Drive (seinna Genesis) á mark­að og vin­sældir hennar juk­ust með hverju árinu í upp­hafi tíunda ára­tug­ar­ins. N­in­tendo svör­uðu með Super Nin­tendo Enterta­in­ment ­Sy­stem (SNES). Á þessum tíma kom fram aug­ljós munur á fyr­ir­tækj­un­um. Leikir Sega voru stíl­aðir inn á eldri ­mark­hóp, voru hraðir og margir hverjir mjög blóð­ug­ir. Nin­tendo pössuðu aftur á móti upp á að hafa sína leiki sem fjöl­skyldu­vænsta. Þá kom fram gagn­rýni á fyr­ir­tækið sem hefur loðað við það allar götur síð­an, þ.e. að þeir geri tölvu­leiki fyrir börn. Sega náðu að toppa Nin­tendo í sölu eitt árið en heilt yfir unnu Nin­tendo stríðið við Sega. SNES var ein­fald­lega betri tölva ­með betri stýr­ingu. Stýr­ing Nin­tendo leikj­anna hefur ávallt verið hel­sta að­als­merki fyr­ir­tæk­is­ins og meiri áhersla lögð á hana heldur en aðra þætti eins og grafík eða hljóð.

Á meðan stríðið við Sega stóð sem hæst var annað og stærra ­stríð í gerj­un. Raf­tækj­aris­inn Sony var að koma inn á mark­að­inn og það vor­u N­in­tendo sem vöktu hann. Nin­tendo sömdu við Sony um að búa til leikja­tölvu ­fyrir sig þar sem leik­irnir yrðu bæði á hefð­bundnum leikja­hylkjum og ­geisla­diskum en riftu samn­ingnum vegna deilna um skipt­ingu gróð­ans. Sú tölva átti að heita Nin­tendo Play Station. Þess í stað ákváðu Sony að fram­leiða tölv­una sjálfir og árið 1994 kom hún á markað sem ein­fald­lega PlaySta­tion. Pla­ySta­tion ger­sigr­aði mark­að­inn með meira en 100 milljón seld ein­tök. Næsta ­tölva Sony, PlaySta­tion 2, varð mest ­selda leikja­tölva allra tíma með meira en 150 milljón seldra ein­taka. Vin­sæld­ir N­in­tendo dvín­uðu þrátt fyrir góða dóma þeirra tölva, Nin­tendo 64 og GameCube. Sega ját­uðu sig sigr­aða eftir útgáfu hinnar mis­heppn­uðu Saturn tölvu og ákváðu að ein­beita sér ein­göngu að gerð tölvu­leikja í fram­tíð­inni. Fram­tíðin leit ekki vel út fyrir Nin­tendo þegar banda­ríski ­tölvuris­inn Microsoft herj­aði svo inn á mark­að­inn árið 2001 með vél sinni XboX. Hvernig gat Nin­tendo sigrað tvö­ risa­stór alþjóða­fyr­ir­tæki með breitt vöru­úr­val? Nin­tendo höfðu ekk­ert ann­að bakland en tölvu­leiki.

Rús­sí­bani Iwata

Svarið fólst í nýjum for­seta Nin­tendo. Árið 2002 steig Hiros­hi Yamauchi loks­ins til hliðar eftir ótrú­legt 53 ára umbreyt­ing­ar­skeið ­fyr­ir­tæks­ins og við tók Satoru Iwata. Iwata hóf feril sinn með því að festa fyr­ir­tækið í sessi í hand­tölvum með­ ­út­gáfu Nin­tendo DS sem sló meira að ­segja Game Boy við. En Iwata vissi að til að lifa af yrðu Nin­tendo að ná vopn­um sínum á ný í gerð sjón­varps­tölva. Sony og Microsoft höfðu öfl­ugt dreifi­kerfi og fram­leiddu kraft­miklar tölvur sem erfitt var að keppa við. Nin­tendo ákváðu því að fara í aðra átt. Árið 2006 gáfu þeir út Wii, sem reynd­ist alger bylt­ing. Tölvan var ekki nærri eins öflug og tölvur helst­u keppi­nauta þeirra en gald­ur­inn var fólg­inn í fjar­stýr­ing­unni og hreyfiskynjara ­sem nam hana. Skyndi­lega opn­að­ist alger­lega nýr mark­að­ur, þ.e. fólk sem venju­lega hefði ekki gaman að tölvu­leikj­um. Stýr­ingin svo ein­föld að hver sem er gat spilað leik­ina, algjör and­staða við sífellt flókn­ari stýr­ingu hinna ­leikja­tölvanna. Margir Wii leikir kröfð­ust einnig mik­illar hreyf­ingar og N­in­tendo not­uðu þetta til að draga að fólk sem stund­aði lík­ams­rækt, yoga og fleira. Wii tölvur fóru að sjást í kennslu­stof­um, end­ur­hæf­ing­ar­stöðvum og öldr­un­ar­heim­il­um. Nin­tendo sem höfðu verið afskrif­aðir ein­ungis nokkrum árum áður voru skyndi­lega komnir aftur á topp­inn. Wii seld­ist í meira en 100 millj­ónum ein­taka og DS í meira en 150 millj­ón­um. Árið 2007 var Nin­tendo orð­ið næst verð­mætasta fyr­ir­tæki Japan (á eftir Toyota) og skar­aði frammúr­ að­al­keppi­nautnum Sony. 

En gæfan í tækni­geir­anum er fall­völt. Nýjasta afurð N­in­tendo, Wii U, hefur ekki reyn­st ­fyr­ir­tæk­inu jafn vel þrátt fyrir mun öfl­ugri vél og mikla útsjón­ar­semi með­ til­komu snert­iskjás. Ofan á það hefur nýjasta hand­tölvan, 3DS, valdið tölu­verðum von­brigð­um. Áhrif snjall­síma­leikja eru aug­ljós og Nin­tendo sem og aðrir þurftu að taka á sig tölu­vert högg vegna minnk­andi eft­ir­spurnar hand­tölvu­leikja. Árið 2011 hrundu hluta­bréf í fyr­ir­tæk­inu og talið er að stærsti hlut­haf­inn, hinn aldni Hiroshi Yamauchi hafi tapað um 300 millj­ónum doll­ara á einum degi það árið. Þetta var jafn­fram­t ­fyrsta tapár fyr­ir­tæk­is­ins í 30 ár. Satoru Iwata lést úr krabba­meini í júlí ­síð­ast­liðnum ein­ungis 55 ára að aldri og við tók Tatsumi Kis­hishima, fyrr­ver­andi for­stjóri Poké­mon. Nin­tendo hafa látið lítið fyrir sér fara síðan hann tók við en þó hefur verið til­kynnt um nýja leikja­tölvu, titluð NX, sem ­á­ætlað er að komi út í mars árið 2017. Mikil leynd er yfir verk­efn­inu en Kis­hishima hefur lofað að það verði óvænt og bylt­ing­ar­kennt. Nin­tendo hafa alltaf haldið sér á mark­að­inum fyrst og fremst vegna útsjón­ar­sem­i og nýsköð­un­ar. Hvort að NX verði næsta snilld eða bana­biti fyr­ir­tæk­is­ins verður að koma í ljós því að Nin­tendo hafa ekk­ert annað bak­land til að falla á. Ef undan eru skilin hanafuda spilin sem þeir hafa fram­leitt sam­fellt í 127 ár.